مسئولان فرهنگی و هیئات، اهمیت تلاوت قرآن را درک کنند

عـزاداری بـرای سیدالشهدا(ع) در طول سال محدود به زمان خاصی نمی‌شود، اما محرم و صفر به ویژه دهه نخست آن، به دلیل حوادث عظیمی که بر اباعبدالله الحسین(ع) و خاندان اهل‌بیت(ع) روی داد، رنگ و بوی متفاوتی دارد.

یکی از مهمترین حقایق ناب پیام امام حسین(ع) در جریان حادثه کربلا همانطور که می‌توان از گفتار و سیره‌شان برداشت کرد، دلدادگی به باریتعالی و مؤانست ایشان با کتاب خدا و آیات الهی بود. حضرت سیدالشهدا(ع) به اندازه‌ای به قرآن دلداده بود که می‌توان گفت یکی از حوادث شگفت‌انگیز پس از کربلا که مورخان و مقتل‌نویسان آن را گزارش کرده‌اند، قرآن خواندن سرمبارکشان بالای نیزه و نزد یزید ملعون بود.

بنابر این توجه به موضوع قرائت قرآن در هیئات حسینی در کنار میزان اهتمام به دعوت از سخنران و مداح باید مورد توجه بانیان و سوگواران ایشان باشد. موضوعی که طی دهه نخست ماه محرم در گفت‌وگو با پیشکسوتان، قاریان و خادمان قرآن کریم به بررسی آن خواهیم پرداخت. در ادامه مشروح گفت‌وگو با حیدر کسمایی، مدرس و داور بین‌المللی قرآن را می‌خوانید؛

اهم مواردی که در این گفت‌وگو به آن اشاره شد؛

• امام حسین(ع) و اهل بیت، ملازم جدایی‌ناپذیر قرآن هستند.
• کارهای ابداعی در مراسم عزاداری می‌تواند مردم را به سمت مفاهیم قرآنی سوق دهد.
• فردی می‌خواهد حسینی باشد، باید قرآنی باشد. این به معنای قاری درجه یک بودن نیست.

ایکنا ـ درباره نقش تالیان قرآن در ترویج قیام امام حسین(ع) و یارانش بگویید.

منظور از تالیان قرآن، تلاوت کنندگان قرآنی هستند که تأثیرگذارند و به نوعی به آنها قاری گفته می‌شود. در سوره مبارکه بقره، آیه 121 آمده است «الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلَاوَتِهِ أُولَٰئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ...»، افرادی که قرآن می‌خوانند باید حق تلاوت را ادا کنند. حق تلاوت اینکه قرآن را در حد قرائت و صوت و لحن نخوانیم، بلکه آن را فرابگیریم و مفاهیم آن را بفهمیم و در آن تدبر کنیم و به قرآن عمل کنیم تا قرآن در زندگی ما جاری و ساری باشد، به عبارت دیگر نمونه قرآن باشیم.

امام حسین(ع) و اهل بیت، ملازم جدایی‌ناپذیر قرآن هستند، چنانکه در حدیث ثقلین به جدایی ناپذیری قرآن و عترت اشاره دارد، لذا امام حسین(ع) یعنی قرآن و عِدل قرآن. قیام امام حسین(ع) مهم و همراه با حوادث بزرگی بود که برای تمام جهانیان عظیم بود.

جامعه قرآنی در زمینه مراسم و سوگواری اباعبدالله الحسین(ع)، وظایفی دارند، همانطور که هر گروهی از جامعه در این باره وظایفی دارد و اگر می‌خواهند در قضیه امام حسین(ع) ادای وظیفه کنند، باید ببینند وظیفه‌شان چیست و چه چیزی را می‌توانند به قیام امام حسین(ع) و قضیه کربلا هدیه کنند؟ از جمله وظایف آنها اینست که این فرهنگ را ترویج کنند که قیام امام حسین(ع)، عِدل قرآن بوده است و قیام حضرت سیدالشهدا(ع) به نوعی اجرا کردن مفاهیم قرآنی بود.

مصیبت همیشگی و بزرگ جهان، ظلم بوده و هست. امام حسین(ع) به وظیفه خود عمل کرده چنانکه در قرآن کریم در جای جایش درباره مبارزه با مفسدین و ظالمین مطالبی را ارائه کرده است، همانطور که در سوره شعراء آمده است «وَ لا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ/ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ» و ... این مبارزه با مفسدین و ظالمین در قیام امام حسین(ع) تجسم پیدا کرد، لذا نهضت امام حسین(ع) با قرآن عجین است.

جامعه قرآنی باید در زمینه قیام امام حسین(ع) وظیفه خود را بدانند، یکی از این وظایف اینست که به ترویج امور قرآنی بپردازند که یک جنبه آن، تلاوت قرآن است. در سالیان اخیر در این زمینه سعی شد و مردم با این موضوع آشنا شدند که عزاداری امام حسین(ع) می‌تواند با مفاهم قرآنی آمیخته باشد و در منابر عموماً از آیات و مفاهیم قرآنی استفاده می‌شود و این برای محبین اهل‌بیت(ع) خیلی مفید بوده است اما باید پررنگ‌تر شود. تلاوت‌ها در مراسم‌ باشد البته اصل مجالس، مجالس پرشور حسینی است اما قاریان و جامعه قرآنی در این زمینه باید وظیفه خود را انجام دهند.

ما در قم بیش از 30 سال است که هیئتی به اسم «امام حسین(ع)، قاریان و حافظان قرآن کریم» تأسیس کردیم، البته هیئتی هم با نام «امام خمینی(ره) و قاریان و حافظان» داریم که در ایام رحلت ایشان فعالیت می‌کند. هیئت «امام حسین(ع)، قاریان و حافظان قرآن کریم» طی 10 شب نخست ماه محرم، ایستگاه صلواتی و محفل قرآنی دارد که در آن تلاوت، بیان مفاهیم قرآن و منبر و خطیب و سخنران قرآنی انجام می‌شود و بیشتر جنبه قرآنی را در قیام امام حسین(ع) بررسی می‌کنند که تا کنون بازدهی خوبی داشته است. در ایستگاه صلواتی در کنار نوحه، تلاوت قرآن پخش می‌شود که البته دو سالی است که به دلیل شرایط کرونایی، تعطیل شده است اما از طریق فضای مجازی کار کردیم.

محفل قرآنی که در آن تلاوت است و مفاهیم قرآنی ارائه می‌شود، همه برای اصلاح و بهره بردن بیشتر و رسالت جامعه است. تالیان قرآن باید وظایف خود را بشناسند و خودشان را جدا از محافل عزاداری ندانند و عزادار باید هم قرآنی باشد.

کارهای ابداعی را در مراسم عزاداری می‌توان انجام داد که مردم را به سمت مفاهیم قرآنی سوق دهیم این خواسته اباعبدالله الحسین(ع) است که امت و مردم با مفاهیم والای قرآنی و با گفته‌های والای اهل‌بیت(ع) آشنا شوند، قطعاً جامعه اصلاح پیدا می‌کند و این خواسته اهل‌بیت(ع) و تمام رسل است.

ایکنا ـ با توجه به فرصتی که حضرت سیدالشهدا(ع) در شب عاشورا از لشکر یزید برای تلاوت قرآن گرفت، تلاوت سر مبارک بالای نیزه؛ نشانه جایگاه قرآن در قیام حسینی است. چه راه‌هایی را برای ورود قرائت قرآن، ترجمه یا تفسیر در این مراسم پیشنهاد می‌دهید؟

برگزاری مراسم، صِرف تلاوت قرآن، فایده ندارد. جامعه‌هایی که عرب زبان نیستند، از تلاوت قرآن تنها زیبایی صوت و لحن و ریتم را متوجه می‌شوند و شاید ندرتاً چند کلمه از آیات تلاوت شده را متوجه شوند اما این مهم است که محتوای آیات را بفهمانیم. به نظر می‌رسد در این قضیه باید مسئولان فرهنگی و هیئات و منبری‌ها و خطیب‌ها و افرادی که دست اندرکار هستند، اهمیت تلاوت قرآن را درک کنند، متأسفانه این را کم داریم یعنی اگر به هیئات بگویید زمانی را به تلاوت قرآن اختصاص دهند، با این موضوع روبرو می‌شوید که اکنون وقت محفل قرآنی نیست، بلکه ایام عزاداری است، اما عزاداری امام حسین(ع) در حقیقت عزاداری قرآن است، چراکه قرآن و امام حسین(ع) جدایی پذیر نیستند و یکی از نکته‌های مهم اینست.

خاطرم هست در حدود دهه 70 در قم حسینیه با عنوان «نجفی‌ها» بود که در آن محافلی با همین تعبیر قرآنی داشتیم و جنبه قرآنی آن را پررنگ کردیم و این را جا انداختیم. چرا تاسوعای حسینی، مشهور است برای اینکه امام حسین(ع) از لشکر یزید مهلت خواست برای عبادت و قرآن خواندن و نماز و احیای تا صبح عاشورا که محور اصلی اعمالشان تلاوت قرآن بود.

اهل‌بیت(ع) با قرآن آمیخته بودند و اصحاب خود را همینگونه تربیت کردند آیا ما دوست نداریم به مانند اصحاب امام حسین(ع) شویم؟ عزادار امام حسین(ع) باید با قرآن آمیخته باشد. این به معنای قرآن‌خوانی حرفه‌ای نیست، بلکه مراد انس با قرآن است، همانطور که مقام معظم رهبری نیز تصریح کردند محافلی صرف خواندن قرآن داشته باشیم و در آن مفهوم و ترجمه قرآن نیز گفته شود.

حتی در هر محفلی که قرآن خوانده می‌شود(به جای اینکه زیاد خوانده شود، کمتر خوانده شود) مفاهیم آن نیز گفته شود. اگر فردی می‌خواهد حسینی باشد، باید قرآنی باشد. این به معنای قاری درجه یک بودن نیست، بلکه به معنای اینست که با قرآن همدم و مونس باشید، موضوعی که مورد تأکید اهل‌بیت(ع) و معصومین(ع) و مقام معظم رهبری بوده است ما باید قرآن را خوب بخوانیم، خوب حفظ کنیم، معنای آن را به خوبی درک کنیم و به خوبی تبلیغ کنیم و قرآن را در زندگی شخصی و خانوادگی و اجتماعی خود جاری و ساری کنیم و باید به معنای واقعی قرآنی باشیم و نه اینکه تنها صدای زیبا داشته باشیم تا مصداق «رُبَّ تالِ القرآنِ و القرآنُ يَلعَنُهُ» نباشیم. چه میزان از قاریان قرآن که در لشکر یزید بود و چه میزان افرادی که با امیرالمؤمنین(ع) جنگ کردن و از خوارج بودند و قرآن می‌خواندند! اما چه فایده هنگامی که قرآن را نفهمیند و به جای اینکه با امام زمان خود باشند به جنگ ایشان می‌آیند.

قرآن را بفهمیم و آن را درک کنیم همانطور که در قرآن آمده است «لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ» در مراسم عزاداری باید جریان ترجمه و بین مفاهم قرآن را رواج دهیم و به خطبا تأکید کنیم که درباره ربط قرآن و اهل‌بیت(ع) و تأکید قرآن بر اهل‌بیت(ع) و درست زندگی کردن در جامعه، مطالبی بیان کنند.             

ایکنا ـ تلاوت کدام آیات را مناسب این ایام می‌دانید؟

تمام آیات قرآن زیبا و دربردارنده مفاهیم و نکات هستند اما آیاتی که مناسب‌تر برای این ایام باشد، آیاتی است که دربردارنده مفاهیم جهاد با ظالمین و احقاق حق و آیات درباره مستضعفین و دشمنی با ظالمین است که برخی مناسب با این ایام و حتی زمان حاضر و ظلم‌هایی که مستکبران و آمریکا بر اهل یمن، عراق و افغانستان می‌شود، است.

از طرفی نیز به آیاتی که راجع به اخلاق و زندگی صحیح و خودسازی است، آیاتی که مربوط به فضائل اهل بیت(ع) است نیز توجه شود.

نمی‌دانم همیشه این روال است یا امسال برای نخستین بار بود که در مراسم تحلیف رئیس جمهور در مجلس شورای اسلامی پس از تلاوت آیات، ترجمه آیات نیز گفته شد. چنانکه طرح خوب تلاوت یک یا دو صحفه‌ای قرآن در مساجد به وجود آمد و حاج آقا قرائتی درباره این قضایا خوب کار کردند. 

ایکنا ـ نظر شما درباره حضور خودجوش قاریان به منظور تلاوت در هیئات مذهبی یا اصطلاحاً «نذر تلاوت» چیست؟

درباره «نذر تلاوت» باید گفت اگر نذر شرعی باشد، باید شرایط نذر آماده باشد و نذر شروطی دارد تا محقق شود. خاطرم هست دهه 80 هنگامی که مسئول دارالقرآن حرم حضرت معصومه(ع) بودم، یکی گفت «نذر دارم اذان بگویم»، اینطور که نمی‌شود. به این تعبیر، نذر تلاوت، خیلی جایگاه ندارد همین که این مفهوم را به مسئولان فرهنگی و هیئات برسانیم که در هیئت‌ها از قاریان و قرآنی‌ها استفاده کنند و یک جایگاهی برای قرآنی‌ها بگذارند و قاریان حاضر هستند در مجالس عزاداری، به قرائت کلام وحی بپردازند، این خوب است و چه بهتر هر هیئتی قاری و قاریان قرآن داشته باشد. مجالس امام حسین(ع) تنها برای گریه و شور نیست بلکه بنابر تعبیر شهید مطهری باید در کنار آن شعور نیز باشد و احیای قیام امام حسین(ع) برای درس گرفتن است و حضرت سیدالشهدا(ع) با قرآن همراه بودند.

 البته قاری قرآن خودش را تافته جدا بافته از دیگران نداند. قاری قرآن باید واقعاً حسینی و هیئتی باشد. یک قاری قرآن باید خادم امام حسین(ع) باشد، اینطور بیشتر پذیرفته می‌شود تا اینکه در حد استاد دعوت کنند و بیاید قرآن بخواند و برود.

خاطرم هست که اولین دوره قرآنی را حدود سال 55 در سن نه سالگی، در بابل شرکت کردم و همزمان با آن نیز به برنامه‌های مذهبی و هیئات می‌پرداختم. درگذشته، جایگاه قرآن در مجالس امام حسین(ع) خیلی احساس و درک نمی‌شد، اما بحمدلله بعداً بیشتر و بهتر شد، خصوصا با نگاه خوب و ارزنده مقام معظم رهبری. ایشان در ترویج مجالس قرآنی و همراهی قرآن و اهل‌بیت(ع) تأکید کردند و افکار و طرز رفتارشان مفید بوده و هست و کم کم هیئتی‌های ما متوجه شدند که قرآن همراه با اهل‌بیت(ع) است.

ایکنا ـ کتابی را برای معرفی بهتر قیام حسینی و نیز احیای مفاهیم قرآن در قیام امام حسین(ع) نام ببرید.

کتاب نهضت حسینی در پرتو قرآن (روضه های قرآنی) تألیف محسن قرائتی نیز کتاب خوب و کم حجمی برای مطالعه و آشنایی با شاخصه‌های قیام حضرت سیدالشهدا(ع) است.(دریافت کتاب در قالب فایل PDF)

پیشنهادم این است که برخی از هیئت‎‌ها دفترچه کوچکی را درباره قیام امام حسین(ع) و احیای مفاهیم قرآنی در قیام ایشان، تهیه و میان عزاداران توزیع کنند. اگر امکانش نیست هر شب برگه‌هایی را به اندازه A5 حاوی این مطالب به عزاداران بدهند و حتی به صورت این مطالب را در قالب مسابقه برگزار کنند تا عزاداران با مفاهیم قرآنی مربوط به قیام امام حسین(ع) آشنا شوند.