شاعران آئینی ابعاد قرآنی قیام حسینی را تبلور بیشتری بخشند

عـزاداری بـرای سیدالشهدا(ع) محدود به زمان خاصی نمی‌شود، اما محرم و صفر به ویژه دهه نخست آن به دلیل حوادث عظیمی که برای اباعبدالله الحسین(ع) و خاندان اهل‌بیت(ع) روی داد، رنگ و بوی متفاوتی دارد. یکی از مهمترین حقایق ناب پیام امام حسین(ع) در جریان حادثه کربلا همانطور که می‌توان از گفتار و سیره‌شان برداشت کرد، دلدادگی به باریتعالی و مؤانست ایشان با کتاب خدا و آیات الهی بود، به طوری که می‌توان گفت یکی از حوادث شگفت‌انگیز پس از کربلا، که مورخان و مقتل‌نویسان آن را گزارش کرده‌اند، قرآن خواندن سر مبارکشان بالای نیزه و نزد یزید ملعون بود.

بنابراین اهمیت قرائت قرآن در هیئات حسینی در کنار اهتمام به دعوت از سخنران و مداح باید مورد توجه بانیان و سوگواران باشد؛ موضوعی که طی دهه نخست ماه محرم در گفت‌وگو با پیشکسوتان، قاریان و خادمان قرآن کریم به بررسی آن خواهیم پرداخت. در ادامه مشروح گفت‌وگو با آيت‌الله هاشم هاشم‌زاده هريسی، خادم القرآن و عضو مجلس خبرگان رهبری را می‌خوانید.

اهم مواردی که در این گفت‌وگو به آن اشاره شد:

• نوحه‌خوان‌ها و نوحه‌سرایان به آیات قرآن استناد کنند.
• سرود عشق قرآن ناطق در گودال قتلگاه، با حضرت حق
• در عزاداری‌ها، آیاتی از سوی قاری خوش صدا، قرائت شود.

ایکنا ـ ضرورتی در پرداختن به مفاهیم قرآن در محافل سوگواری امام حسین(ع) وجود دارد و آیا این فرصتی برای انس با قرآن هست؟

اشعار و نوحه‌هایی که برای امام(ع) سروده شده است، متنوع، زیبا و هنرمندانه است، البته در برخی از نوحه‌ها شاهد مطالب نازل و ضعیفی هستیم که در شأن جایگاه امام(ع) نیست، بنابر این مطلقاً همه نوحه‌ها را تأیید نمی‌کنم، اما معمولاً بسیار ارزنده آفریده شده است، به طوری که دربردارنده نوعی ادبیات است.

ادبیات شیعه، زیباترین ادبیات است که مهمترین علت آن همین عزاداری امام حسین(ع) و هنرهایی است که بسیار تحول‌آفرین و ادیبانه در این مسئله به کار رفته است. بنابر این در اصل، انشاء این سروده‌ها، نوعی ذوق و یک ثروت عظیم است و معتقدم، عظمتش در مقابل برخی نواقص قابل اغماض است.

بیشتر بخوانید:

• هدف «نذر تلاوت» به درستی تبیین شود
• تعالی‌بخشی به شور و شعور مجالس حسینی با قاریان
• آیات متناسب با ولایت و اطاعت در هیئات مذهبی تلاوت شود

منتها موضوعی که کمتر روی آن کار شده است، این است که عزاداری امام حسین(ع) را به قرآن وصل کنند، به طوری که آیات و مفاهیم وحیانی را به مردم عرضه کنند، چرا که امام(ع)، مفاهیم قرآن را در مجاهدت خودش ترسیم کرده است.

حادثه عاشورا و قیام امام سوم شیعیان(ع)، مضامین جهاد، شهادت و ایثار دارد و معدن این مفاهیم عالی، قرآن است. بنابر این نوحه‌سرایان، به آیات قرآن استناد کنند و در اشعار و عزاداری‌ها، همان آیاتی که شعرها براساس آن، نوحه‌ها سروده شده است، بخوانند. حتی قاری خوشخوان، دعوت شود.

در روز عاشورا سال 61 هجری قمری، اوراق قرآن بر زمین کوبیده و زیر پاها انداخته شد و با سم اسبان بر روی پیکر مطهر اباعبدالله الحسین(ع)، قرآن ناطق تاختند. این واقعاً مسئله مهمی است.

ایکنا ـ آیا در روایات نیز بر این موضوع و بهره‌مندی از قرآن در بیان قیام حسینی تأکید شده است؟

در مجموع بله. ما باید در عزای امام حسین(ع) به این روایت حضرت رسول(ص) و توصیه ایشان عمل کنیم. رسول خدا(ص) در آخرین دقایق عمرش که آخرین فرصت برای بهترین سخن است (انسان در آخرین دقایق، ضروری‌ترین و مهمترین حرفش را به صورت وصیت به زبان می‌آورد)، قرآن و عترت را در کنار هم، آن هم برای نجات و سعادت به امت می‌سپارد و بر آن هم تأکید می‌کنند که اگر می‌خواهید تا قیامت عظمت داشته باشید و سعادتمند شوید، باید قدر دو امانت سنگین و پر بهایی که میان شما است، بدانید و آنها را از همدیگر جدا نکنید و اگر چنین باشد، تا قیامت، شما امت برتر خواهید بود و در آخرت هم سعادتمند و در دنیا هم با عظمت خواهید بود. یکی کتاب خدا و دومی عترت است.

بنابراین در حادثه عاشورا این دو امانت، به هم پیوسته است. اما متأسفانه این دو به هم ممزوج نشده است و متأسفانه این نقص وجود دارد. در صورتی که شاعران، این هنر را دارند. حضرت امام حسین(ع) وصل به قرآن است، بریدن سر مبارک در قتلگاه، بریدن صفحات قرآن است و خداوند خواسته این اتصال را به ما نشان دهد، طوری که سر مبارک ایشان بر سر نیزه قرآن می‌خواند، یعنی من قرآن ناطق هستم.

در قرآن آیات فراوانی درباره اهل‌بیت(ع) است که تا تعداد آن بالغ بر چهارصد آیه است. این آیات علاوه بر اینکه در رابطه با اهل‌بیت(ع) نازل شده است، تمام اعمال آنها با مفاهیم قرآنی تطبیق می‌کند. برخی از آیات با وجود امام حسین(ع) تفسیر می‌شود و مصداق حادثه عاشورا هستند.

ایکنا ـ تلاوت کدام آیات را مناسب این ایام می‌دانید؟

مسائل صبر بر مصیبت، جهاد، شهادت، مسائل ایثار، ایمان به یاری پروردگار و سایر مفاهیم در عاشورای امام حسین(ع) مجسم است، یعنی اعمال، صبر، ایثار امام حسین(ع) از قرآن گرفته شده است.

آیه 60 سوره مبارکه آل‎عمران به آیه مباهله معروف است. این آیه خیلی عظیم است به طوری که طی آن حضرت رسول(ص) با چند نفر از اهل بیت(ع) به جنگ با مسیحیان نجران رفتند، آن روز هم به نوعی جنگ بود. روزی که در آن حقانیت پیامبر (ص) و فضیلت اهل‌بیتش به مسیحیان نجران اثبات شد. در آن روز، حضرت با اسلحه نیامده بودند، بلکه خودش، دامادش، دخترش حضرت زهرا(ص) و امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را برای مباهله آورده بودند، یعنی در معرض خطر قرار دادند. طرف مقابل، از مباهله کنار کشیدند و حاضر شدند که صلح کنند و جزیه دهند. روز مباهله، جنگی بود که قهرمان کوچک آن امام حسین(ع) بود. همچنن در سوره دهر نیز به فضیلت و شأن و ایثار اهل‌بیت(ع) اشاره شده است. چه ایرادی دارد در این مجالس آیه مباهله خوانده شود.

در قرآن، یک آیه‌ای است که فرموده است، شما به مقام ابرار نمی‌رسید مگر اینکه از آن چیزی که دوست می‌دارید و نیاز دارید، در راه خدا ایثار کنید. امام حسین(ع) اینچنین کرد. حضرت اباعبدالله الحسین(ع)، جان خود، اولادش و عزیزترین یارانش را در راه خدا و احیای کتاب خدا داد.

ایشان آن هنگام که در گودال قتلگاه افتاده بودند با خداوند، مناجات می‌کند و سرود عشق می‌خواند و این همان مصداق بارز آیه شریفه‌ است «لَنْ‌ تَنَالُوا الْبِرَّ حَتَّى‌ تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ‌ وَ مَا تُنْفِقُوا مِنْ‌ شَيْ‌ءٍ فَإِنَ‌ اللَّهَ‌ بِهِ‌ عَلِيمٌ‌»

ایکنا ـ راهکاری را به منظور بهره‌مندی از آیات در هنگام عزاداری‌ها ارائه می‌دهید.

در اوسط مراسم عزاداری یا در ابتدای آن، آیاتی از قرآن با صدای قاری خوش‌صدایی، تلاوت و همان آیات در اشعار مادح، مطرح و از سوی سخنران تفسیر شود. قطعاً امام(ع) اینگونه شاد می‌شود.

بدانیم که این انقلاب اسلامی نیز نتیجه آن عزاداری‌ها است، اما از ظرفیت عزاداری امام حسین(ع) و حادثه عاشورا به اندازه‌ای که باید استفاده کنیم، استفاده نکرده‌ایم، بلکه تنها یک دهم یا یک صدم آن را استفاده کرده‌ایم، البته با همین مقدار اندک نیز مسیر جهان را تغییر دادیم.

ایکنا – صحبت پایانی؛

در قرآن، آیه‌ای است که در آن تصریح می‌کند همه انسان‌ها بندگان خدا هستند و هیچ انسانی حق ندارد، خودش را بر دیگری برتر بداند و دیگری را کوچک بشمارد. این اصل مساوات است و همانا حقوق بشر اصلی، همان است که در قرآن است. اما در ادامه چند ملاک ایمان، علم، تقوا، مجاهدت و جهاد را عامل برتری می‌داند. بنابر این امام حسین(ع) انسان برتر است که در اوج مجاهدت، صبر، علم و تقوا به درجه شهادت نیز می‌رسند.

قیام امام حسین(ع) و حادثه عاشورا، دانشگاه عظیمی است که هر کلمه‌اش یک درس و یک رشته است که باید برای مردم تبیین شود.

ظرفیت عزاداری‌ها و حادثه عاشورا زیاد است که ما از حداقل این ظرفیت‌ها استفاده کرده‎ایم که اگر آن را تکمیل کنیم، نورٌ علی نور می‌شود.