«پرواز در شب» به مقصد «آژانس شیشه‌ای»
فیلم‌های دفاع مقدس را باید تنها گونه ملی سینمای ایران نام برد که تمام الگو‌هایش مختص به جغرافیای کشورمان می‌شود. در این ژانر عمده قهرمانان بسیجیانی هستند که بی‌ادعا جان خود را در طبق اخلاص گذاشتند. فیلم‌هایی نظیر «گذرگاه»، «آژانس شیشه‌ای» یا «پرواز در شب» مثال‌هایی روشن از جانفشانی بسیجیان است.
به گزارش ایکنا، سینمای ایران در پرداختن به شخصیت‌های تأثیرگذار کشور عملکرد ضعیفی داشته و این موضوع با بهانه‌های مختلف از سوی مدیران سینمایی در چهار دهه گذشته پاسخ داده شده است، اما هیچ یک از توجیهات ارائه شده پایه و اساس علمی ندارد. در چنین فضایی کاملاً طبیعی است که فیلم‌هایی با محوریت بسیجیان تعدادشان سالیانه به اندازه انگشتان یک دست هم نباشد، درحالی‌که تاریخ این سرزمین سرشار از ایثار بسیجیان این آب‌وخاک است. البته در دهه 60 فیلم‌هایی ساخته شد که در آن بسیجیان حضور داشتند، اما عمدتاً آثاری حماسی بودند که تاریخ مصرفشان همان زمان بود، ولی در ادامه فیلم‌های تأثیرگذاری نظیر «آژانس شیشه‌ای» به ندرت تولید شد؛ فیلمی که در آن به زندگی و دغدغه بسیجیان نگاهی عمیق شده است. با این مقدمه می‌خواهیم آثار باکیفیتی را بازخوانی کنیم که در آنها بسیجیان موضوع اصلی هستند.
«آژانس شیشه‌ای»
آژانس شیشه‌ای یک فیلم درام ایرانی به نویسندگی و کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیاست که در سال ۱۳۷۶ تولید شد. در این فیلم پرویز پرستویی، حبیب رضایی و رضا کیانیان به ایفای نقش پرداخته‌اند. داستان فیلم درباره یک رزمنده سابق جنگ ایران و عراق به نام عباس حیدری است که بر اثر جراحت جنگی در آستانه مرگ است. هم‌رزم سابق او، با نام حاج کاظم، تصمیم می‌گیرد عباس را برای معالجهٔ فوری به لندن ببرد ولی اوضاع به گونه‌ای پیش می‌رود که آنها موفق نمی‌شوند به موقع هزینه بلیت هواپیما را تأمین کنند. حاج کاظم که نمی‌تواند شاهد جان باختن عباس باشد، برای نجات او دست به گروگان‌گیری در آژانس هواپیمایی می‌زند. در این فیلم از موضوعاتی پیرامون بسیجیان می‌گوید که تا به حال در سینما گفته نشده بود. در ضمن دوربین به داخل زندگی خصوصی بسیجیان می‌رود و ما از دردهای آنها خبردار می‌شویم.
از نگاه اغلب منتقدان، آژانس شیشه‌ای یک فیلم حرفه‌ایِ خوش‌ساخت و بسیار صریح است که توانسته با ضرباهنگ تند خود، لحظات هیجان‌انگیزی را رقم بزند. آژانس شیشه‌ای با ۱۴ نامزدی و دریافت ۹ سیمرغ بلورین در رشته‌های بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه، بهترین بازیگر نقش اول مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین موسیقی متن، بهترین تدوین، و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران و نیز یک دیپلم افتخار برای دیگر نامزد در رشته بهترین بازیگر نقش مکمل مرد، به رکوردی چشم‌گیر در تاریخ جشنواره فیلم فجر دست یافت. ۶ نامزدی و دریافت ۲ تندیس زرین در دومین جشن سینمای ایران در رشته‌های بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول مرد نیز از مهم‌ترین جوایز این فیلم است. هفدهمین دوره جشنواره فیلم فجر نیز در سال ۱۳۷۷ این فیلم را به عنوان بهترین فیلم سیاسی پس از انقلاب اسلامی و جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت در سال ۱۳۹۷ آن را به عنوان بهترین فیلم سینمای دفاع مقدس انتخاب کرد. انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران در سال ۱۳۸۷ این فیلم را به عنوان یکی از پنج فیلم برتر تاریخ سینمای ایران پس از انقلاب برگزید.
جنجال پیرامون «آژانس شیشه‌ای» از همان آغاز نمایش در جشنواره فجر آغاز شد؛ جایی که نیروی انتظامی، دادخواستی را علیه این فیلم به علت نمایش چهره نامناسب از پلیس آغاز کرد. سیف‌الله داد، معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، برای حل و فصل مشکل با فرماندهان نیروی انتظامی وارد مذاکره شد، اما آنها حاضر به سازش نبودند. در نهایت، سیف‌الله داد، توانست آنها را قانع کند که هیچکدام از کسانی که فیلم را به همراه او به تماشا نشسته‌اند، چهره پلیس را منفی نیافتند، بدین ترتیب نیروی انتظامی نیز دادخواست خود را پس گرفت؛ هرچند تا پایان جشنواره فجر، همچنان وضعیت اکران، قطعی نبوده و تحت تأثیر این شکایت بود. یکی دیگر از حاشیه‌های «آژانس شیشه‌ای»، طعنه‌زنی به برخی سینماگران در قالب یکی از مسافران آژانس مسافرتی و با اشاره به پاریس، جشنوارهٔ سینمایی، علاقه به واقعیت، و به‌ویژه عینک تیره اوست. در میان غائله گروگان‌گیری و هنگام صحبت از مرگ و زندگی، آرام و خونسرد جلو می‌آید و می‌پرسد: «آقا ببخشید، ساعت چنده؟» گویی که در خلأ زندگی میکند. حاتمی‌کیا در اینجا از بی‌مسئولیتی برخی روشنفکران در برابر وقایع پیرامون‌شان انتقاد میکند. او با به چالش کشیدنِ «هنر برای هنر»، به طرفداری از هنر متعهد می‌پردازد.
«23 نفر»
۲۳ نفر فیلمی به کارگردانی مهدی جعفری محصول سال ۱۳۹۷ است. این فیلم برای نخستین بار در سی‌و‌هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و در تاریخ ۲۰ آذر ۹۸ در سینماهای ایران اکران و در چهارم فروردین ۹۹ در شبکه نمایش خانگی منتشر شد. این فیلم اقتباسی از خاطرات ۲۳ نفر از رزمندگان نوجوان بسیجی است که در جریان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۱ به اسارت نیروهای عراقی درآمدند. این گروه کم‌سن و سال بین ۱۳ تا ۱۷ سال سن داشتند. همچنین، در روز اول تصویربرداری فیلم سردار شهید حاج قاسم سلیمانی از این پروژه دیدن کرد.
23 نفر کاری غیرمنتظره بود که گمان نمی‌‌رفت با چنین استقبالی از جانب تماشاگران روبهرو شود. این اثر جذابیتش را از رویکرد جمعی‌اش می‌گیرد. چه در جلوی دوربین که یک «تیم قهرمان» می‌سازد نه یک «فرد» و چه در کار پشت دوربین که رفاقت جمعی و کار گروهی مجموعه بازیگران با خلوص نوجوانانه و بکرشان، اتمسفری گرم و صمیمانه را به جلوی دوربین تزریق میکند. جلوههای ویژه فیلم از جمله نقاط قوت آن است و در همراه شدن تماشاگر با فیلم و سرگرم کردنش هم تأثیر بسزایی دارد، ضمن این‌که داستانش را به خوبی تعریف میکند. داستان گیراتر و جذاب‌تر از آن چیزی است که تماشاگر انتظارش را دارد و این باعث می‌شود، تماشای فیلم در انتهای کار راضی‌کننده باشد. این فیلم از بسیجیان می‌گوید که در نوجوانی به جبهه رفتند. آنها تمام نوجوانی خود را در اسارت گذراندند، اما آنچه بر آنها گذشت نکاتی داشت که تا به حال بازگو نشده بود.
«تنگه ابوقریب»
تنگه ابوقریب، فیلمی به نویسندگی و کارگردانی بهرام توکلی و تهیه‌کنندگی سعید ملکان و محصول سازمان هنری رسانه‌ای اوج در سال ۱۳۹۶ است. نخستین نمایش این کار دفاع مقدسی در جشنواره فیلم فجر بود. این فیلم یکی از سه اثری است که سازمان اوج در سی‌و‌ششمین جشنواره فیلم فجر و در کنار فیلم‌های «به وقت شام» و «سوء‌تفاهم» اکران شد. تنگه ابوقریب در کنار «مغزهای کوچک زنگ‌زده» با یازده نامزدی سیمرغ بلورین پیشتاز جشنواره سی‌و‌ششم شدند. این فیلم با دریافت شش سیمرغ بلورین بیشترین سیمرغ را از سی‌و‌ششمین دوره جشنواره فیلم فجر دریافت کرد. تولید فیلم سینمایی تنگه ابوقریب از اواسط شهریور سال ۹۶ آغاز شد.
این فیلم که بر اساس واقعیت است، روایتی است از دفاع گردان عمار یاسر لشکر ۲۷ محمد رسول‌الله(ص) در برابر لشکرکشی رژیم بعث در موقعیت تنگه استراتژیک ابوقریب دهلران و حمله به فکه و شرهانی در روزهای پایانی جنگ. عراقی‌ها باید از سد یک پایگاه که شکل تنگه است عبور کنند که با مقاومت شدید نیروهای ایرانی روبهرو می‌شوند. جواد عزتی، حمیدرضا آذرنگ، امیر جدیدی، مهدی پاکدل، علی سلیمانی، مهدی قربانی، یدالله شادمانی، قربان نجفی، بانی پال شومون و... در این فیلم نقش‌آفرینی کرده‌اند. در این کار نیز نمایشی که از بسیجیان می‌بینیم با الگوهای رایج متفاوت است.
«اخراجی‌ها»
یکی از پرحاشیه‌ترین فیلم‌هایی که در حوزه دفاع مقدس ساخته شده اخراجی‌ها نام دارد. در این فیلم شخصیت‌پردازی که از بسیجیان می‌بینیم تا آن روز در هیچ کار دفاع مقدسی دیده نشده بود. این فیلم به کارگردانی و نویسندگی مسعود ده‌نمکی و تهیه‌کنندگی حبیب‌الله کاسه‌ساز محصول سال ۱۳۸۵ است. اخراجی‌ها پس از دو مستند فقر و فحشا و کدام استقلال؟! کدام پیروزی؟! نخستین فیلم داستانی ده‌نمکی است. کتاب اخراجی‌ها یک سال پس از ساخت این فیلم به چاپ رسید. همچنین اخراجی‌ها پر فروش‌ترین فیلم در سال ۱۳۸۶ شد.
در خلاصه داستان این فیلم آمده؛ مجید از اراذل جنوب تهران عاشق دختر پیرمرد عارفی به نام میرزا می‌شود. میرزا شرط ازدواج مجید و دخترش را سربه‌راه شدن او می‌داند. مجید تصمیم می‌گیرد برای اثبات سر به راه شدن خود به جبهه برود که بقیه دوستانش نیز همراه او می‌شوند. برای حضور آنها در جبهه، مخالفت‌هایی وجود دارد، اما با ضمانت میرزا و یکی دیگر از رزمنده‌ها آنها به پادگان آموزشی می‌رسند. مجید به همراه دسته‌ای از دوستان خودش به جبهه می‌روند. هدف هر کدام از افراد گروه به نوبه خود بامزه و با توجه به زمانی که فیلم داستان خودش را روایت میکند عجیب هستند. کامبیز دیرباز، اکبر عبدی، امین حیایی، محمدرضا شریفی‌نیا، ارژنگ امیرفضلی، علی اوسیوند، سپند امیرسلیمانی، نیوشا ضیغمی، نگار فروزنده، مینا جعفرزاده، شهره لرستانی، سید جواد هاشمی، قاسم زارع و ... دیگر فیلم نقش‌آفرینی کرده‌اند.
اخراجی‌ها هم از آن فیلم‌های پرحاشیه است، زیرا از مسعود ده‌نمکی کارگردانی پرحاشیه که به مواضعی خاص مشهور بود کسی انتظار ساخت چنین فیلمی را نداشت. هرچند ساخت یک کمدی درباره دفاع مقدس پیش‌تر با «لیلی با من است» اتفاق افتاده بود، اما فیلم ده‌نمکی تصویر متفاوتی از رزمندگانش در جبهه نشان می‌داد که از منظر بسیاری توهین‌آمیز تلقی می‌شد. قضیه خصوصاً وقتی پرحاشیه‌تر شد که ده‌نمکی در نشست مطبوعاتی بعد از نمایش فیلم در جشنواره فیلم گفت که قهرمان فیلمش مجید پازوکی یک شخصیت واقعی و از هم‌رزمان او در جبهه بوده است.
فیلم‌هایی که درباره آنها گفته شد، همگی جزو آثاری هستند که بعد از از اتمام جنگ تحمیلی به نمایش درآمدند. برای همین شاخصه‌های دهه 90 فیلم‌های دفاع مقدسی را در کارها نمی‌بینیم، بنابراین در این گزارش چند نمونه از فیلم‌های دهه 60 را هم نام می‌بریم، البته در این تولیدات همانگونه که در ابتدای گزارش گفته شد، شخصیت‌پردازی را آنچنان که باید نمی‌بینیم، چون نیاز آن زمان کارهایی بود که بتواند با برانگیختن حس حماسه به مردم امید و انگیزه دهد.
«پرواز در شب»
پرواز در شب سومین فیلم سینمایی رسول ملاقلی‌پور است که در سال 1365 ساخته شد و توانست جوایز فراوانی را در جشنواره فیلم فجر کسب کند. «پرواز در شب» که رسول ملاقلی‌پور آن را بعد از «بلمی به سوی ساحل» ساخته بود، بهترین فیلم جنگی سال ۶۵ و همین طور یکی از بهترین فیلم‌های جنگی سینمای ایران شد. این اثر از منظر فنی و جلوههای بصری و میدانی کاری شایسته در سینمای ایران محسوب می‌شود.
پرواز در شب ملاقلی‌پور روایتگر یک گردان نیروهای ایرانی در محاصره دشمن است که ارتباطشان با قرارگاه مرکزی قطع شده و چهار نفر از نیروها برای رساندن درخواست کمک به قرارگاه انتخاب می‌شوند که در این میان ماجراهایی برای آنها رخ می‌دهد. فرج‌الله سلحشور، علی یعقوب‌زاده، تاجبخش فنائیان، جعفر دهقان، مصطفی لاجوردی، کامران نوروز و اکبر نیکرو در این فیلم نقش‌آفرینی کرده‌اند.
«دیده‌بان»
دیده‌بان دومین اثر بلند ابراهیم حاتمی‌کیا و سکوی پرتابی برای او در سینمای ایران محسوب می‌شود. این فیلم را جزو معدود فیلم‌های دهه 60 باید نام برد که در آن حماسه‌سرایی رایج در تولیدات آن زمان را در فیلم نمی‌بینیم. دیده‌بان فیلمی واقع‌گرایانه و داستانگوست که با بهره‌گیری از تصویر و موسیقی درست، یکی از مهم‌ترین فیلم‌های دفاع مقدسی به حساب می‌آید. تلاش موفق حاتمی کیا برای هم‌نشینی معنا و داستان از مهم‌ترین دلایل ماندگاری فیلم دیده‌بان در سینمای ایران بوده است.
دیده‌بان داستانی شبه‌مستند و ساختاری اپیزودیک دارد. در خلاصه داستان این فیلم آمده؛ ارتباط خط کمین با نیروهای خودی توسط دشمن قطع شده و احتمال سقوط منطقه بسیار زیاد است. مقابله و مقاومت نیروها در مقابل دشمن نیازمند حضور دیده‌بان جهت هدایت آتش سنگین است. عارفی برای پیوستن به خط کمین و دیده‌بانی باید از مسیری عبور کند که زیر آتش شدید دشمن عراقی قرار دارد. جایزه ویژه هیئت داوران بهترین کارگردانی در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر و سیمرغ بلورین بهترین فیلم دوم در هفتمین دوره جشنواره فیلم فجر جوایز این فیلم را شکل می‌دهند.
«بلمی به سوی ساحل»
بلمی به سوی ساحل فیلمی به کارگردانی و نویسندگی رسول ملاقلی‌پور محصول سال ۱۳۶۴ است. در خلاصه داستان این فیلم آمده؛ در اواخر مهر ۱۳۵۹ هنگامي كه خرمشهر در خطر سقوط قرار دارد، يك گردان از پاسداران به فرماندهي مرتضي براي كمك به رزمندگان اين شهر از تهران حركت مي‌كند و چون جاده‌هاي آن حوالي در دست عراقي هاست، آنان بايستي از بندر ماهشهر به وسيله هليكوپتر خود را به خرمشهر برسانند، اما كوشش او براي در اختيار گرفتن هليكوپتر ناكام می‌‌‌ماند و مرتضي گردانش را با يك لنج از طريق خليج فارس به خرمشهر مي‌رساند.
او و گردانش يك روز پس از سقوط خرمشهر به آنجا مي‌رسند. طي نقشه‌ای، مرتضي همراه دو تن از بازماندگان رزمنده در خرمشهر شبانه به كمك يك بلم از كارون می‌گذرد و به مواضع دشمن نفوذ می‌كنند تا با تهيه نقشه از استحكامات دشمن در خرمشهر آمادگي اطلاعاتي لازم جهت ضربه زدن به عراقي‌ها به دست آيد. خسرو ضیایی، عطاالله سلمانیان، بهزاد بهزادپور، جعفر دهقان و فرید کشن فلاح در این کار نقش آفرینی کرده‌اند.
«گذرگاه»
گذرگاه فیلمی به کارگردانی شهریار بحرانی و محصول ایران و تولید سال ۱۳۶۵ است. یک رزمنده به نام ناصر به همراه سه تن از همرزمانش (احمد- قاسم و محمد) برای عملیات گشت و شناسایی به جبهه اعزام می‌شود. ناصر حلقهٔ ازدواجش را به عاطفه که تازه به عقد او درآمده می‌دهد و عازم می‌شود.
در جبهه برای انجام مأموریت ناصر و همرزمانش به وسیله یک راهنمای محلی از راه مخفی ادامه مسیر می‌دهند، اما راهنمای محلی توسط عراقی‌ها کشته می‌شود و گروه مجبور می‌شود از راه اصلی به شناسایی برود. مأموریت که انهدام یک پل تدارکاتی در مسیر یک گذرگاه است، به خوبی انجام می‌گیرد، اما قاسم و محمد که از لباس مبدل عراقی‌ها استفاده کرده بودند به عنوان نظامیان خاطی به جوخهٔ اعدام سپرده می‌شوند، ناصر بعد از شکنجه شدن توسط دو عراقی ناراضی موفق به فرار شده و احمد نیز فرار میکند. خسرو ضیایی، عطاالله سلیمانیان، محرم زینال‌زاده، اردلان شجاع‌کاوه، مهرداد خوشبخت، علی شاه‌حاتمی از جمله بازیگران این کار سینمایی هستند.
انتهای پیام
