کرونا؛ دینداری مناسکی یا دین ورزی تقرب آفرین؟
شرایط اجتناب ناپذیر کرونا زمینه را برای پررنگ شدن برخی از آداب دعا و به تبع آن فزونی یافتن برکات آن فراهم آورده است اما تجربه خلوت‌های عارفانه دینمداران را شکوفاتر نموده و از برخی آفات دعا در جمع مانند اکتفا به مناسک و قالب‌های بعضا کم اثر، افتادن در دام عبادت عادت‌گونه و ریاکارانه کاسته است.
حمید ایماندار، فعال قرآنی و عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز، در یادداشتی که در اختیار ایکنا قرار داده، نوشته است؛
پس از گذران ایام طولانی پر اضطراب و مشقت بار کرونایی، هم‌اکنون زمانی فراهم آمده تا بتوان پیامدهای منفی و حتی مثبت این بحران جهان شمول را شماره نموده و به تحلیل آنها همت گماشت. در حوزه دینی مباحثی چون الهیات کرونا میان محققان فلسفه، روانشناسی و جامعه‌شناسی دین شکل گرفته که هر کدام در جای خود شایسته طرح و بررسی است؛ در حوزه الهیاتی نسبت بحران کرونا با مساله دیرینه شرور باز نشر و باز فهم شده بدین نحو که این حجم از رنج و مشقت بشر چگونه با وجود و صفات متعالی الهی سازگار است؛ در حوزه روانشناسی دین ظرفیتهای بی‌بدیل دین در تاب آوری جسمی و روانی مقابل کرونا مورد سوال قرار گرفته و در حوزه جامعه‌شناسی دین از نقش پررنگ دین و دینمداران در حمایت‌های اجتماعی آسیب دیدگان از کرونا سخن به میان آمده است؛ در این میان می توان از پدیده ای در حوزه تحول دینداری یاد کرد که در ساحت نمودهای دعا نمودن به درگاه الهی تبلور یافته است؛ اینکه کرونا کارکردهای مثبت دعا را در چه حوزه‌هایی پررنگ نموده و در چه ساحاتی کم رنگ؟ و اساسا شرایط کرونایی این سوال اساسی را باز تولید نموده که انس دینمداران با دعا بایست در چه قالبی محقق گردد تا ثمرات حداکثری از آن حاصل آید؟
این سوالات به نوعی با حوزه روانشناسی و جامعه‌شناسی دین ارتباط داشته و از منظری دیگر بازاندیشی فقیهانه و محدثانه به مقوله آداب دعا را طلب می کند. بررسی تمامی جوانب این امر در حوزه مقدورات این نوشتار و نویسنده این سطور نیست لیکن در راستای مدخل و درآمد بحث، فرضیاتی مبتنی بر مشاهدات میدانی و تطبیق این واقعیات بر آموزه‌های دینی را می‌توان مطرح نمود.
در این راستا به نظر می‌رسد کرونا ثمرات اجتماعی دعا را کاسته و بر ثمرات دعای فردی و مقرون با خلوت‌های مومنانه افزوده است. در اینکه مزایای دعای فردی و جمعی قابل جمع هستند، سخنی نیست اما اگر به آداب دعا در آموزه های قرآنی و روایی نگاهی گذرا بیفکنیم می‌توان تصریح نمود؛ ثمرات دعا گاه در خلوت بیشتر حاصل می گردد تا جلوت.
آداب دعا در آموزه های دینی را می توان این‌گونه شماره نمود؛ حضور قلب، خضوع و فروتنی، امیدواری، شناخت خدا و اعتقاد به قدرت او، قطع امید از دیگران، پرهیز از گناه به ویژه ستم مالی، سپاس و ستایش خداوند، ذکر نامها و نعمتهای خداوند و شکر آن، بیان گناهان و آمرزش خواستن برای آنها. درنگ و عجله نکردن و اصرار و پافشاری در دعا، پنهان دعا کردن، شریک ساختن دیگران در دعا، با دیگران دعا کردن، دعا در جمع، تضرع در دعا به همراه قلب خاضع و بدن متواضع، صلوات فرستادن بر محمد و آل او(ع) در اول و آخرش، دعا کردن قبل از بلا، شریک نمودن دیگران در دعا، صدقه دادن قبل از دعا، انتخاب اوقات مخصوصی برای دعا، مثل شب و روز جمعه وقت نماز عشاء، یک ششم اول از نیمه دوم شب، آخر شب تا طلوع فجر، بین طلوعین، سه شب قدر در ماه رمضان که برترین آن شب بیست و سوم است، شبهای احیاء که عبارتند از: شب اول رجب، نیمه شعبان، عید فطر و قربان و روز عرفه، هنگام وزیدن باد، باریدن باران، از بین رفتن سایه‌ها و ریختن اولین قطره خون مقتول مؤمن، هنگام اذان ظهر و از طلوع فجر تا طلوع خورشید، بعد از نمازهای واجب، وتر و نماز ظهر و مغرب.
به نظر می رسد شرایط اجتناب ناپذیر کرونا زمینه را برای پررنگ شدن برخی از آداب دعا و به تبع آن فزونی یافتن برکات آن فراهم آورده همانند؛ دعا نمودن در خلوت و خفا، عدم تعجیل در دعا، دعا در شرایط خاصی که امکان حضور در جمع مومنان نیست، به ویژه اینکه خو گرفتن مردم با مجالس دعا گاه با آفت عادت و غفلت از برخی آداب مهم دعا همراه است. قطعا مزیت دعای جمعی، منبرهای معرفت آفرین و ذکر مدایح و مراثی اهل بیت به عنوان زمینه‌ساز تاثیرپذیری از دعا غیر قابل انکار بوده و از این منظر کرونا برکاتی را از ما سلب نموده اما تجربه خلوت‌های عارفانه دینمداران را شکوفاتر نموده و از برخی آفات دعا در جمع مانند اکتفا به مناسک و قالب‌های بعضا کم اثر، افتادن در دام عبادت عادت‌گونه و ریاکارانه کاسته است.
ثمره متصور دیگر از پررنگ شدن دعاهای فردی در شرایط کرونا، ضرورت عدم اکتفای متدینین به حضور در جلسات دعاخوانی و حتی تلاوت قرآن است به این صورت که قرائت دعا و قرآن در هیئات و مساجد باید در خلوت و جمع محدود خانواده نیز تکرار گردد تا زمینه تحقق برخی آداب دعا و تلاوت قرآن فراهم آید. به ویژه اینکه در تعالیم دینی به مقولاتی چون دعا و تلاوت قرآن در نیمه‌های شب تاکید فراوان شده است که عموما تحقق آن در جمع، گاه مقدور نبوده و گاه در صورت امکان حضور در جمع تاثیر اجرای فردی و در خفا را نخواهد داشت؛ لذا می‌توان با مقرون ساختن دعا و تلاوت‌های فردی در کنار حضور در اجتماعات مذهبی موثرترین و ماندگارترین بهره‌ها را از مناسک دینی برد و روح قرب آفرین دعای در خلوت و خفا را در کنار برکات جمعی آن بارور نمود.
به باور نگارنده این گزاره رهاوردی ارزشمند در حوزه الهیات کروناییست که شرایط بحرانی کنونی آن را به جامعه دینمداران هدیه داده و باید از این نگره مبارک در تعالی بخشی معنوی فردی و اجتماعی بهره برد.
انتهای پیام
