مواجهه سلبی و ایجابی تفسیر معاصرانه با دنیای مدرن

به گزارش ایکنا، نشست نقد و بررسی نخستین جلد کتاب «تفسیر معاصرانه قرآن» با سخنرانی استاد سیدحسین نصر، استاد دانشگاه جرج واشنگتن؛ حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی ایازی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی؛ حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی میرزایی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص)؛ غلامرضا ذکیانی، رئیس موسسه حکمت و فلسفه ایران و ان‌شاالله رحمتی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و مترجم این اثر، امروز ۱ اردیبهشت‌‌ماه در خبرگزاری ایکنا برگزار شد.

در ادامه متن سخنان ان‌شاالله رحمتی را می‌خوانید؛

تصمیم گرفتیم عنوان تفسیر معاصرانه قرآن را روی این کتاب بگذاریم. کاری که در این سطح انجام شده است، از جنس قرآن‌پژوهی و قرآن‌شناسی نیست، بلکه می‌شود گفت سه کار صورت گرفته است؛ ترجمه آیات، تفسیر آیات و پانزده جستاری که در مورد قرآن اضافه شده است. بخش اصلی تفسیر است که شبیه تفاسیر سنتی است که بر قرآن نوشته شده و تمامی آیات تفسیر شده‌اند، ولی هیچ آیه‌ای بدون تفسیر رها نشده است، مگر اینکه برخی از آیات تقریباً شبیه هم هستند که در آنجا ممکن است ارجاع‌دهی بر تفسیر پیش‌تر شده باشد. عمده کار تفسیر است و در قالب سنتی این کار صورت گرفته است. بنابراین، اگر عنوانی شبیه عنوان انگلیسی برای آن قرار داده می‌شد که قرآن‌شناخت یا تعابیری از این دست می‌گذاشتیم، کاری که در این اثر صورت گرفته، به خواننده معرفی نمی‌کرد.

معاصرانه در مقابل مدرن به کار رفته است

اما در مورد اینکه عنوان چرا متصف به وصف معاصرانه شده، باید بگویم معاصرانه مشترک لفظی است و ممکن است معانی مختلفی از معاصر اراده کنیم، ولی اصطلاحاتی که مشترک لفظی هستند، اینطور هستند که باید روشن کنیم در مقابل چه اصطلاحی به کار رفته‌اند. در اینجا معاصرانه در مقابل مدرن به کار رفته است؛ یعنی تفاسیری که می‌توانیم بر قرآن بنویسیم یا سنتی است یا مدرن. تفاسیر سنتی به این معنا که به تحولات دنیای مدرن بی‌توجه باشیم و شیوه مفسرین سنتی را ادامه دهیم یا اینکه تحولات دنیای مدرن را در مقام تفسیر قرآن دخالت بدهیم. در این تفسیر، از مدرن بودن فاصله گرفته شده و سعی شده که سیر این تفسیر، دستاوردهای محققین و مستشرقین و مورخین در دنیای مدرن نباشد. اما قرار هم نبوده تفسیری کاملاً سنتی باشد. به یک معنا می‌شود گفت که این تفسیر سنتی نیست، بلکه سنت‌گرایانه است.

البته سنت‌گرایانه نه به این معنا که در قالب یک مکتب شناخته شود، بلکه یک تلقی سنت‌گرایانه در پس این تفسیر وجود دارد و تفاوت دیدگاه سنتی با سنت‌گرایانه این است که سنت‌گرایان نسبت به دنیای مدرن ناآگاه نیستند و دنیای مدرن را می‌شناسند و با تحولات دنیای مدرن آگاه هستند و قالباً نیز خودشان در رشته‌های جدید آشنا هستند، اما معتقدند اگر ما این نوع نگاه‌های مدرن را در فهم از سنت دخالت دهیم، خلوص سنت از دست می‌رود؛ لذا می‌خواهند دیدگاه سنتی را با شناختی که از دنیای مدرن دارند، تقریر کنند و زبان این تقریر متناسب با نیازهای انسانی باشد که در جهان معاصر زندگی می‌کند.

مواجهه سلبی و ایجابی تفسیر معاصرانه با دنیای مدرن

در تفسیر معاصرانه این توجه وجود دارد و ممکن است مواجهه مفسرین با دنیای مدرن هم ایجابی و هم سلبی باشد. مواجهه ایجابی بدین معنا که تفاوت‌هایی که در فهم دنیای مدرن رخ داده، فهمیده شوند و سعی می‌کنند با توجه به سوالاتی که انسان امروز دارد، آیات را با زبانی عقلانی تقریر کنند و قابل فهم سازند و وجه سلبی اینطور است که بسیاری از دیدگاه‌ها را باطل می‌دانند و می‌گویند بهره‌ای از حقیقت ندارند؛ لذا آگاهانه این دیدگاه‌ها را در مقام تفسیر قرآن نادیده می‌گیرند. به این معنا برای اینکه مشخص شود برای اینکه در تفسیر چه کاری انجام شده، فکر کردیم عنوان معاصرانه می‌تواند گویای این مقصود باشد و به این معنا باید گرفت که این تفسیر مخاطب خود را انسان مدرن و معاصر می‌داند که دستخوش انواع تحولات دنیای مدرن است.

کاری که در ترجمه فارسی انجام شد، این بود که آیات قرآن مجدد به فارسی ترجمه شدند و از ترجمه‌های رایج بهره‌برداری نشد، چون ترجمه‌ای که در این تفسیر از آیات ارائه شده، با تفسیر نهایی که در نهایت از آیه ارائه می‌شود، هماهنگ است. تفسیر آیات نیز با رجوع به منابع اصلی تفسیر ترجمه شده است. سعی شده متن فارسی فاصله چندانی با اصل عبارات عربی و یا فارسی مفسرین سنتی نداشته باشد. به متن انگلیسی پایبند بودم و خیلی از موارد این طور بود که اگر صرفاً از متن انگلیسی ترجمه می‌شد، با متن اصلی فاصله پیدا می‌شد و برای اینکه خواننده ارتباط بهتری پیدا کند و فاصله کمتر باشد، مقید بودم که عبارت اصلی در تفاسیر عربی و فارسی دیده شود.

در اثر این مراجعات و اهتمامی که داشتم که متن برای خواننده از حالت ترجمه بیرون آید، سعی شد تفاسیری که در دوران معاصر نوشته شده نیز استفاده شود، مخصوصاً از تفسیر تسنیم و نمونه که در کنار مراجعه به منابع تفسیری مختلف به این منابع نیز رجوع می‌کردم و اگر مواردی بود که متن را کامل‌تر می‌کرد، می‌افزودم. همچنین به منابع دیگر در سنت عرفانی، فلسفی و کلامی نیز مراجعه می‌کردم. اگر مطلبی به فهم بهتر تفسیر کمک می‌کرد، اضافه می‌شد.

در پایان، از آقای دکتر نصر نیز باید تشکر کنم که مشوق بودند و نویسندگان دیگر نیز زحمت کشیدند و باید از آقای ملکیان هم تشکر کنم که کار بنده را پس از نهایی شدن مطالعه کردند و فکر می‌کنم بهتر از هر کس دیگری می‌توانست این کار را بازبینی کند. چون نیاز بود ویراستار به زبان عربی و انگلیسی و همچنین به علومی که در مقام تفسیر قرآن نیاز است، مسلط باشد. جلد نخست این اثر منتشر شد و جلد دوم نیز به زودی منتشر خواهد شد و امیدوارم که کار با روندی که دارد تداوم یابد و چیزی که تقدیم خوانندگان خواهد شد، شامل هشت جلد تفسیر و یک جلد هم جستارهایی است که در پایان تفسیر آمده است.