امام رضا(ع) هیچگاه حکومت عباسی را مشروع ندانست

امام رضا (ع)یک شخصیت کامل انسانی است که رفتار و گفتار ایشان منطبق با آیات قرآن و بهترین الگو برای ساخت زندگی اسلامی است. بنابراین شناخت سیره ایشان بسیار مهم است. در همین ارتباط معصومه حاجی‌مقصودی مدرس حوزه و دانشگاه در گفت‌‌وگو با خبرنگار ایکنا کرمان به بیان نکاتی در مورد سیره اجتماعی و سیره عملی امام رضا (ع) پرداخت.

حاجی‌مقصودی با بیان اینکه سیره اجتماعی امام رضا(ع) را از نظرگاه‌های مختلفی می‌توان مورد بررسی قرار داد، گفت: گاهی به اعتبار اقشار و اصنافی که در آن جامعه با حضرت در ارتباط بودند می‌توان این سیره را بررسی کرد. و گاهی به اعتبار عرصه‌های فعالیت آن جامعه مثلا عرصه فرهنگی، سیاسی، مبارزاتی و غیره می‌توان این سیره را مورد بررسی قرار داد.

وی نکته مهم در سیره حضرت رضا(ع) را عبد بودن ایشان برای خدا دانست و بیان کرد: به دنبال این امر حضرت، ولی و حجت خدا محسوب می‌شود. در زیارت روز چهارشنبه حضرت را اینگونه مورد خطاب قرار می‌دهیم«السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا أَوْ لِيَاءَاللّهِ، السَّلامُ عَلَيْكُمْ يَا حُجَجَ اللّهِ ... لَقَدْ عَبَدْتُمُ اللّهَ مُخْلِصِينَ: سلام بر شما ای دوستان خدا، سلام بر شما ای حجت‌های خدا... به‌راستی خدا را خالصانه پرستیدید». در زیارت امام رضا نیز اولین نکته‌ای که مطرح شده قبل از بحث ولایت و قیام به عدل، ایشان را عبد خدا دانسته است.

این استاد دانشگاه بیان کرد: پایه و اساس زندگی اجتماعی امام رضا بر توحید استوار بوده است. و تأکید و توصیه ایشان در روایت سلسله الذهب تصدیقی بر این موضوع است. یعنی در آن شرایط و با وجود اینکه سفر حضرت سیاسی بود، هرگز مسائل فرعی و اجتماعی دین را مطرح نکردند. بلکه بر روی بحث توحید تأکید می‌کنند. چون توحید اساس زندگی و فضیلتی است که مردم و حکومت‌ها با آن می‌تواند خود را از بدبختی نجات دهند. و امام رضا با تأکید بر توحید می‌خواست بفهماند جامعه گسترده اسلامی باید جامعه‌ای توحیدی باشد. و تمام رفتار امام بعد از ورود به خراسان نیز رفتار توحیدی و مبارزه با طاغوت بود.

وی ادامه داد: مهمترین رفتار در این سیره توحیدی این است که حضرت خود را تحت ولایت الهی قرار داده و خود را ولی خدا می‌دانستند. و برای نجات مردم بر این امر تأکید داشتند. زیرا اگر مردم در جامعه توحیدی ولی خدا را نپذیرند آن جامعه عرصه تاخت‌وتاز ستمگران و طاغوتیان شده و احکامی غیر از حکم خدا را در جامعه اجرا می‌شود. که مردم را به شقاوت و سرگردانی می‌رساند.

حاجی‌مقصودی با اشاره به ارتباط ولایت و توحید، بیان کرد: رفتاری که در سیره توحیدی می‌توان بر آن تأکید کرد ولایت‌پذیری هست که هم خود حضرت آن را پذیرفته و طبق آن حرکت می‌کند و ظلم را نمی‌پذیرد. و هم تأکید دارند که مردم ولایت را بپذیرند. و موضع‌گیری‌های امام در موارد مختلف و همچنین شروط ایشان برای قبول ولایتعهدی(از جمله اینکه در قضاوت، امر و نهی و عزل و نصب و غیره دخالتی نداشته باشند) نشان می‌دهد که امام رضا (ع) به هیچ وجه حکومت عباسی را مشروع نمی‌دانند. و اینگونه پای خود را از همکاری با ظالم بیرون می‌کشند.

وی با بیان اینکه آمدن حضرت به ایران تأثیری در سیره و رفتار اجتماعی ایشان از آن نگاه و منظر کلی نداشت، زیرا متأثر از توحید بود بیان کرد: اما مصادیق این رفتار فرق می‌کرد. امام رضا (ع) در زمان حضور در مدینه فرصتی برای گسترش فعالیت‌های اسلامی و تحکیم مبانی اعتقادی در سرزمین‌های مختلف داشتند. اما زمانی که به خراسان می‌آیند مصداق این رفتار اجتماعی تغییر می‌کند. زیرا تحت نظر مأمون بودند. و در این زمان بیشتر به مباحثه و مناظره با علمای ادیان و مذاهب می‌پرداختند. البته با پیروان خود نیز ارتباط داشتند و آن‌ها را حمایت مادی و معنوی می‌کردند.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که کدام ویژگی امام رضا(ع) در ایران بیشتر شناخته شده است؟ گفت: بیشتر علم حضرت بود به طوری که به عالم آل محمد معروف شدند و در مناظرات خود به شبهات پاسخ می‌‌دانند و با علم خود بر افراد غلبه می‌کردند.

وی ادامه داد: امام رضا همچنین در برخوردی که با مردم داشتند به امام رئوف مشهور شدند. زیرا محبت و دوستی با مردم را نیمی از عقل معرفی کردند. و در برخی از ادعیه‌ای که از ایشان مطرح شده حضرت خواستار بخشش و رحمت و خیرخواهی برای مردم بودند. به طوری که در زیارت حضرت می‌خوانیم« السلام علی الامام رئوف: سلام و درود بر پیشوای مهربان». که این مهربانی مختص پیروانشان نبوده بلکه گسترده بود و همه را در دامان خود به نوعی مورد لطف قرار می‌دادند.

حاجی‌مقصودی با بیان اینکه سیره عملی زندگی حضرت بر دو پایه مهم استوار بود، تصریح کرد: سیره عملی امام رضا در سایه توحید بر حفظ کرامت و رعایت حقوق انسان‌ها استوار بوده و بر این امر تأکید داشتند. و نمونه آن همنشینی حضرت با فقرا بود. و بخشش‌های زیادی که به افراد داشتند و به گونه‌ای این کار را انجام می‌دادند که کسی احساس شرمندگی نکند. و به کرامت انسانی توجه داشتند. حضرت در رفتار اجتماعی خود به عزت و احترام به افراد توجه داشتند و به این امر و رعایت حقوق مردم سفارش کرده‌اند.