حرکت بر خلاف جریان جامعه جاهلی؛ کلید فهم شخصیت خدیجه(س)

مرضیه محمدزاده، پژوهشگر تاریخ اسلام و نویسنده کتاب «حضرت خدیجه(س)، همتای بی‌همتا»، در گفت‌وگو با ایکنا از خوزستان درباره مقام حضرت خدیجه(س)، گفت: حضرت خدیجه(س) به روایت تاریخ از یک طرف جامع زیرساخت‌های کرامت انسان یعنی عقلانیت (دوراندیشی) و آزادگی (اخلاق) است و از طرف دیگر جاذبه‌های معنوی در شخصیت و زندگی وی نمایان است. جلوه‌های این ویژگی‌ها هم در زندگی وی، قبل از همسری با پیامبر اکرم(ص) در تاریخ به ثبت رسیده است و هم در همسفری و معيّت با آن حضرت، کانون درایت، آرامش معنوی، صبر و پایداری بوده است، به‌ طوری که در این راه هرگز کسی نتوانست در زندگی پیامبر(ص) به جایگاه خدیجه(س) نزدیک شود چه رسد که همپا و همتای او شود. به گواهی تاریخ آنچه مورخان از زندگی خدیجه(س) به ثبت رسانده‌اند تجلی عقلانیت، اخلاق و معنویت در شخصیت آن بانوی بزرگ است.

وی اظهار کرد: حضرت خدیجه(س) پیش از ازدواج با پیامبر(ص) نیز زنی استثنایی و نمونه در جامعه خود بود. او را بازرگان و متمکن، مظهر قداست، صاحب درایت و دوراندیشی معرفی کرده‌اند. بانویی که در عصر جاهلیت با فعالیت و مدیریت اقتصادی خود از طریق اشتغال به تجارت و استخدام مردان کارآمد و تولید ثروت چنان تندیس عفت، پاکدامنی، درستی و صداقت شد که معروف و مشهور به «سیده قریش» و «طاهره» شد، در حالی که دیگر زنان تاجر شهرتی به طهارت در جامعه خود نداشتند و به همین سبب همه افراد قوم او مبهوت شخصیت والایش شدند و بزرگان و اشراف قریش نیز در حسرت ازدواج با او باقی ماندند.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: لقب برتری نسبت به همه زنان عالم از جانب رسول‌الله(ص) به ایشان داده شد. پیامبر(ص)، خدیجه(س) را دوست می‌داشت و احترام می‏‌کرد و بر وی ثنا می‏‌گفت و او را از همه زنان عالم برتر می‌دانست و عظمت و شأن او را یادآور می‌شد. پیامبر(ص)، مقام خدیجه(س) را با القابی همچون «خیر نساء العالمین»، «فضل نساء الجنة» تکریم می‌کردند.

محمدزاده درباره امنیت روحی _ روانی پیامبر(ص) در کنار حضرت خدیجه(س) گفت: آن حضرت گلایه و شِکوه‌های خود را با وی در میان می‌گذاشت و خدیجه(س) ایشان را تسلی می‌داد و اینها همه حکایت از نقش معنوی خدیجه(س) در زندگی آن حضرت دارد. 

نویسنده «حضرت خدیجه(س)، همتای بی‌همتا» ادامه داد: نقش و تأثیر معنوی او در ادای رسالت چنان بود که پیامبر(ص) در موارد متعدد بر این نقش اشاره می‌کرد، به طوری که در این راه خدیجه(س) همتا و نظیر ندارد. ایشان می‏‌فرمود: «خَدِیجَةُ وَ أَيْنَ مِثْلُ خَدِیجَةَ صَدَّقَتْنِی حِینَ كَذَّبَنِی النَّاسُ وَ وَازَرَتْنِی عَلَی دِینِ اللَّهِ وَ أَعَانَتْنِی عَلَيْهِ بِمَالِهَا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَمَرَنِی أَنْ أُبَشِّرَ خَدِیجَةَ بِبَيْتٍ فِی الْجَنَّةِ مِنْ قَصَبِ الزُّمُرُّدِ لَا صَخَبَ فِیهِ وَ لا نَصَب»: خدیجه(س) در صدر چهار زنی است که پیامبر(ص) آنان را بهترین زنان بهشت معرفی کرده‌اند.

وی اظهار کرد: خدیجه(س) انسانی است که با خردورزی، حقیقت‌‌جویی، تفکر، تقوا و عشق به خدا فراز و نشیب‌های زندگی با حضرت محمد(ص) را عاشقانه و عارفانه طی کرد. آرامش و امنيت خاطر را در خانه برای همسر والامقامش به ارمغان آورد. بانویی که در طلب حقیقت، کسب معرفت، آگاهی از ادیان زمان خود و مبارزه برای رهایی از اسارت بت‌پرستی و دنیاطلبی لحظه‌ای آرام و قرار نداشت. 

محمدزاده با بیان اینکه خدیجه(س) می‌تواند نمونه و الگویی کامل برای زنان جامعه و نسل امروز باشد، گفت: ایشان دارای شخصیت چند بُعدی است. حرکت بر خلاف جریان غالب جامعه جاهلی حجاز، کلید فهم شخصیت عمیق، مستقل، آزاده و خدامحور حضرت خدیجه(س) است. این کلید فهم چنان بر شخصیت این بانو سایه افکنده که همه وجوه شخصیتی او در سایه آن قابل فهم و تحلیل است و از آن نتیجه می‌شود.

وی درباره حضور حضرت خدیجه(س) در عرصه اجتماع گفت: در تمام مصادر تاریخی از خدیجه(س) به عنوان بانویی تاجرپیشه و موفق نام برده شده است که نشان از نشاط اجتماعی، فعالیت اقتصادی و آن‌چنان که خواهیم دید مدیریت ممتاز وی است. او در کار تجارت با کاروان‌های تجاری خود با شهرها و کشورهای همسایه تعامل داشت، چنان که از اسناد تاریخی برمی‌آید، او با گزینش افراد متعهد و ساعی، مشاوره با کارشناسان برای بررسی وضعیت تجارت کاروان‌ها، ارزیابی کارکنان خود و اِشراف کامل با نظارت مستمر بر امور کاروان‌ها هم توانایی‌ها و قابلیت‌های کارکنانش را می‌سنجید و هم سایه حضور خود را در تمام فعالیت‌‌های کاروان‌های تجاری‌‌اش می‌گستراند. در نتیجه، فعالیت‌های اقتصادی او همواره توأم با موفقیت و سود سرشار بوده است.

این پژوهشگر تاریخ اسلام در ادامه بیان نقش حضرت خدیجه(س) در زندگی رسول‌الله(ص)، گفت: اگر بخواهیم برای این سخن که از دامان زن مرد به معراج می‌رود، مصداق کاملی بیابیم، آنگاه به خدیجه(س) و پیامبر(ص) خواهیم رسید. همچنان که گفته شده است در ورای هر مرد موفقی، زنی همراه و مکمل قرار گرفته است. مثال بارز آن را می‌توان در زندگی خدیجه(س) و رسول‌الله(ص) یافت. البته این مطلب سجایای اخلاقی و کمالات روحی و ارتباطات ماورایی رسول‌الله(ص) را نفی نمی‌کند، زیرا درست است که اتصالات روحی پیامبر(ص) با مبدأ وحی برای ایشان آرامش معنوی و سکونت روحی به وجود می‌آورد، اما با وجود این، نقش خدیجه(س) در این زمینه غیر قابل انکار است.

نویسنده کتاب «حضرت خدیجه(س)، همتای بی‌همتا» افزود: وجود انبیای الهی که با دارا بودن مقام نبوت و یا رسالت و اتصال به مبادی وحی به دلیل وجود یک همسر غیر همراه و غیر معتقد همواره دچار عذاب روحی بوده‌‌اند، مؤید نقش همراهی و اعتقاد خدیجه(س) در طول زندگی خود با پیامبر(ص) و رسالت او است. این امر در میان اندیشمندان، متفکران و مصلحان بزرگ اجتماع، مخترعان و صاحبان ابتکارات و بدایع و نویسندگان نامور چنان که خود اذعان کرده‌‌اند، عمومیت داشته است. به طوری‌ که بیشتر موفقیت خویش را مرهون زنانی بوده‌‌اند که یا در گمنامی و پرده‌نشینی با صبوری و فداکاری یک‌تنه بار زندگی، تربیت فرزندان و امور خانه را در دست گرفته‌اند و یا همپای همسرانشان آنها را تا رسیدن به قله‌های اشتهار همراهی کرده‌اند. 

وی گفت: حضرت خدیجه(س) که زندگی مشترک خود را با حضرت محمد(ص) آغاز کرد، با افق دید وسیع و خدادادی که داشت متوجه شد که عرصه تجارت برای او بسیار حقیر است. به همین جهت تمام همّ خود را مصروف اهداف جدید کرد. او شوی خود را مانند دریایی بسیار عمیق از عاطفه و معنویت دید که باید در آن غوطه‌ور می‌شد. آغاز زندگی خدیجه(س) با رسول‌الله(ص) آغاز کمال‌‌گرایی، رشد معنویت و خودسازی عمیق با اندوخته‌‌های پیشین برای او بود. خدیجه(س) در کنار همسر خود پله‌های ترقی معنوی را طی کرد و ساحلی شد تا امواج آن دریا در کناره‌های آن به آرامش و سکون بیشتری برسد.

محمدزاده ادامه داد: بدون شک همسری رسول‌الله(ص) برای هر زنی اعتبار فراوانی به ارمغان می‌آورد، اما این اعتبار را خدیجه(س) مایۀ تفاخر خود نکرد، بلکه از آن چون ذخیره‌ای برای تعمیق رشد و شکوفایی معنوی خود استفاده کرد.

وی با بیان اینکه حمایت گسترده از رسول‌الله(ص) در جهت گسترش دین جدید، یکی دیگر از نقش‌های مهم حضرت خدیجه(س) است، افزود: درک منطقی خدیجه(س) نسبت به شخصیت و موقعیت پیامبر(ص) قبل از رسالت و پس از آن و نیز همراهی و حمایت گسترده ایشان به منظور توسعه دین به وضوح در گزارش‌های تاریخی بیان شده است. پس از دعوت آشکار و هنگام اوج آزار قریش در بیرون خانه همچون کوهی استوار تکیه‌گاه رسول‌الله(ص) قرار گرفت تا بار سنگین رسالت و سختی رفتار آزاردهندگان مشرک قوم خود را بر همسر خویش سبک گرداند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: ایشان ۲۵ سال در بحرانی‌ترین شرایط با مال خود آن حضرت را یاری کردند. با گفتار و کردار از ایشان دفاع کردند. هنگامی که همه دعوت پیامبر(ص) را تکذیب کردند، خدیجه ایمان آورد و آن حضرت را تصدیق کرد. حمایت گسترده از رسول خدا(ص) برای گسترش اسلام، نقش مهم و اساسی وی در زندگی آن حضرت بود.

نویسنده کتاب «حضرت خدیجه(س)، همتای بی‌همتا» گفت: مقابله با بنیان جامعه جاهلی؛ تصدیق رسالت پیامبر خاتم توسط خدیجه(س) در راستای حرکتی آشنا و بر خلاف جریان غالب جامعه بود، اما این بار در این حرکت بر خلاف گذشته باید با امواج سهمگین و مرگباری دست و پنجه نرم می‌کرد، زیرا شعار توحید پیامبر(ص) تمام بنیان‌های جامعه جاهلی را هدف گرفته بود و آنها با تمام قدرت به مقابله با آن بر می‌خاستند.

وی با اشاره به صبر و مقاومت حضرت خدیجه(س) در سختی‌ها به خصوص در شعب ابیطالب، گفت: صبر و مقاومت خدیجه(س) در این راه به‌ ویژه همراهی با پیامبر(ص) در شعب ابیطالب آزمایشی عظیم برای ایشان بود. ایثار و گذشت از دارایی و ثروت برای هدف متعالی نیز از جمله آزمایشی دیگر برای خدیجه(س) بود که ابعاد علمی، معرفتی، فضایل اخلاقی، استعدادهای عقلانی و جاذبه‌های معنوی در وجود خدیجه(س) را به نمایش می‌گذارد. خدیجه(س) ایثار در راه خدا و پیامبر(ص) را چنان به اوج رساند که به اسطوره تبدیل شد.