نگاهی به تاریخ قبرستان بقیع به بهانه سالروز تخریب حرم ائمه معصومین(ع)

به گزارش ایکنا، هشتم شوال سالروز تخریب قبرستان بقیع به دست وهابیان حکومت آل سعود است. با وجود اینکه تخریب این قبرستان در چند مرحله صورت گرفت اما در هشتم شوال سال ۱۳۴۴ ه.ق (16 مرداد 1295) پس از سلطهٔ دوبارهٔ ابن‌سعود، و تسلط بر شهر مدینه به طور کامل ویران شد.

وهابیان در هشتم شوال سال ۱۳۴۴ هجری قمری حرم امامان بقیع را ویران کردند. این روز به «یوم الهدم» (روز ویرانی) مشهور است. تخریب بناها در بقیع توسط جریان وهابیت در عربستان سعودی برای از بین بردن اماکن زیارتی بود. تا آن زمان بر روی مقبره پیشوایان و سایر بزرگان اسلام که در مدینه مدفون بودند گنبدها و بناهایی قرار داشت. پس از تسلط وهابیان بر مدینه آن‌ها ضمن تخریب قبور، آثاری را که بر روی قبور قرار داشت نیز از بین بردند.

بقیع اولین مزاری است که به دستور رسول اکرم (ص) توسط مسلمانان صدر اسلام ایجاد شد. ابن اثیر می‌گوید: «بقیع در لغت به محل وسیعی که دارای درخت یا ریشه درخت باشد، گفته می‌شود و چون مکان بقیع پیش از آن دارای درخت غرقد و ریشه‌های آن بود، پس از قطع این اشجار نیز با همان اسم معروف شد » در بقیع اولین کسی که از انصار به خاک سپرده شد، «اسعد بن زراره» و از مهاجران «عثمان بن مظعون» بوده است.

همچنین بقیع مدفن چهار امام مظلوم شیعه امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع) است. همچنین قبر چند تن از همسران پیامبر(ص) و نیز عباس عموی پیامبر و فاطمه بنت اسد؛ مادر حضرت علی بن ابی‌طالب، ‌ حضرت ام البنین؛ مادر حضرت اباالفضل العباس(ع) و برخی دیگر از بزرگان اسلام در بقیع قرار دارد.

این قبرستان قدیمی‌ترین آرامگاه شهر مدینه به شمار می‌آمد. مشهورترین شخصی که در زمان حیات پیامبر(ص) در بقیع به خاک سپرده شد، ابراهیم پسر خردسال ایشان بود. بسیاری از روایات گواهی می‌دهند که حضرت محمد به طور مرتب این قبرستان را زیارت می‌کرد تا برای کسانی که در آنجا دفن شده‌اند از خداوند طلب مغفرت کند.

به حکومت رسیدن آل سعود در عربستان

اتحاد میان محمد بن عبدالوهاب و محمد بن سعود منجر به تشکیل اولین دولت سعودی شد و اقتدار امپراتوری عثمانی را به چالش کشید. در زمان مرگ محمد بن سعود در سال 1765 میلادی بیشتر جزیره العرب تحت کنترل ابن سعود بود. در سال 1806 میلادی، حجاز، از جمله مکه و مدینه، تحت کنترل آل سعود درآمده بود. گسترش جنبش وهابیت به از دست رفتن کنترل امپراتوری‌ عثمانی بر اماکن مقدس اسلام(مکه و مدینه) انجامید.

 امپراتوری عثمانی ارتش‌هایی را برای بازپس‌گیری این مناطق فرستاد و اولین دولت سعودی را در جنگ عثمانی و وهابیت(1818 - 1811) شکست داد. سال‌ها بعد و بعد از جنگ جهانی اول، در 1924–1925، طایفه سعود کنترل حجاز را به دست گرفت و پادشاهی حجاز و نجد تحت حکومت عبدالعزیز بن سعود تشکیل شد.

وهابی‌ها به عنوان حاکمان جدید شبه جزیره عربستان برداشتی تندروانه در زمینه مسائل اسلامی داشته و تلاش می‌کردند قبور قبرستان و بارگاه‌های آن را تخریب کنند. این افراد معتقد بودند که بنا کردن بارگاه و زیارتگاه برخلاف شریعت اسلام و بدعت است.

این درحالی بود به گفته محمد جعفر طبسی، دانشمند شیعه، قبور امامان شیعه که در بقیع مدفون بودند همواره مورد احترام بوده و هیچ یک از علمای اهل سنت ساخته شدن این مکان‌های مقدس را بدعت نمی‌دانسته‌اند. برخی عقیده دارند که تخریب این قبور بیشتر جنبه سیاسی و نوعی قدرت‌نمایی وهابیت در مقابل شیعیان و معتدلین اهل سنت بود که پیام قدرت گرفتن آل سعود را درک کنند.

تخریب اول بقیع

در قرن نوزدهم خاندان سعود که بر مکه و مدینه حاکم بودند، بسیاری از بناهای مذهبی از جمله مقبره‌ها و مساجد را، چه در داخل یا خارج از بقیع، تخریب و تزئینات آنها را غارت کردند.

آل سعود پس از تسلط بر شهرهای مکه و مدینه، سعی کردند از حج تمتع مسلمانان غیر وهابی جلوگیری کنند. این محدودیت‌ها شامل آوردن آلات موسیقی به این دو شهر از سوی حجاج و ممنوعیت حج برای پسران نابالغ نیز شد.

در سال 1805، یک سال قبل از ویران کردن بقیع، زائران عراقی و ایرانی از حج محروم شدند. سوری‌ها و مصری‌ها در 1806 و 1807 اجازه انجام حج را نگرفتند.

محمود دوم سلطان عثمانی، به محمدعلی پاشا، فرماندار مصر، دستور داد تا با شروع جنگ عثمانی و وهابی، سرزمین‌های تحت کنترل شورشیان وهابی را پس بگیرد. ابراهیم پاشا، پسر محمد علی پاشا، در جنگ دیریه در سال 1818 قبیله‌های شورشی را شکست داد. به دستور سلطان محمود دوم عثمانی‌ها از سال 1848 تا 1860 ساختمان‌ها، گنبدها و مساجد را بازسازی کردند.

تخریب دوم بقیع

پس از شکست امپراطوری عثمانی در جنگ جهانی اول و فروپاشی آن، آل سعود در سال 1924 کنترل حجاز را بدست گرفت. سال بعد ابن سعود با مجوز شرعی قاضی شرع، عبدالله بن‌بولهيد اجازه تخریب این قبرستان را صادر کرد. تخریب در 21 آوریل 1926 (یا 1925) آغاز و شامل تخریب ساده‌ترین سنگ قبرها نیز بود.

به گفته الدون راتر(Eldon Rutter) تاریخ‌نگار انگلیسی که در آن زمان در مدینه به سر می‌برد، این تخریب شبیه به زلزله بود: در سراسر قبرستان چیزی جز تپه‌های نامشخص از سنگ، تكه‌های چوب، میله‌های آهنی، بلوك سنگ، سیمان و آجر دیده نمی‌شد که همه آنها در سراسر سطح زمین پخش شده بودند.

وضعیت کنونی قبرستان بقیع

در حال حاضر درهای قبرستان بقیع در ساعات ویژه از روز (بعد از نماز صبح و پس از نماز عصر حدود دو ساعت) گشوده می‌شود و زائران مرد می‌توانند به درون بقیع بروند و زیارت کنند. با وجود اینکه متکلمان و فرهیختگان برجسته اهل سنت و بسیاری از شیعیان، وضعیت نامناسب بقیع را محکوم کرده و خواستار ترمیم و رسیدگی به وضعیت آن شده‌اند اما مقامات سعودی تاکنون به این انتقادات پاسخی نداده و از مرمت این قبرستان تاریخی خودداری کرده‌اند.