ضرورت اقدامات فوری برای نجات مؤسسات قرآنی / آیا حمایت‌های حداقلی کافی است؟

چند ماه پیش از شیوع کرونا و تبدیل آن به اپیدمی حسین بهبودی، مدیر اداره توسعه مشارکت‌های مردمی سازمان دارالقرآن کشور، در سفری به چهارمحال‌وبختیاری از شتاب گرفتن روند انحلال مؤسسات و تشکل‌های قرآنی کشور خبر داد و پیش‌بینی کرد که در یک دهه آینده فقط مؤسسات بسیار قوی توان ادامه فعالیت را دارند.

با شرایطی که شیوع کرونا و شرایط نابسامان اقتصادی در کشور و استان ایجاد کرده و مراکز قرآنی را از حمایت‌ها محروم و به ‌طور کامل به تعطیلی کشانده است، به ‌نظر می‌رسد روند تعطیلی مؤسسات خیز بسیار پرشتاب‌تری برداشته و مشخص نیست که آیا در دوران پساکرونا می‌توان به ازسرگیری و ادامه فعالیت آموزشی و قرآنی بسیاری از این مجموعه‌ها خوشبین بود یا خیر؟

در کنار آسیب‌های فراوان مادی و معنوی که مؤسسات و مراکز قرآنی استان در پی شیوع کرونا متحمل شده‌اند، نبود حمایت کافی از سوی نهادهای متولی به دلیل کاهش سال به سال اعتبارات فرهنگی به‌ ویژه در بخش قرآنی، نگرانی‌ها را افزایش داده است و تمهیدات و اقدامات فوری برای نجات مؤسسات و مراکز قرآنی از سوی تصمیم‌گیران را می‌طلبد.

ایکنا چهارمحال‌وبختیاری درباره خسارتهای مادی و معنوی فعالیت‌های قرآنی به دنبال شیوع کرونا، نظرات یک فعال قرآنی در شهرستان فارسان و سپس توضیحات سرپرست اداره امور قرآنی اداره‌کل تبلیغات اسلامی استان‌ را جویا شده است که این گفت‌وگوها را با هم می‌خوانیم.

اکبر یزدان‌پناه، بازنشسته آموزش‌و‌پرورش و مدیر خانه قرآن مبعث فارسان، در گفت‌وگو با ایکنای چهارمحال‌و‌بختیاری، با اشاره به اینکه فعالیت‌های آموزشی این مرکز از زمان شیوع کرونا به‌طور کامل تعطیل شده است، اظهار کرد: فعالیت خانه قرآن مبعث در دو بخش جلسات خانگی و آموزش‌های عمومی و تخصصی به نوجوانان انجام می‌شد که فعالیت هر دو بخش تعطیل شده است.

نبود توان حمایت از فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی

وی افزود: ادامه فعالیت خانه قرآن در فضای مجازی مستلزم شرایطی است که در هر دو بخش فعالیت‌ها یعنی جلسات خانگی و آموزش نوجوانان این شرایط مهیا نیست چراکه به دلیل شرایط مالی خانواده‌ها جمع کردن تمامی افراد فعال در جلسات خانگی در فضای مجازی دشوار و غیرممکن است، ضمن اینکه خانه قرآن در حال حاضر توان تشویق و حمایت از نوجوانان را برای فعالیت قرآنی و طی روند آموزشی در فضای مجازی ندارد.

یزدان‌پناه با اشاره به اینکه خانه قرآن مبعث فارسان هیچ شهریه‌ای از قرآن‌آموزان دریافت نمی‌کرد، تصریح کرد: مربیان بدون دستمزد با این خانه قرآن همکاری داشتند و هزینه‌های جاری مرکز عمدتاً با کمک خیران تأمین می‌شد، لذا آسیب مالی چندانی از تعطیلی خانه قرآن متحمل نشدیم اما حقیقت این است که بسیاری از همکاران در مؤسسات و مراکز قرآنی به‌ویژه در شهرهای کوچک در تأمین هزینه‌های جاری دچار مشکل هستند که باید تمهیدی برای حمایت از این دسته از مراکز اندیشیده شود.

این فعال با سابقه قرآن در استان با یادآوری خسارات معنوی تعطیلی مؤسسات و مراکز قرآنی در پی شیوع ویروس کرونا، گفت: متأسفانه مؤسسات و مراکز قرآنی از حضور قرآن‌آموزان محروم مانده‌اند و بازیابی شرایط این مراکز و بازگشت به شرایط پیش از کرونا حتی به شرط عادی شدن شرایط در آینده نزدیک، بسیار دشوار و زمان‌بر خواهد بود. ضمن اینکه قرآن‌آموزان نیز فرصتی را که برای فراگیری قرآن به دست آورده بودند از دست داده‌اند؛ اقدام برای انتقال آموزش‌ها به فضای مجازی برای این نوجوانان نتیجه‌ای نداشت و آموزش مجازی فعلاً منتفی است.

لزوم بهره‌گیری از ظرفیت صدا‌و‌سیمای استان

مدیر خانه قرآن مبعث فارسان با اشاره به طرح خود که با مسئولان قرآنی استان نیز مطرح کرده است، توضیح داد: برای جبران تعطیلی آموزش قرآن به کودکان و نوجوانان، دارالقرآن استان می‌تواند اعتبارات قرآنی این نهاد را به سمت آموزش تلویزیونی قرآن کریم سوق دهد و با همکاری صدا‌و‌سیمای استان، برنامه‌های آموزشی را با حضور اساتید استان ضبط و در شبکه استانی پخش کند.

یزدان‌پناه تصریح کرد: برای افزایش میزان استقبال می‌توان این برنامه‌های آموزشی تلویزیونی را با مسابقاتی همراه کرد و جوایزی به برگزیدگان اختصاص داد. طرح بنده نیز در این راستا است و مشخصاً مبتنى بر آموزش مفاهیم به نوجوانان در چند جلسه می‌شود؛ حتی می‌توان برای نوجوانانی که این برنامه‌ها را پیگیری می‌کنند آزمون‌هایی را برگزار و نمراتی را لحاظ کرد و در نهایت، به برگزیدگان گواهی‌نامه اعطا کرد.

برآورد دقیقی از خسارت مؤسسات قرآنی انجام نشده است

حجت‌الاسلام والمسلمین ابوذر کارگر، سرپرست اداره امور قرآنی اداره‌کل تبلیغات اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به اینکه هنوز برآورد دقیقی از میزان خسارت مؤسسات قرآنی و خانه‌های قرآن شهری و روستایی به عمل نیامده است، اظهار کرد: سازمان دارالقرآن اخیراً طرح پایش و ارزیابی مراکز قرآنی را در استان‌ها آغاز کرده و اداره امور قرآنی استان نیز برآورد میزان خسارت را در دستور کار دارد. ارزیابی میدانی و گفت‌وگو با مدیران مؤسسات و مراکز قرآنی مناطق مختلف استان گویای آن است که این مجموعه‌ها در دو حوزه متحمل آسیب شده‌اند، نخست خسارت‌های معنوی و کسالت و رخوت حاصل از توقف رفت و آمد قرآن‌آموزان به مؤسسات قرآنی و خانه‌های قرآنی شهری و روستایی است و بسیاری از مدیران و متولیان این مراکز معتقدند که بازگرداندن قرآن‌آموزان به کلاس و ایجاد پویایی و فعال شدن در دوران پساکرونا، امری دشوار خواهد بود.

کارگر صفر شدن درآمد مؤسسات قرآنی و خانه‌های قرآنی شهری و روستایی را حوزه دوم خسارت دانست و  گفت: برخی مجموعه‌ها به‌ویژه مؤسسات قرآنی صاحب‌نام بخشی از هزینه‌های جاری خود از قبیل اجاره‌بها، دستمزد کارکنان و ... را از طریق شهریه قرآن‌آموزان تأمین می‌کردند اما با تعطیلی کلاس‌ها، این منبع درآمدی هرچند اندک نیز قطع شده حال آنکه هزینه‌ها به قوت خود باقی است.

سرپرست اداره امور قرآنی استان با بیان اینکه در دوران پیش از کرونا نیز مراکز قرآنی با مشکلات جدی مالی و اعتباری دست و پنجه نرم می‌کردند، افزود: با این حال، حرکت هر چند کند و دشوار مراکز قرآنی رو به جلو بود و کاملاً معطل نمانده بود، قائله کرونا بسیاری از مؤسسات و مراکز قرآنی را با مشکل جدی و خطر تعطیلی دائمی مواجه کرده است. چه بسیار مراکزی که توان پرداخت اجاره‌بها را ندارند و با تهدید صاحبان املاک مواجه هستند و چه بسیار کارکنان و مربیانی که امرار معاشی وابسته به این شغل داشتند و پس از شیوع کرونا بیکار شده‌اند.

کارگر خسارات ناشی از کرونا را در مؤسسات و مراکز قرآنی مناطق مختلف استان کاملاً محسوس خواند و گفت: متأسفانه حمایت‌های لازم نیز از این مراکز صورت نگرفته است؛ ابتدای امسال مبلغ ۸۵ میلیون تومان در قالب کارت هدیه در میان موسسات قرآنی و خانه‌های قرآنی شهری و روستایی تحت پوشش سازمان تبلیغات اسلامی استان توزیع شد که تقسیم این مبلغ در بین حدود ۱۶۰ مرکز، رقم ناچیزی می‌شود؛ همچنین کمک دیگری در قالب توزیع ۲۰۰ بسته معیشتی با شناسایی قرآن‌آموزان نیازمند در شهرها و روستاهای استان اتفاق افتاد.

نبود اعتبار برای حمایت از مؤسسات آسیب‌دیده

وی اختصاص کمک بلاعوض یک میلیون تومانی اتحادیه مؤسسات و تشکل‌های قرآنی را نیز یادآور شد و بیان کرد: این مبلغ از دوران ابتدای کرونا تصویب شده بود که متأسفانه با تأخیر چندین ماهه و در اوج بحران کرونا به ۴۸ مؤسسه قرآنی تحت نظارت ادارات ارشاد و تبلیغات اسلامی استان اختصاص یافت.

کارگر با پرداختن به نبود اعتبارات لازم برای حمایت از مؤسسات و مراکز قرآنی آسیب‌دیده از کرونا، تصریح کرد: متأسفانه تا کنون اعتباری در این راستا دریافت نشده و اعتبارات قرآنی محقق نشده است، بنابراین توان حمایت وجود ندارد. اعتبارات تخصیص یافته از سوی سازمان دارالقرآن به‌صورت برنامه‌محور است و برای تحقق طرح‌ها و برنامه‌های پیشنهادی و با نظارت بر حسن اجرا تخصیص می‌یابد.

سرپرست اداره امور قرآنی استان با اشاره به بار روانی وارد شده بر مؤسسات و مراکز قرآنی استان در پی شیوع کرونا، گفت: این آسیب روانی به‌ویژه در مناطق روستایی بیشتر مشهود است چرا که مراکز قرآنی در این مناطق کارهای فرهنگی و دینی را با تشکیل دورهمی‌های دوستانه و محافل مذهبی و فرهنگی در کنار فعالیت‌های آموزشی قرآنی ساماندهی می‌کردند و تمامی این برنامه‌ها به دلیل ویروس کرونا تعطیل هستند؛ البته برخی مراکز این فعالیت‌ها را به فضای مجازی انتقال داده‌اند اما تأثیرگذاری فعالیت‌های فرهنگی و قرآنی در فضای حقیقی به‌مراتب پررنگ‌تر و پرشورتر بود.

کارگر با اشاره به تشکیل قرارگاه استانی عملیات فرهنگی و اجتماعی شهید حاج قاسم سلیمانی در استان، افزود: طرحی در قالب فعالیت‌های قرآن‌محور قرارگاه به سازمان پیشنهاد شد تا اعتبارات مربوط به برنامه‌های قرآنی که در پی شیوع کرونا لغو شده‌اند، تجمیع و در قالب کمک‌ مؤمنانه به مراکز قرآنی استان تخصیص یابد که هنوز تصمیمی اعلام نشده است.

وی گفت: نبود اعتبارات، نگاه‌ها را به سمت بهره‌گیری از ظرفیت خیران سوق می‌دهد اما باید گفت که متأسفانه طولانی شدن قائله کرونا و سپس افزایش ناگهانی قیمت‌ها، حتی کمک‌های خیرانه را نیز تحت تأثیر قرار داده و چه بسا توان اقدامات خیرخواهانه از برخی خیران سلب شده است؛ خیری که تا پیش از این چهار جهیزیه در سال به زوج‌های نیازمند اهدا می‌کرد امسال به دلیل افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها در کنار کاهش درآمد، تنها توان اهدای یک جهیزیه مختصر را دارد.

کارگر با اشاره به کمک‌های بسیار خوب خیران در موج اول و دوم کرونا در قالب کمک‌های مؤمنانه، تصریح کرد: به ‌نظر می‌رسد، در موج سوم کرونا و آغاز مرحله جدید کمک‌های مؤمنانه، کمک خیران تحت‌الشعاع وضعیت بازار باشد ضمن اینکه کمک‌ها بیشتر به سمت اقدامات جهادی و ساخت‌وساز و تجهیز بیمارستان‌ها و حوزه سلامت سوق می‌یابد.

فرایند تعطیلی برخی مؤسسات و تشکل‌های قرآنی استان که به دلیل نبود حمایت‌های مالی حداقلی و البته برخی مشکلات و ناکارآمدی‌ها در شیوه مدیریت این مجموعه‌ها تا پیش از کرونا در حال طی شدن بود و با شیوع کرونا تعطیلی تعداد بیشتری از این مراکز شتاب گرفته است. اگر تمهیداتی برای این موضوع اندیشیده نشود، مشخص نیست این مراکز توان ادامه فعالیت داشته باشند یا برای همیشه تعطیل شوند. چه خوب است که مدیران و مدرسان مؤسسات و مراکز قرآنی، کارشناسان، اساتید و صاحب‌نظران نیز با هم‌اندیشی و تبادل آرا راهکارهایی را برای کاهش آسیب‌های مجموعه‌های قرآنی استان ارائه دهند.