انقلاب سفید؛ صبحی که صادق نبود

به گزارش (ایکنا)، همزمان با ایام‌الله دهه فجر انقلاب اسلامی، مجموعه «تا انقلاب» به بررسی برخی از رویدادهای مهمی می‌‌پردازد که به پیروزی نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی منجر شد.

سفر شاه به آمریکا و انقلاب سفید

سفر شاه پهلوی به آمریکا و مشورت برای ایجاد اصلاحات گسترده و تلاش برای تغییرات فوری در کشور شعله یک انقلاب بزرگ را در ایران روشن کرد؛ هرچند این اقدامات منجر به شکل‌گیری انقلاب سفید شد اما سپیدی صبح صادق 16 سال بعد در سپهر بی‌کران ایران پدیدار شد.

مفاد اصلی انقلاب سفید

انقلاب سفید مجموعه‌ای از تغییرات اقتصادی و اجتماعی بود که از سوی محمدرضا پهلوی صورت گرفت؛ انقلاب سفید که از آن به عنوان انقلاب «شاه و مردم» نیز یاد می‌شد، طرحی شامل شش اصل بود که مفاد آن عبارت‌اند از:

• اصلاحات ارضی و الغای نظام ارباب و رعیتی
• ملی کردن جنگل‌ها و مراتع
• تبدیل کارخانه‌های دولتی به شرکت‌های سهامی و فروش سهام آنها جهت تضمین اصلاحات ارضی
• مشارکت کارگران در سود خالص کارخانه‌ها
• تجدید نظر اساسی در قانون انتخاب به منظور اعطای حقوق کامل و برابر سیاسی به زنان
• ایجاد سپاه دانش به منظور سوادآموزی و اشاعه فرهنگ در روستاها

این 6 اصل در همه پرسی ۶ بهمن ۱۳۴۱ به رأی گذاشته شده که نهایتاً اکثریت آرا را به خود جلب می‌کند.

هرچند به نظر می‌رسد مفاد این طرح ایران را در مسیر رشد و رونق قرار می‌داد اما محمدرضا پهلوی تلاش می‌کرد با ایجاد این تغییرات و اصلاحات قدرت داخلی خود را ارتقا بخشد؛ همچنین بتواند آمریکا را همچنان به عنوان پشتوانه خود حفظ کند. در آن سال‌ها «کندی» از حزب دموکرات به تازگی راهی کاخ سفید شده بود و تمایل به ایجاد تغییرات در کشورهای تحت نفوذ ایالات متحده داشت. از این جهت برخی منتقدان بر این باور بودند که اصلاحات محمدرضا، بیشتر از اینکه یک طرح ملی باشد، یک طرح آمریکایی بود. انتصاب علی امینی، سفیر سابق ایران در آمریکا به عنوان نخست‌وزیر در آن سال‌ها دلیلی بر این ادعا بود. امینی مسئولیت اجرایی کردن این طرح را نیز بر عهده داشت.

محمدرضا پهلوی برای سرعت بخشیدن به اجرای این طرح مستقیماً به آمریکا رفت و بعد از آن در کنگره ملی کشاورزان سخنرانی کرد. در این کنگره که 19 دی‌ماه 1341 برگزار شد، ۴۲۰۰ نماینده تعاونی‌ها و کشاورزان حضور داشتند. سخنرانی پرشور محمدرضا در این جمع، همگان را تحت تأثیر قرار داد. 17 روز بعد، یعنی 6 بهمن رفراندوم برگزار شد و محمدرضا به اصلاحات خود رسید.

مخالفت علما با رفراندوم طرح به اصطلاح ملی شاه

این طرح مخالفان زیادی داشت. از جمله گروه‌هایی که با این طرح مخالفت کردند جبهه ملی، نهضت آزادی ایران و جامعه روحانیت بودند که با صدور بیانیه‌هایی مواضع خود را اعلام کردند.

امام خمینی(ره) و سایر بزرگان قم مانند آیات عظام گلپایگانی، خویی، خوانساری، بهبهانی و شریعتمداری نیز با این اصلاحات مخالفت بودند.

امام خمینی(ره) در پاسخ به استفتای جمعی از متدینان تهران که از تصویب ملی سؤال کرده بودند، می‌فرمایند: «به نظر این جانب رفراندوم که به لحاظ رفع بعضی از اشکالات به اسم تصویب ملی خوانده شده، مخالف رأی جامعه، روحانیت اسلام و اکثریت قاطع ملت است».

امام ایرادات قابل توجهی به تصویب ملی یا رفراندوم مطرح کرده و ادامه می‌دهند: «در قوانین ایران رفراندوم پیش‌بینی نشده است، معلوم نیست چه مقامی صلاحیت دارد رفراندوم نماید و این امری است که باید قانون معین کند، لوایح شش‌گانه مبهم‌اند و فاصله اعلان آن‌ها تا زمان برگزاری رفراندوم اندک است و مردم مهلت اندیشیدن درباره آن‌ها را ندارند، اکثریت جامعه ایران قوه تشخیص فهم این اصول را ندارند، رأی دادن باید در محیط آزاد باشد و این در ایران عملی نیست ... به نظر می رسد این رفراندوم اجباری مقدمه برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است، علمای اسلام از عمل سابق دولت راجع به انتخابات انجمن‌های ایالتی و ولایتی برای اسلام، قرآن و مملکت احساس خطر کرده‌اند و به نظر می‌رسد که همان معانی را دشمنان اسلام می‌خواهند به دست جمعی مردم ساده دل اغفال شده اجرا کنند».

واکنش تند امام به بی‌توجهی شاه به انتقادات

محمدرضا پهلوی بدون توجه به انتقادات مطرح شده از سوی روحانیون و مذهبیون و سایر گروه‌های سیاسی و اجتماعی همه‌پرسی را برگزار کرد. امام خمینی(ره) در واکنش به اجرای رفراندوم و بی‌توجهی شاه به انتقادات در بیانات تندی اظهار کردند: «دستگاه حاکمه ایران به احکام مقدسه اسلام تجاوز کرد و به احکام مسلمه قرآن‏ قصد تجاوز دارد. نوامیس مسلمین در شرف هتک است و دستگاه جابره با تصویب نامه‏‌های خلاف شرع و قانون اساسی می‏‌خواهد زن‌های عفیف را ننگین و ملت ایران را سرافکنده کند».

انقلاب سفید ظاهراً «مسالمت آمیز» انجام شد اما گام‌های بعدی حکومت پهلوی نشان داد که خط آمریکایی را در پیش گرفته و روز به روز خود را به دروازه‌های خروج از ایران نزدیک‌تر می‌کند.

محمود قره‌داغی