چگونگی جریان دادن شب قدر در بقیه ایام زندگی / تعیین میزان بهره‌مندی از حیات در شب قدر

به گزارش ایکنا، نشست دوم کارگاه تدبر در قرآن ویژه اندیشه‌ورزان، دانشجویان و پژوهشگران حوزه مسائل اجتماعی و سیاست‌گذاری با موضوع تدبر در سوره مبارکه قدر عصر امروز، شنبه ۱۱ اردیبهشت‌ماه برگزار شد.

حسین مختاری، مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران در این نشست به‌عنوان سخنران حضور داشت. وی در ابتدای سخنانش، گفت: در محضر سوره قدر هستیم، سیر بحث‌مان به این ترتیب است که برای اینکه بیشتر با خود سوره آشنا شویم، خاصیت‌هایی که در روایات در مورد ثواب سوره ذکر شده را در شروع می‌خوانیم و بعد روش رجوع به قرآن را ارائه می‌کنیم.  

وی افزود: در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که خدا در روز جمعه هزار در از رحمت دارد که به هر بنده‌ای هر چه خواهد بدهد و هر که بعد از عصر روز جمعه صد بار «إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» خدا آن هزار و مانند آن را به او ببخشد. همچنین یکی از خواص این سوره پیوند ما و امام است که در روایات به آن اشاره شده است.

مختاری اظهار کرد: یکی از نکات ویژه در رابطه با روایات سوره مبارکه قدر، این است که از تمامی اهل بیت(ع) راجع به این سوره روایاتی نقل شده است. همچنین از میان ایشان، حضرت جواد(ع) و حضرت فاطمه(س) که طول عمر کمتری داشته‌اند، تأکیدات بیشتری بر روی این سوره داشته‌اند و این امر خود امری جالب و مبارک است. زیرا مانند این است که این سوره برکت عمر را زیاد می‌کند ولو اینکه یک نفر مثلاً بیست سال عمر کند، لذا اگر کسی از سوره قدر و مضامینش بهره‌مند باشد، همانند این است که بسیار عمر کرده است.

مدرس مجمع مدارس دانشجویی قرآن و عترت دانشگاه تهران گفت: به واسطه کلمات است که هر کسی چیزهایی که در درونش است را به طرف مقابل منتقل می‌کند، این موضوع در مواجه ما با سوره‌های قرآن نیز قابل توجه است. آن چیزی که ابتدائاً با آن مواجه می‌شویم کلمات قرآن هستند که در کنار هم تعریف پیدا کرده‌اند و تبدیل به آیه و سوره شده‌اند. گو اینکه خداوند برای بیان منظور و غرض خود از نزول سوره، کلماتی را کنار هم قرار داده و این جریان کلمات در کنار هم منظوری که خداوند از سوره داشته را به ما منتقل کرده‌اند و و عاقبت مورد نظر به‌واسطه کلمات منتقل شده است.

وی عنوان کرد: ریشه هر کلمه‌ای یک بار معنایی دارد، کلمه در لباس مشتق بار معنایی دیگری دارد و در کنار کلمات دیگر نیز بار معنایی متفاوت می‌شود. در سوره‌های کوتاه قرآن مثل قدر، کلمات برای دریافت حقایق از آن سوره و تدبر در آن خیلی مهم می‌شوند.

قرآن نیز همانند شب قدر جریان مستمری دارد

مختاری اظهار کرد: ما با کلمه‌ها سر و کار داریم و گام اول رجوع به کتاب لغت است که بدانیم ریشه آن کلمه چه معنایی دارد، سپس باید ببینیم این کلمه با چه اشتقاقی استفاده شده و این به ما دید و دریافتی می‌دهد، به‌ویژه در بعضی از سوره‌های قرآن مثل قدر، کلماتی هستند که در عرف قرآن، معنای ویژه‌ای دارند، همانطور که شب قدر، سالیانه جریان دارد، باید توجه داشته باشیم که خود قرآن هم جریان مستمری دارد و مخصوص زمان پیامبر(ص) نبوده است.

وی ادامه داد: خداوند سوره را با «إِنَّ» شروع کرده، یعنی امری که بر آن تأکید است، بعد هم «نَّا» آمده است که هم دلالت بر باشکوه بودن دارد هم بر این‌که در این امر واسطه‌هایی است؛ آن چیزی که نازل شده به ضمیر «هُ» برمی‌گردد، «هُ» در ظاهر سوره مرجع ضمیری ندارد و این دلالت بر شأن و عظمت و بزرگی آن است. نزول قرآن یک بستری داشته، این بستر اسمش لیلة‌القدر است که جایگاه نزول قرآن است. به نظر می‌رسد در فضای نزول سوره، بعضی‌ها منکر قرآن بوده‌اند و خداوند برای بیان عظمت قرآن، این سوره را نازل کرده که عظمت قرآن به‌واسطه عظمت لیلة‌القدر معلوم می‌شود، این‌که چرا شب به‌عنوان بستر نزول قرآن مطرح است، سؤالی است که برای ما مطرح می‌شود.

این مدرس قرآن اظهار کرد: «وَمَا أَدْرَاكَ» استفاهمی است که کنار «لَيْلَةُ الْقَدْرِ» آمده است، بعد هم می‌خوانیم «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ»، اینکه چرا خداوند در آیه دو و سه، لیلة‌القدر را تکرار کرد، در حالی که می‌توانست ضمیر بیاورد، نیز سؤالی است که مطرح است.

وی ادامه داد: «تَنَزَّلُ» در واقع فعل مضارع است. در آن شب ملائکه و روح به اذن پروردگار نازل می‌شوند؛ امری که به همه موجودات تعلق پیدا می‌کند و سبب نزول ملائکه و روح شده است. این‌که امر چیست و چه ارتباطی بین ربوبیت خدا دارد، جای بحث دارد. «سَلَامٌ هِيَ»، این شب سلام است؛ یعنی به دور از آفات و آسیب است و این سلام بودن تا مطلع فجر ادامه دارد. قرآن، لیلةالقدر، نزول، ملائکه و روح، بحث امر و موضوع سلام موضوعاتی هستند که در این سوره مطرح شده‌اند. اینکه چرا و چگونه از لیلةالقدر تعبیر به سلام شده، قدر چه ارتباطی با لیلة‌القدر دارد و بحث نزول، مواردی است که خوب است در ارتباط با آن‌ها صحبت کنیم.

مختاری با بیان اینکه چگونه می‌شود که لیل جایگاه نزول می‌شود، بیان کرد: برای این امر باید به سوره مزمل رجوع کنیم؛ سوره‌ای که به ما می‌گوید شب زمان قرائت قرآن است. طبق این سوره، به پیامبر(ص) در شب قول ثقیلی القا می‌شود، شب وقتی است که انسان امکان دریافت بالاترین حقایق را دارد. در روز حرکت طولانی مدتی داری و در شب ذکر خداوند را داشته باش، در شب بیشتر از بقیه وقت‌ها امکان انقطاع انسان به‌سوی خداوند وجود دارد. شب بستر دریافت حقایقی است که انسان در بقیه موقعیت‌ها امکان دریافت آن را ندارد.

قدر محصول تقدیر است

وی کلمه قدر را هم‌خانواده قدرت دانست و گفت: قدرت یعنی کسی توان دارد کاری را انجام دهد یا ندهد، خداوند قدرت خود را جاری می‌کند، خداوندی که همه چیز تحت قدرت اوست و «تقدیر» جریان قدرت خداست، نتیجه تقدیر خدا این است که من امکان انجام کارهایی را پیدا می‌کنم و امکان انجام کارهایی را پیدا نمی‌کنم، قدر محصول تقدیر است، ظرفیت و اندازه‌ای ایجاد می‌شود.

مختاری در توضیح کلمه روح، بیان کرد: معنای کلمه روح در کتاب لغت ظهور و جریان یک امر لطیف آمده است. روح در قرآن از کلمات ویژه است، «قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي»، (اسرا/85) روح از جنس امر است، امر در قرآن مقابل خلق است، «إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»، (یس/82) امر مربوط به ایجاد یک موجود بدون واسطه است، در قرآن امر به خداوند نسبت داده می‌شود، امر برگرفته از اراده خداوند است، در سوره قدر، روح واسطه نزول معرفی شده است، روحی که واسطه نزول است، یعنی به‌واسطه آن امر خداوند نازل می‌شود و در عین حال روح واسطه سلام هم می‌شود چون «سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ».

وی گفت: در قسمت‌هایی از قرآن روح برای انبیا یا مؤمنین به کار رفته است، جایی برای عموم انسان‌ها به کار رفته، بنا بر این روح مرتبه‌هایی دارد. به‌واسطه روح، حیات دمیده می‌شود و حیات جریان پیدا می‌کند. یعنی شبی که حیات در این عالم نزول پیدا می‌کند و اندازه هر کسی و بهره‌مندی هر کسی از حیات در این شب معلوم می‌شود، این روح از جنس همان امر است. واژه امر نیز به معنی طلبی همراه با علو است، شبیه دستور، در سوره قدر به‌صورت مصدر آمده است، یعنی طلب‌کردنی، ولی در فضای سوره قدر، امر در کنار رب آمده است، یعنی ذیل ربوبیت خدا و شأنی از تدبیر خداست، از سوی دیگر «امر» در کنار روح و ملائکه آمده است، امر کنار «مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» آمده پس امر برای هر موجودی هست.

مختاری بیان کرد: سلام در سوره قدر به تعبیری مصدر است و در حقیقت به شب قدر نسبت داده شده است، وقتی کسی به فردی دیگر سلام می‌کند، یعنی تو از جمیع آفات و آسیب‌های من مصون هستی. جنس شب قدر، سلام است مگر اینکه خود انسان دنبال معصیت باشد و در نظام ولایت شیطان قرار گرفته باشد. اگر کسی خود را در معرض الگوی برگرفته از سوره قدر قرار دهد، خودش را می‌تواند از برکات و سلام سوره بهره‌مند کند و در واقع از مرتبه‌ای از برکات سوره بهره‌مند می‌شود و این یعنی جریان دادن شب قدر در بقیه ایام زندگی.