آثار سازنده انتظار در تربیت انسان / امید آفرینی و آرامش در سایه انتظار فرج

اسماعیل اسماعیلی شریف، استاد دانشگاه و محقق علوم دینی در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان ضمن تبریک سالروز میلاد منجی عالم امکان، امام زمان(ع)، درباره آثار تربیتی انتظار امام، گفت: انتظار یک حالت نفسانی است که انسان را برای رسیدن به آنچه که انتظارش را می‌کشد مهیا می‌کند. نقطه مقابل انتظار، یاس و ناامیدی است. انتظار یکی از بهترین، زیباترین و کامل‌ترین جلوه‌های بندگی خدا و یکی از بهترین واژه‌هایی است که بشر با آن سر و کار دارد.

وی گفت: در این زمینه پیامبر اکرم(ص) سخنی فرموده‌اند که در منابع شیعه و اهل سنت نقل شده است. این روایت شنیدنی چنین است: «افضل اعمال امتی انتظار الفرج»: بهترین و برترین کارهای امت من انتظار کشیدن برای گشایش از جانب خدای متعال است. البته در اینجا فرج هم به معنای گشایش در امور زندگی و هم فرج و گشایش در امر غیبت امام زمان(ع) است. یک معنای عام و یک معنای خاص دارد.

اسماعیلی ادامه داد: در روایت دیگری از حضرت امیرالمؤمنین(ع) آمده است: «افضل عباده المومنین انتظار فرج الله»: برترین عبادت مؤمن چشم به راه بودن گشایش الهی است. با این تعابیر زیبا در این دو روایت، جایگاه بلند منتظران نزد اهل بیت(ع) روشن می‌شود. در روایت دیگری امام کاظم(ع) می‌فرمایند: «خوشا به حال شیعیان ما که در زمان غیبت قائم ما به ریسمان ما چنگ می‌زنند و بر دوستی ما و دشمنی دشمنان ما ثابت می‌مانند. ایشان از ما و ما از ایشان هستیم. آنها به امامت ما خوشنود و ما به پیرویشان از خود خرسندیم. خوشا به حال آنان. به خدا سوگند آنان در روز قیامت در مرتبه ما و همراه ما خواهند بود».

این محقق دینی در بخش دوم سخنان خود درباره اثرات سازنده انتظار گفت: چنانکه گفتیم انتظار یک معنای عام و یک معنای خاص دارد؛ انتظار در معنای عام آن انتظار گشایش از جانب خدا و در معنای خاص، درباره انتظار فرج امام زمان(ع) و اصلاح عمومی وضعیت بشر در جوامع بشری به کار می‌رود.

وی با بیان اینکه انتظار امام زمان(عج) از جمله مسائل مهمی است که در مکتب اسلام و حقایق معارف اهل بیت(ع) بسیار مورد توجه بوده است، افزود: انتظار در اعتقاد شیعه یک محتوای اصلاح گر، تحرک آفرین و تعهد آور دارد که والاترین نوع بندگی نسبت به خدای متعال را برای ما به ارمغان می‌آورد.

اسماعیلی شریف، یکی از مهمترین آثار انتظار را امیدآفرینی دانست و گفت: امید به معنای گمان به وقوع امر خیری است که در آینده امکان وقوع آن هست و در اصطلاح علم اخلاق به راحتی و لذتی که از انتظار تحقق امری محبوب در قلب این انسان حاصل می‌شود، می‌گویند. این امید است که به ما ظرفیت لازم برای زندگی را می‌دهد. گاهی که از مشکلات خسته می‌شویم، امید باعث می‌شود به راهمان ادامه دهیم. ما با امیدواری است که قدر خود، قدر دیگران و قدر زندگی را می‌دانیم و این امید است که به ما جرئت می‌دهد در مقابل چالش‌های دنیا و زندگی با امیدواری و انگیزه مسیر خود را به سمت هدف ادامه دهیم.

وی ادامه داد: با امید است که خلاقیت در برابر مشکلات برای ما شکل می‌گیرد و حتی با امیدواری است که می‌توانیم بر بیماری‌های جسمی و روحی خود غلبه کنیم. خواجه حافظ شیرازی این گونه می‌گوید:

یا در جای دیگر می‌فرماید:

مرا امید وصال تو زنده می‌دارد / و گر نه هر دمم از هجر توست بیم هلاک

در مثنوی هم می‌خوانیم:

وی در ادامه با بیان اینکه آثار تربیتی انتظار خود را در چهار محور: ارتباط فرد با خدای متعال ارتباط فرد با خود، ارتباط فرد با خانواده و ارتباط فرد با جامعه نشان می‌دهد، گفت: انتظار در این چهار بُعد تاثیرگذار است.

این محقق در ادامه به بیان آثار تربیتی انتظار در بُعد فردی پرداخت و اظهار کرد: انتظار موجب آگاهی و بصیرت است. به این معنا که ما از فرد منتظر، انتظار داریم که فهم و آگاهی دینی او شایسته و زیبنده فرد منتظر برای ظهور منجی عالم بشریت باشد. همانطور که می‌دانید ادیان در اثر مرور زمان دچار چالش‌ها و گاهی حذفیات و اضافات و تغییراتی می‌شوند، گاهی انحرافاتی برای پیروان ادیان پیش می‌آید، منتظر واقعی کسی است که از این انحراف پرده برمی دارد و در مسیر صحیح قدم برمی‌دارد. امام صادق(ع) می‌فرماید: «برای صاحب این امر غیبتی طولانی است، در این دوران منتظران باید تقوا پیشه سازند و تمسک به دین خود داشته باشند».

این استاد دانشگاه ادامه داد: از جمله آثار دیگر انتظار در بعد فردی این است که فرد منتظر باید به زیور عدالت، تقوا و پارسایی آراسته شود. بخشی از نامه امام زمان(عج) برای شیخ مفید از علمای بزرگ شیعه این‌گونه است: «فَلْیَعْمَلْ کُلُّ امْرِء مِنْکُمْ بِما یَقْرُبُ بِهِ مِنْ مَحَبَّتِنا، وَیَتَجَنَّبُ ما یُدْنیهِ مِنْ کَراهَتِنا وَسَخَطِنا»: هر یک از شما باید کاری کند که وی را به دوستی و محبت ما نزدیک سازد و از آنچه خوشایند ما نیست و موجب خشم ما می‌شود دوری گزیند. بنابراین فرد منتظر باید کاری کند که به سبب آن عمل به اهل بیت(ع) نزدیک شود و از کارهایی که موجب ناخرسندی آن بزرگواران می‌شود، دوری کند.

اسماعیلی شریف در ادامه با بیان اینکه منتظر باید اهل استقامت و صبر و بردباری باشد، گفت: امام سجاد(ع) در مورد فضیلت مردمان منتظر به ابوخالد کابلی می‌فرماید: ای ابا خالد، مردم در زمان غیبت امام زمان(عج)، در حالتی که معتقد به امامت او و منتظر ظهور باشند، از مردم تمام دوران بهترند؛ چرا که خداوند متعال به اینها عقل و فهم و معرفتی داده است که غیبت امام نزد اینها مانند مشاهده امام است و جایگاه آنان، جایگاه مجاهدین و رزمندگان در پیشگاه رسول خدا(ص) است. اینها مخلصان واقعی دین الهی و شیعیان صادق ما هستند. در ادامه امام جمله زیبایی می‌فرمایند که چنین است: اصلاً خود انتظار فرج امام زمان(ع)، بزرگترین گشایش برای منتظران است.

این استاد دانشگاه، آرامش را از دیگر آثار سازنده انتظار در بعد فردی دانست و گفت: کسی که منتظر امام ناجی بشریت، آخرین حلقه امامت و آخرین جانشین پیامبر(ص) باشد، همین که او را امام خود می‌داند و منتظر ظهور او است، این حالت سبب آرامشی در دل او می‌شود. او خود را در این دنیا تنها نمی‌بیند و این بسیار ارزشمند است. او خود را موظف می‌داند نسبت به خود، دیگران و خدا مراقبت دائمی داشته باشد.

اسماعیلی شریف با اشاره به آثار تربیتی انتظار بر تحولات اجتماعی و حرکت منتظر برای اصلاح جامعه گفت: فرد منتظر باید در اصلاح و تربیت جامعه و استقرار عدالت در جامعه کوشا باشد. به بیان دیگر فرد منتظر باید خود صالح و مصلح باشد؛ به این معنا که در قبال آنچه در جامعه رقم می‌خورد، نمی‌تواند بی‌تفاوت و نظاره گر باشد. باید برای اصلاح جامعه و مردم تلاش کنند، البته قاعده اش این است که منتظر خود باید صالح باشد، سپس به جامعه بپردازد و تا آنجا که می‌تواند در آماده کردن مردم برای ظهور منجی عالم بشریت اقدام کند.