ترک اندیشه در اخلاق؛ آغاز بی‌اخلاقی در دانشگاه

به گزارش ایکنا، مراسم افتتاحیه سومین همایش ملی «دانشگاه اخلاق‌مدار»، امروز، 24 آذرماه، به صورت مجازی و با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی كرمی، مسئول نهاد نمايندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران؛ محمود نیلی‌احمدآبادی، رئیس دانشگاه تهران؛ مجید سرسنگی، معاون فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تهران و رئیس همايش؛ علی خاكی‌صديق، معاون آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و محسن جوادی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، برگزار شد.

محسن جوادی در این مراسم بیان کرد: در اخلاق، با سه مفهوم کلیدی مواجه هستیم که عبارت‌اند از «فضیلت و ویژگی‌های منشی»، «تکلیف، قانون و الزام» و همچنین «سود، فایده و منفعت» است. بسته به اینکه کدام یک در اندیشه یک فیلسوف مهم دیده شده، یک مکتب اخلاقی درست شده است. کسانی مانند کانت می‌گفتند چیزی که مهم است، قانون و توجه به الزام است و فضیلت‌مندی بیشتر تابع شانس و بخت است و یا عوامل دیگر در آن تاثیر دارند و مهم قانون است. در دوران دیگری، سودگراها تأکید می‌کردند که باید کاری کنیم که سودی به دیگران برسد، اما در هر صورت هر سه گرایش مهم هستند و نمی‌شود یکی را نادیده گرفت و حذف کرد.

دو حیثیت اخلاقی مهم در دانشگاه

وی افزود: وقتی به دانشگاه مراجعه می‌کنیم، دو حیثیت مهم است؛ یکی اینکه مجموعه‌ای از اشخاص که عبارت از اساتید، دانشجویان و ... هستند در حال کار هستند. این یک نوع بحث است و در اینجا در مورد اخلاق‌مداری این افراد که آنجا باهم هستند، صحبت می‌کنیم و انتظار می‌رود اخلاق‌مداری نسبت به نهادهای دیگر در افراد دانشگاه بیشتر باشد. یک نگاه نیز به خود نهاد است. دانشگاه جایی است که این افراد در آن کار می‌کنند، اما خودش یک نهاد شده است و مانند یک انسان دارای حق است و مقررات و قوانینی دارد و اثر می‌گذارد و اثر می‌پذیرد.

معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: بنابراین، وقتی از اخلاق‌مداری صحبت می‌کنیم، می‌توانیم از هر دو ساحت صحبت کنیم. در مورد اشخاص باید روشی داشته باشیم که آن سه نکته در مورد دانشگاهیان جدی گرفته شود؛ یعنی اهل فضیلت باشند، روی قانون حساسیت وجود داشته باشد و اهل فایده‌بخشی باشند. نمی‌شود گفت که من فقط اخلاقی هستم و کاری با کسی ندارم که اینها الزامات است و باید به سمت خیرات هم رفت و یک وجه زیستن این است که منافعی را ایجاد کنیم. بنابراین، در ساحت اخلاق می‌توانیم این سه مفهوم را پیاده کنیم و اشخاص نباید اینها را نادیده بگیرند. یک مشکلی که در ایران و دیگر کشورها داریم این است که در تقابلی که بین اخلاق سودگراها و با اخلاق دینی و یا کانتی شده وجود دارد اینکه گاهی اوقات ما چون سودگرا نیستیم، پس کل آن را باید کنار بگذاریم که این درست نیست.

تعریف اخلاق در نهاد دانشگاه

جوادی گفت: بنابراین، سود بسیار مسئله مهمی است و منفعت رساندن وظیفه اصلی است، لذا این سه عنصر در اشخاص باید لحاظ شود. اما مهم‌تر از اشخاص، خود نهاد است که باید اخلاقی باشد. اخلاقی بودن دانشگاه به اخلاقی بودن مقررات است. گاهی اوقات مقررات فرد را به ضد اخلاق می‌کشاند و کاری می‌کند که به هر دلیلی، سویه رفتار دانشجویان در نهایت به سمت ضد اخلاق کشیده شود. مقرراتی که ضد عدالت هستند و منافع جمعی در آنها دیده نشده است و یا قوانینی که این‌طور هستند، نهاد دانشگاه را غیر اخلاقی می‌کنند.

وی تصریح کرد: پس سویه مقررات، ضوابط و تدبیرها مهم است. اینها باید طوری باشد که اولاً سمت درست اخلاقی را داشته باشد. اشکالی که در نهادها وجود دارد این است که به قدری مقررات زیاد و بی‌جهت است که ارزش قانون را از بین می‌برد. چون عملی نیست و فایده‌ای ندارد و وقتی یک نهادی دچار این وضعیت شود و در زمینه قوانین آشفتگی داشته باشد، حساسیت به قانون در آن از بین می‌رود. نباید به این اکتفا کنیم که صرفاً اشخاص را پرورش دهیم که فضیلت‌مند شوند، البته اینها خوب است و باید هم باشد و خیر عمومی و خیر به جامعه بسیار مهم است. پروراندن افراد و ایجاد یک مسیر تربیتی خوب در اشخاص، همه یک طرف است، اما غفلت از نهاد دانشگاه اشکالات عدیده‌ای را ایجاد می‌کند.

جوادی بیان کرد: همچنین باید توجه کرد که تمام عنصر اصلی مسیر رشد، تعالی و ارتقای امت، دانشگاه نیست، اما بخش مهمی بر عهده دانشگاه است و می‌تواند تحت تأثیر کج‌رفتاری‌ها از مسیرش منحرف شود، اما چیزی که پویاست و مانند مغز یک ارگانیزم عمل می‌کند، دانشگاه است و اگر دچار مشکل شود، باید برگردد و بقیه را اصلاح کند و نباید منتظر بماند تا بیرون اصلاح شود، سپس او را اصلاح کنند. باید نسبت به این مسئله کارهای دقیق‌تری صورت گیرد.

آیین‌نامه‌های دانشگاهی و جایگاه اخلاق در آنها

وی گفت: در بحث آیین‌نامه‌های مربوط به ارتقا و ... گاهی اوقات مکانیزم‌هایی اخذ می‌شود که در آنها دقت نشده که آیا مسیر اخلاقی شدن را باز می‌کند یا تشویق به مسیری می‌کند که با اخلاق همسو نیست. لذا باید روی اینها دقت شود و باید سه نکته اصلی اخلاق در دانشگاه تقویت شود. وقتی می‌توانیم از یک دانشگاه اخلاق‌مدار صحبت کنیم که ببینیم نهاد دانشگاه همه یک مسیری را دارند که فضیلت‌ها مهم‌تر از رذیلت‌هاست و روی قانون اخلاقی حساسیت دارند.

جوادی تصریح کرد: یکی از نویسندگان در یکی از کتب اخلاقی نوشته بود که وقتی در مورد اخلاق از کسی سؤال می‌کنیم، کسی نمی‌گوید که نمی‌دانم و اظهارنظر می‌کند، اما وقتی از فیزیک سؤال می‌کنیم می‌گویند تخصص ما نیست؛ لذا باید روی بخش‌هایی از اخلاق نیز به صورت تخصصی کار شود و دانشگاه اخلاق‌مدار جایی است که در آن در مورد اخلاق نیز اندیشیده می‌شود و چیزی است که همیشه باید روی آن کار شود. بخشی از اخلاق‌مداری به این است که در دانشگاه در مورد اخلاق اندیشیده شود، چون به محض اینکه اندیشه در اخلاق از یک دانشگاه رها شود، بی‌اخلاقی شدن آغاز می‌شود.