ویژگی‌های «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» و مؤلف آن

به گزارش ایکنا؛ به نقل از روابط عمومی انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ آیین معرفی و بررسی کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» از آثار مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان، روز گذشته ۹ اسفندماه برگزار شد. این اثر به بررسی سیر مبارزات شیعیان از دوران ائمه‌(ع) تا برافتادن رضاخان می‌پردازد و در این مسیر به قیام‌ها، نقاط عطف، فراز‌ها و فرودها، رهبران، حکومت‌ها و انقلاب‌های شیعی اشاره می‌کند.

 

محمدحسن روزی‌طلب، معاون اسناد و کتابخانه مرکز اسناد انقلاب اسلامی گفت: نکته حائز اهمیت درباره این کتاب این است که اخیراً کتابخانه شخصی آقای حسینیان را بررسی می‌کردیم و به فیش‌هایی از این کتاب برخوردیم. بیشتر فیش‌برداری‌های این کتاب مربوط به دهه ۶۰ بود و این کتاب در دهه ۸۰ به چاپ رسیده است. این مدارک نشان از سه دهه تلاش مرحوم حسینیان و دغدغه وی نسبت به ثبت و ضبط مجاهدت‌های مرجعیت شیعه در طول تاریخ داشته است.

 

قاسم تبریزی، مورخ و سندپژوه در ادامه این مراسم با اشاره به پنج جریان تاریخ‌نگاری در ایران گفت: جریان اول جریان شرق‌شناسی است که به انگلستان وابستگی داشت. این جریان حدود ۳۰۰ سال برای ما تاریخ‌سازی کرد. جریان دوم جریان چپ بود که قدمتش به قبل از مشروطیت باز می‌گردد. این جریان بعد‌ها مراکز شرق‌شناسی مارکسیستی را تأسیس کرد. جریان سوم متعلق به فراماسونری‌ها بود. جریان چهارم، جریان ناسیونالیستی بود که معتقدند هویت ما به قبل از اسلام برمی‌گردد. تاریخ‌نگاری ملی و شاهنشاهی دو شیوه تاریخ‌نگاری این جریان است. جریان پنجم نوعی غرب‌زدگی است که روشنفکران وارد تاریخ‌نگاری کردند.

 

وی با بیان اینکه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تاریخ‌نگاری انقلاب با مجاهدت‌های تاریخ‌نگاران متعهد متولد شد، افزود: ما امروز در مقدمه تاریخ‌نگاری انقلاب هستیم و در دهه آینده می‌توانیم بگوییم که وارد تاریخ‌نگاری اسلامی شده‌ایم. البته ما در زمینه تاریخ‌نگاری رجال، خوب کار نکرده‌ایم که امیدوارم این نقیصه در آینده برطرف شود. دو مرکز علمی حوزه و دانشگاه هیچ کدام به طور شایسته وارد عرصه تاریخ‌نگاری نشده‌اند.

 

تبریزی در توصیف ویژگی‌های تاریخ‌نگاری مرحوم حسینیان یادآور شد: قلم مرحوم حسینیان چند ویژگی داشت؛ اول اینکه مبتنی بر اسناد بود. هم دستی بر اسناد داشت و هم سندشناس خوبی بود؛ دوم اینکه وی یک شخصیت سیاسی بود و به خوبی هجمه‌های تاریخی علیه روحانیت را شناسایی کرده و به آن‌ها پاسخ داده است. 

 

موسی فقیه‌حقانی، مدیر مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران از طریق ارتباط تصویری در این مراسم درباره کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» گفت: این کتاب درباره تکاپوی شیعه و علمای شیعه از ابتدا تا قرن حاضر است. موضوع کتاب بسیار مهم است، زیرا یکی از جریانات اصلی در تحولات سیاسی اجتماعی ایران، روحانیت شیعه است. کتاب فصل‌بندی خوبی دارد و عناوینی که هرفصل دارد هم خواننده را راهنمایی می‌کند و هم به نحوی موضع نویسنده محترم را روشن می‌کند.

 

وی با اشاره به فصول چهارم و پنجم کتاب با عناوین «عصر واگرایی مرجعیت» و «عصر جهاد مرجعیت – دوران بحران» افزود: درباره دوران مشروطیت، عنوان فصل چهارم کتاب، عنوان گویایی است؛ همچنین فصل پنجم کتاب که تحولات بعد از مشروطه و جنگ جهانی اول را بررسی می‌کند بسیار مهم است. این‌ها همه بیانگر روح حاکم بر آن مقطع و دوره‌ای است که مورد بررسی نویسنده قرار گرفته است. همچنین پاسخ خوبی هم به تحریف‌گران و مدعیان داده است، به ویژه درباره جنگ‌های روسیه علیه ایران که جریان روشنفکری، علما را مقصر این رخداد معرفی کرده و مجاهدت علما برای بازپس‌گیری سرزمین‌های از دست رفته و ایستادگی در برابر جریان استعمار را تقبیح کرده بودند.

 

حقانی با بیان این که آغاز انحراف در نهضت مشروطیت در کتاب به خوبی تبیین شده است، ادامه داد: ورود برخی از غرب‌گرایان به صفوف نهضت و ماجرای تحصن در سفارت انگلستان که موجب انحراف مشروطه شد، مواردی است که از چشم تیزبین مرحوم حسینیان دور نمانده است. وی در همین فصول ضمن قدردانی از استقامت روحانیونی نظیر آیت‌الله سید عبدالله بهبهانی، انتقاداتی را نیز به آنها که در نهضت حضور داشتند، وارد می‌داند.

 

وی افزود: در کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» به فعالیت «کمیته انقلاب» در دوره مشروطه اشاره شده و آن کمیته را جریانی التقاطی می‌داند که ارزیابی بسیار درستی است، ولی جا داشت که بیشتر به تکاپو‌های مخرب این کمیته پرداخته شود. درباره ماهیت استبداد و ماهیت روشنفکری در دوره قاجار هم به نظر من جا داشت بیشتر به ماهیت هر دو جریان پرداخته شود. گرچه قاجار‌ها در حکومت‌داری مقصر بودند، اما نباید از این نکته غافل شد که آن جریانی که قاجاریه را به ورطه انحطاط کشاند و در دام کشور‌های استعمارگر اسیر کرد، جریان روشنفکری بود.

 

محمدحسین رجبی دوانی، استاد تاریخ اسلام و تشیع در ادامه این مراسم پیش از ورود به بحث کتاب، درباره شخصیت مرحوم حجت‌الاسلام والمسلمین روح‌الله حسینیان صحبت کرد و گفت: مرحوم حسینیان جزء آن دسته از روحانیون و طلاب جوانی بودند که اول انقلاب، خود را وقف اهداف انقلاب و پر کردن خلاء‌های اجرایی و مدیریتی نظام کردند. وی از طلاب فاضل مدرسه حقانی بود که زمینه برای رشد علمی در علوم حوزوی برایش فراهم بود، اما اهمیت حل مسائل نظام و دغدغه حل مشکلات مدیریتی کشور، وی را به عرصه اجرایی وارد کرد و الحق هم در این زمینه موفق بود.

 

وی در ادامه حجت‌الاسلام حسینیان را یک روحانی عالم، انقلابی، پاک و شجاع، مقاوم و خستگی‌ناپذیر، ولایی و یک مدیر جهادی دانست و افزود: وی کارنامه درخشانی در حوزه مدیریتی بعد از پیروزی انقلاب از خود به یادگار گذاشته است. 

 

رجبی دوانی در ادامه درباره کتاب نیز گفت: این کتاب حدود ۷۰۰ صفحه‌ای، کتابی مفید، مختصر و جامع درباره تاریخ شیعه از آغاز امامت تا عصر حاضر است و مطالب مهمی به ویژه درباره دوره ۲۵۰ ساله حضور و ظهور ائمه اطهار(ع) دارد. کتاب فصل‌بندی خوب و جالب‌توجهی دارد و تقسیم‌بندی بخش‌های کتاب در حقیقت تفسیر و تبیین تقسیم‌بندی و تعریفی است که رهبر معظم انقلاب در کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» دارد. ایشان دوره امامت را به ۴ مرحله تقسیم می‌کنند؛ دوره اول، دوره سکوت و همکاری با حکومت‌هاست که ۲۵ سال آغازین امامت حضرت علی(ع) را در برمی‌گیرد؛ دوره دوم، دوره حاکمیت اهل‌بیت(ع) است که شامل پنج‌سال‌وسه‌ماه حکومت امام علی(ع) و امام حسن(ع) است؛ مرحله سوم تلاش سازنده برای برپایی حاکمیت عدل الهی است که از صلح امام حسن(ع) تا قیام امام حسین(ع) را شامل می‌شود و مرحله چهارم تداوم تلاش مجدانه برای برپایی حکومتی است که از سال ۶۱ هجری تا ۲۶۰ را دربرمی‌گیرد.

 

وی افزود: مرحوم حسینیان احتمالاً به نوع نگاه شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر در این حوزه هم توجه داشته‌ است؛ چون شهید صدر نیز این دوران ۲۵۰ ساله را به سه بخش مشخص و مجزا تقسیم می‌کنند: بخش اول دوره حفظ اسلام از خطر نابودی است که امامت امام علی(ع) تا شهادت امام حسین(ع) را دربرمی‌گیرد؛ مرحله دوم، مرحله تدوین و تکوین مکتب اهل بیت(ع) است که شامل تلاش‌های امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) می‌شود و مرحله سوم دوران گسترش و انتشار تشیع می‌باشد که با امامت امام کاظم(ع) تا امام عسکری(ع) را دربرمی‌گیرد. به نظر می‌رسد کاری که مرحوم حسینیان انجام داده‌اند، تفسیر و تبیین تقسیم‌بندی این دو متفکر برجسته معاصر یعنی رهبر عالیقدر و معظم انقلاب و شهید آیت‌الله صدر است.

 

این تاریخ‌پژوه در ادامه درباره ویژگی‌های کتاب گفت: پژوهش و نگارش این کتاب، مستلزم تخصص در چند زمینه است و نشان می‌دهد که مرحوم حسینیان در زمینه تاریخ اسلام، تاریخ تشیع و تاریخ معاصر سررشته داشته‌ است. می‌دانید که ما در دانشگاه برای هر یک از این زمینه‌ها، گرایش‌های جداگانه‌ای داریم. همچنین تورق در کتاب ثابت می‌کند که مرحوم حسینیان در زمینه رجال‌شناسی هم صاحب سبک بوده و در حوزه اندیشه سیاسی شیعه و یا به تعبیری فقه سیاسی هم اطلاعات کافی داشته است. همچنین وی در این کتاب، بدون اینکه به مخالفان شیعه و مخالفان اعتقادات تشیع بتازد و از دایره مباحث علمی و اخلاق علمی خارج شود، عِرق شیعی خود را به نمایش گذاشته است و این موضوع بسیار مهمی است.

 

رجبی دوانی در پایان گفت: این کتاب می‌تواند برای کسانی که می‌خواهند بدانند انقلاب اسلامی حاصل چه تلاش‌هایی است، مفید باشد. چهارده قرن تلاش گسترده که نقطه آغاز آن ائمه اطهار(ع) بودند و بعد علمای بزرگ شیعه از خود بروز دادند، با پیروزی انقلاب اسلامی به منصه ظهور رسید و این انقلاب و نظام مقدس حاصل آن است. ان‌شاءالله بصیرتی که در مردم ما وجود دارد با مطالعه امثال این کتاب افزایش پیدا کند.

 

حجت‌الاسلام حامد حسینیان، آخرین سخنران این مراسم گفت: چند سال پیش، حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید جواد شهرستانی داماد و نماینده مرجع عالیقدر حضرت آیت‌الله سیستانی گفتند که آیت‌الله‌العظمی سیستانی در همان سال ابتدایی که دوره ۵ جلدی این کتاب چاپ شد، تمام ۵ جلد را مطالعه کرده و ابراز خرسندی کرده‌اند که این کتاب در زمینه تلاش‌های تاریخی روحانیت شیعه به چاپ رسیده است. ظاهراً در یک نقل قول دیگر نیز آقای سیستانی فرموده بودند: من کتاب «چهارده قرن تلاش شیعه برای ماندن و توسعه» را دو بار مطالعه کرده‌ام و این کتاب را جزء کامل‌ترین کتاب‌هایی می‌دانم که در حوز تاریخ تشیع منتشر شده است.