زمان دقیق شکل‌گیری هفت قرائت رسمی قرآن

به گزارش ایکنا، الهه شاه‌پسند، مترجم و پژوهشگر مطالعات قرآنی با مروری بر کتاب «نقل قرائات قرآن» اثر شادی حکمت‌ناصر، یادداشتی درباره شکل‌گیری هفت قرائت رسمی قرآن به رشته تحریر درآورده که متن آن از نظر می‌گذرد؛

حکمت‌ناصر توضیح می‌دهد که در دوره متقدم، نظامی کاملاً مشخص از قرائات، مثل قرائت عاصم یا هر قاری مشهور دیگری وجود نداشته، بلکه چند نسخه و بازتعبیر متفاوت به‌طور همزمان بین جامعه قاریان رواج داشته است. اولین رسمی‌سازی در زمانی بین جمع مصاحف عثمان (د. ۳۵) و نخستین تلاش‌های نحویان برای استاندارد کردن زبان عربی، يعنی پيش از زمان ابن‌مجاهد، روی داده است.

ناصر معتقد است برای آنکه بفهمیم در مرحله اول رسمی‌سازی چه اتفاقی افتاده، باید چگونگی رسمی‌سازی قرآن در چهار مرحلۀ بعدی را مطالعه کنیم. مثلاً چون در رسمی‌سازیِ ابن‌مجاهد سیاست نقش داشته، می‌توان گفت در رسمی‌سازی اول نیز قدرت سیاسی تأثیرگذار بوده و این را با توجه به ترکیب گروه جمع عثمان نیز می‌توان تأیید کرد.

ناصر توضیح می‌دهد که قرائات راه دستیابی به قرآن است. به این معنا، متن ثابت است، اما خواندن آن نیازمند نقاط و حرکات است و این از طریق قرائات به دست می‌آید. پیش از رسمی‌سازی دوم، مردمِ مکه، مدینه، کوفه و بصره قرائات مخصوص خود را داشتند.

اقدام ابن‌مجاهد در واقع گزینش از بین این قرائات محلی بود. ناصر می‌پذیرد که شکل شفاهی قرآن پویا بوده، اما در عین حال می‌گوید تا آنجا که به دست‌کاری، افزودن یا کم‌کردن کلمات مربوط است، دلیل یا شاهدی نیست که نشان دهد قرآن متحمل تغییرات عمدی شده است.

ناصر از بررسی‌های خود نتیجه می‌گیرد که هفت قرائت رسمی بسیار پس از آنچه ما می‌پنداریم، در شکل امروزی‌شان رسمی و نهایی شده‌اند. علاوه بر این، تفسیرهای امروزی از این قرائات مشهور از طریق دو راوی رسمی، تاریخ نقل این قرائات را درست جلوه نمی‌دهند.

قرائات مشهور نظام‌های ثابت قرائی نیستند که در بازه‌ای از زمان ایجاد شده باشند و آنگاه دقیق و لفظ‌به‌لفظ از نسلی به نسل دیگر منتقل شده باشند. آنها برای رسیدن به وضع کنونی‌‌شان بازبینی، ویرایش و نظام‌دهیِ درونی شده‌اند.