ابوتمّام، نخستین شاعر بزرگ عرب که درباره غدیر شعر سرود
راثی تهرانی ضمن اشاره به جایگاه بلند ابوتمام در شعر و ادبیات عرب، تصریح کرد: ابوتمام نخستین شاعر بزرگ عرب است که درباره غدیر شعر سروده است.
به گزارش ایکنا، نشست علمی «اسنادی نویافته از قصیده غدیریه ابوتمّام» شب گذشته 6 مردادماه با حضور مهدی محقق، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی و حبیب راثی تهرانی، پژوهشگر مطالعات اسلامی به میزبانی کتابخانه تخصصی امیرالمومنین(ع) مشهد برگزار شد.
در ابتدای نشست، مهدی محقق به توضیح درباره شخصیت ابوتمام پرداخت و اظهار کرد: ابوتمام در میان شاعران فارسی زبان شناخته شده بود و اشاره به اشعار او در میان شاعران فارسی دیده می‌شود که از آن جمله آنها منوچهری دامغانی است. ابوتمام شاعری بود که تمایل به مذهب شیعه داشت و آقای راثی مقاله‌ای درباره سه قصیده از ابوتمام نوشتند که در آن سه قصیده، ابوتمام توجه خودش را به مذهب تشیع نشان می‌دهد. بنابراین ابوتمام از شاعرانی محسوب می‌شود که تمایل به مذاهب شیعه داشتند و همین موضوع را آقای راثی در کتابی که منتشر کردند به صراحت بیان کردند.
وی ادامه داد: ابوتمام شاعر بزرگی بود و مجموعه‌ای از اشعار را تحت عنوان «کتاب الحماسه» گردآوری کرد. البته تمام این کتاب شامل حماسه نیست، ولی به اسم حماسه معروف شده است. ابوتمام اشعاری را از شعرای بزرگ عرب گردآوری کرد و در کتاب حماسه جمع‌آوری کرد. البته انواع دیگر شعر هم در این کتاب وجود دارد. شروح متعددی هم بر این کتاب نوشته شده است. به هر حال اگر ما بخواهیم پنج شاعر عرب را نام ببریم، یکی از آنها ابوتمام است.
در ادامه نشست حبیب راثی به توضیح درباره کتاب «سه چکامه ولائی از ابوتمام طائی» پرداخت و اظهار کرد: نطفه این کتاب در کلاس درس آقای محقق بسته شد و در آنجا من برای اولین بار با اسامی شاعران بزرگ عرب آشنا شدم و توانستم این کتاب را به سرانجام برسانم. ابوتمام اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم زیست می‌کرد و در زمان امام جواد(ع) فوت کرده است. در مورد بزرگی ابوتمام همین بس که شما هیچ کتاب بلاغی و تاریخی پیدا نمی‌کنید که شاهدی از قصاید ابوتمام در آن نیامده باشد. اگر ما بخواهیم فقط مطلع قصاید او را جمع‌آوری کنیم، کتاب بزرگی می‌شود. آخرین چاپ از کتاب او هشت جلد است. شما تصور کنید این شاعر چقدر پرسرایش بوده است. او قصاید زیادی دارد و بالغ بر نهصد قصیده از او احصا شده است. با اینکه معمولاً در فن تفسیر برای تفسیر لغات قرآن از اشعار شعرای جاهلی کمک می‌گیرند، ولی در بین آنها فقط ابوتمام است که برای زمان بنی‌عباس است، ولی از اشعارش برای تفسیر غرایب قرآن استفاده می‌شود.
وی تاکید کرد: در مورد غدیریه ابوتمام باید عرض کنم شعر غدیر موضوعی است که کتاب‌هایی درباره آن نوشته شده است؛ از جمله کتاب الغدیر علامه امینی که شعرای غدیر را به ترتیب قرون ذکر کرده است. ما قبل از ابوتمام، شاعری به بزرگی او نداشتیم که درباره غدیر شعر بگوید. اینکه او با جایگاه بلندی که داشته، درباره غدیر شعر می‌گوید، نشان‌دهنده اهمیت موضوع و عقیده این شاعر نسبت به تشیع است. درباره شخصیت او اضافه کنم اثر سترگ دیگری به نام کتاب الحماسه دارد. جالب است که بسیاری از اشعار ابوتمام در ایران سروده شده است. او متولد دمشق بوده، ولی بعداً سفرهایی به ایران می‌آید. وقتی به همدان می‌رود آنجا برف سنگینی می‌بارد و ابوتمام به همین دلیل آنجا می‌ماند و از کتابخانه‌ای استفاده می‌کند و گزیده‌ای از بهترین اشعار را انتخاب می‌کند و کتاب حماسه نام گیرد. بسیار اعتقاد دارند ابوتمام در جمع‌آوری این اشعار بسیار شاعرتر از دیوان خودش است. از گذشته تا به حال ابوتمام با این کتاب خودش توانسته یک اثر بسیار عمیقی را در ادب فارسی به جای بگذارد. دیوان الحماسه که در همدان تألیف شده، از سوی افراد مختلفی شرح شده است. این کتاب، کتاب درسی کشورهای عربی است. متنبی درباره شخصیت ابوتمام می‌گوید آیا جایز است کسی ابوتمام را نشناسند، در حالی که او استاد تمام شاعران بعد از خود است. این جمله بسیار ارزشمند است. در زمان حاضر ما استاد شفیعی کدکنی در سر کلاس خودشان مراتب برتری ابوتمام بر متنبی را بیان کردند. این نکته هم لازم به ذکر است که سنت حماسه‌نگاری یعنی انتخاب اشعار قبل از خود، بعد از او ادامه پیدا کرد و شاعران بعد از او هم کتاب حماسه نوشتند.
وی ادامه داد: ابوتمام در بحث غدیر قصیده‌ای دارد که 74 بیت است. در آغاز این قصیده درباره ظلم‌هایی که به اهل بیت(ع) شده، صحبت می‌کند و بعد شمه‌ای از فضائل علی(ع) را در قالب شعر مطرح می‌کند. مثلاً در بیت 28 حدیث اخوت را مطرح می‌کند. حدیث اخوت حدیثی بود که پیامبر(ص) علی(ع) را به عنوان برادر خودشان مطرح کردند. در بیت بعد یک فضیلت دیگری بیان می‌کند که حدیث منزلت است. وقتی پیامبر(ص) علی(ع) را در مدینه جای خود گذاشتند و خودشان به جنگ رفتند، برخی اصحاب گفتند پیامبر(ص) دوست نداشت تو را همراه خود ببرد. وقتی این خبر به پیامبر(ص) رسید، ایشان حدیث منزلت را بیان فرمودند و به علی(ع) گفتند آیا نمی‌خواهی برای من به منزله هارون برای موسی باشی. ابوتمام در این اشعار خودش، اعتقادات شیعی و فضائل محکم امیرالمومنین(ع) را به طور خیلی صریح آورده است. ابوتمام در ادامه قصیده به مسئله غدیر اشاره می‌کند و می‌گوید: «روز غدیر، حقّ براى اهلش کاملاً روشن گشت. رسول خدا او را به پا داشت و آنها را به ولایت او دعوت کرد. بازوان علی(ع) را کشید و اعلام کرد که او سرپرست و مولاى شماست. مردم آشکارا حقّ او را اثبات کردند و آشکارا غارت کردند».
انتهای پیام
