هدف صدوق از نقل روایات غیرمعصوم در «عیون اخبارالرضا(ع)» چیست
استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان با بیان اینکه نقل صدوق از راویان اهل تسنن کم‌نظیر است، به تبیین چرایی این موضوع پرداخت و گفت: صدوق تلاش کرده تا از روایات، اسناد و منابع تمامی فِرَق استفاده کند تا آثار مرتبط با امام رضا(ع) از بین نرود. همچنین این مسئله نشان از هوشمندی صدوق دارد که اعترافات همگان حتی ناصبی‌ها را در مورد جایگاه حضرت به تصویر می‌کشد.
به گزارش ایکنا، حسین ستار، عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه کاشان، 15 آذرماه در نشست «مشایخ حدیثی و راویان غیرامامی کتاب عیون اخبارالرضا(ع)»، گفت: شیخ صدوق در تعداد مشایخ بی‌نظیر است و مهمترین عامل انگیزه درونی و وسعت نظری بوده که او داشته است؛ وی علاوه بر تحمل حدیث به صورت مشافهه و حضوری، احادیث زیادی را از طریق کتابت از حوزه حدیثی اصفهان دریافت کرده است.
وی افزود: کثرت سفرهای حدیثی از دیگر عوامل تعدد مشایخ صدوق است؛ او در سفر مکه حدیثی نقل نکرده است، گرچه احتمالاً حدیثی را تحمل کرده است؛ البته به برخی اساتید وی دسترسی نداریم، زیرا ذکر نکرده است، ولی میرزای نوری در مستدرک به مشایخ کتاب «من لا یحضره الفقیه» اشاره دارد و 219 نفر از مشایخ این عالم را نام برده و 204 استاد او را نام برده است.
ستار اضافه کرد: یکی از ویژگی‌های صدوق بهره بردن بسیار زیاد از مشایخ اهل تسنن و نقل از آنان است. او در این عرصه بی‌نظیر یا کم‌نظیر است؛ حد و مرزهای جغرافیایی را کنار گذاشته و از افرادی نقل کرده که مایه تعجب است؛ ابونصر ظبی، ابوعلی بن حسین بن احمد بیهقی و ابوالقاسم طبرانی از مهمترین مشایخ صدوق از اهل تسنن است.
وی با اشاره به روایات صدوق از ابونصر ظبی، گفت: صدوق شش روایت از ابونصر دارد که به منابع حدیثی شیعه نیز راه یافته است؛ وی به شدت ناصبی و از مخالفات اهل بیت(ع) بود، ولی در عین حال حدیث سلسلةالذهب را صدوق از همین فرد قید کرده است؛ لذا از مدارک مهم حدیثی محسوب می‌شود. نقل دوم از وی از پدرش به نقل از جد اوست. او امام رضا(ع) به حضرت فاطمه(س) و پیامبر(ص) و امام علی(ع) سوگند می‌دهد که حدیثی بگوید و امام در پاسخ به درخواست چندباره وی، همین حدیث سلسلة را می‌خوانند. صدوق به این روایت توجه ویژه و تمرکز خوبی کرده است، به خصوص در مورد اینکه حضرت فرمودند: «کلمة لا اله الا الله حصنی ...»؛ یعنی کسی که این تعبیر را با اخلاص بگوید از عذاب الهی در امان است؛ یعنی کسی که در عمل از معاصی پرهیز داشته باشد.
اعتراف برخی ناصبی‌ها به جایگاه امام رضا(ع)
عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه کاشان اضافه کرد: در عیون همه منقولات حدیث نیست و برخی گزارش رخدادهای تاریخی است؛ سخن دیگری هم که صدوق نقل کرده در باب معجزات مزار امام و استجابت دعاست که از ابوبکر حمامی شدیداً ناصبی نقل کرده است که با توجه به ناصبی بودن او جالب است. صدوق از ظبی در باب خلقت پیامبر(ص) و امام علی(ع) از نور واحد هم روایتی را ذکر کرده است. صدوق در «عیون» سه مرتبه تصریح کرده که این فرد ناصبی هنگام صلوات می‌گفت «اللهم صل علی محمد و آل محمد فقط».
وی با بیان اینکه نواصب تا قرن چهارم در نیشابور وجود داشتند، اظهار کرد: صدوق در قالب یک طرح از پیش تعیین شده از نواصبی‌ها روایاتی را که نمونه آن ذکر شد، اخذ کرده که جالب است، اما جالب‌تر اینکه خودش در جای دیگر از آنان به خبیث و ملعون تعبیر کرده و گفته که از بت‌پرست و زنازاده بدتر و از سگ، نجس‌ترند و از شفاعت بی‌بهره هستند و اگر عبادت فراوان هم داشته باشند، باز در آتش هستند و ازدواج با آنان جایز نیست که این مواجهه صدوق برای حدیث‌پژوهان دوره معاصر مانند آیت‌الله خویی مورد تعجب است.
ستار بیان کرد: فرد دیگر از مشایخ صدوق، «ابوعلی بیهقی» به عنوان ادیب و فقیه و قاضی بوده است، نوع نقل‌های بیهقی از «صولی» اهل تسنن است که کاتب و شاعر دوره عباسی در قرن چهارم است؛ البته وی با اینکه سنی بود، ولی محبت به ائمه(ع) داشت و اخبار و اشعار زیادی در فضایل امام علی(ع) ذکر کرد. به گونه‌ای که قصد داشتند او را بکشند. البته وی هم از ابراهیم بن عباس نقل کرده که از همراهان دعبل برای دیدار با امام رضا(ع) بوده است. او در تشرف به حضور امام با سرودن اشعار، از ایشان صله دریافت می‌کنند. اشعارش آن قدر زیباست که صله برابر با دعبل دریافت کرد. البته وی بعدها از روی تقیه منکر اشعار شد و نام فرزندانش را هم از ائمه(ع) نگذاشت.
هدف صدوق از نقل روایت از اهل تسنن
استاد دانشگاه کاشان با بیان اینکه هدف صدوق از نقل مشایخ غیرشیعی و با درجه ناصبی بسیار بالا این است که نشان دهد مرتبه علمی و معنوی امام و کرامات ایشان آن چنان آشکار بود که چنین افرادی هم قدرت انکار آن را نداشتند، اضافه کرد: ممکن است در ذهن برخی این سؤال ایجاد شود که چگونه صدوق از چنین افرادی نقل حدیث کرده است؟ عیون می‌خواهد نگرش اندیشمندان سایر فرق به امام رضا(ع) را نشان دهد.
استاد دانشگاه کاشان تصریح کرد: صدوق از بیهقی 53 روایت نقل کرده که 48 عدد آن از صولی در نیشابور در سفر 352 قمری بوده است. دو مورد هم نقل قول مستقیم از صولی دارد که بعید است، وی را دیده باشد که احتمالاً افتادگی در سند رخ داده است. صدوق تلاش کرده تا از روایات و اسناد و منابع تمامی فرق حتی ناصبی‌ها استفاده کند تا آثار مرتبط با امام رضا(ع) از بین نرود.
انتهای پیام
