خلق پول بدون پشتوانه خیانت به کشور است / جستجوی راه‌حل کوتاه‌مدت اقتصادی از سوی مرحوم موسویان
در مراسم بزرگداشت و نقد حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعباس موسویان، دو تن از سخنرانان معتقد بودند که آقای موسویان در حل مسائل مالی و اقتصادی کشور دنبال راه‌حل کوتاه‌مدت، عقل‌گرایانه و توجیه ساختارهای موجود براساس مبانی فقهی بود، لذا برخی پیشنهادات ایشان نتایج نادرستی برای اقتصاد کشور داشت، اما ناقد جلسه برخی نقدها را غیرمنطقی برشمرد.
به گزارش ایکنا؛ حجت‌الاسلام والمسلمین احمدرضا صفا، دبیر گروه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 17 مهرماه در نشست علمی «آسیب‌شناسی مالی رایج اسلامی» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و به مناسبت بزرگداشت استاد فقه اقتصاد، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعباس موسویان برگزار شد، گفت: آقای موسویان درباره بورس و بانک و بیمه کتاب نوشته و سخن گفتند و در همه ابعاد مالی اسلامی تحقیقاتی ارائه کردند.
وی با بیان اینکه نقد بنده علمی است و معتقدم باید آثارشان نقد شود تا محققان جدید حرکت مالی اسلامی را با عیب کمتر و صحت بیشتری دنبال کنند، گفت: بعد از انقلاب، رویکرد اسلامی‌سازی در کشور به عنوان رویکرد غالب رواج یافت، ولی این رویکرد، کاستی‌هایی داشت و از جمله کسانی که در این زمینه قلم‌فرسایی و نظریه‌پردازی کردند آقای موسویان بود و بررسی آثار ایشان می‌تواند به آسیب‌شناسی کل جریان مالی اسلامی در کشور کمک کند.
وی افزود: وقتی وارد روش‌شناسی آثار ایشان در عرصه مالی اسلامی شویم، می‌بینیم وی رویکرد رابطه تعاضدی و تعاونی بین علم و دین قائل بود و معتقد بود که رابطه اقتصاد اسلامی با علم اقتصاد و بانکداری اسلامی با بانکداری کنونی، تعاضدی و تعاونی است و هیچ الزام عقلی و شرعی در رابطه با تولید الگوهای بانکداری وجود ندارد و همه روش‌هایی که با تعالیم اسلامی ناسازگار نیست یا ناسازگاری آن قابل توجیه است، می‌تواند متصف به بحث اسلامیت باشد؛ یعنی اگر از سیستم بانکداری کنونی و متعارف دنیا، حرام‌های مبین را حذف کنیم، سیستم بانکدرای اسلامی خواهد بود.
صفا بیان کرد: اصول این رویکرد در چند دسته خلاصه می‌شود؛ اول اینکه دین متکفل پاسخگویی به هر مسئله اجتماعی و سیاسی است. همچنین این رویکرد مدعی و درصدد ایجاد نظام اقتصادی اسلام از مجاری اسلامی نیست. همچنین چرخش به سمت استنباطات عقلی به خصوص عقل ظنی است که در کتب ایشان وجود دارد؛ وی معتقد است مطالبی را که عقل به آن می‌رسد، دینی و شرعی است.
صفا اضافه کرد: همچنین توجیه نهادها و ساختارها به صورت مطلق و در نهایت توجیه بیشتر ابزارهای اقتصادی که براساس مبانی اخلاقی و اعتقادی غرب تأسیس شده است، از دیگر ویژگی‌های آن است. مسئله دیگر در این رویکرد، تقسیم احکام اقتصادی به دو دسته ثابت و متغیر. وی ثابت را حرام بودن ربا و احکام متغیر را تایید مطلق ساختارها می‌داند که هیچ تعارضی با احکام اسلامی ندارد. همچنین تمرکز بر مباحث مالی اقتصاد به خصوص بورس و بیمه با رویکرد انفعالی از دیگر ویژگی‌های فکری ایشان بود.
استاد سطح عالی حوزه با بیان اینکه وی در سال 1371 اولین اثر قلمی خود را نگارش کردند، گفت: اقای موسویان در آثار سال‌های 71 تا 81 تمرکز بر این دارد که اسلامی‌سازی باید مبنایی باشد، لذا نظام مالی مبتنی بر بهره را زیر سؤال می‌برد و به تدریج شاهد چرخش در آثار وی بودیم؛ یعنی از سال 81 به بعد شاهد انقلاب فکری در ایشان بودیم.
چرخش در تفکرات آقای موسویان
وی افزود: یکی از مظاهر این انقلاب فکری، دفاع وی از بانک‌های خصوصی بود، در حالی که بسیاری از افراد معتقدند که مشکلات مالی کشور از جمله تورم لجام گسیخته و آتش زدن به اقتصاد کشور، محصول بانکداری بانک‌های خصوصی است؛ هم در آثار ایشان و هم مستندات عینی، وی به صورت تمام قد از بانک‌های خصوصی دفاع کردند، مخصوصاً جنبه اثباتی بانکها.
صفا، دفاع از بهره ثابت را هم از دیگر رویکرهای فکری ایشان برشمرد و اظهار کرد: وی سیستم و ابزارها را طوری طراحی کرده بود که به سمت بهره ثابت برود؛ مانند جعاله موازی و سلف موازی همچنین مرابحه وکالتی کالا و خدمات و طراحی کارت‌های اعتباری و طراحی بازار بین بانک و ...؛ وی حتی اواخر مدعی بود که می‌توان مرابحه را جایگزین همه عقود بانکی کرد.
وی افزود: این در حالی است که بسیاری از کارشناسان مرابحه را جزء عقود شبه‌ربوی و مشتبه می‌شناسند؛ یا دیدگاه وی در مشارکت‌های متقابل؛ همچنین تأکید بر توجیه ابزارهای مالی براساس حیل شرعی و جریمه تأخیر از جمله رویکردهای استاد موسویان بود؛ در عرصه عملی خیلی از افراد در بحث گرفتن وام آسان و کلان، شرکت‌های صوری درست کردند و مشکلات آن را دیدیم.
عدم توجه به ظرفیت دین در نظام‌سازی
وی با اشاره به اشکالات اساسی این رویکرد بیان کرد: عدم توجه به ظرفیت دین در نظام‌سازی از جمله آسیب‌های رویکرد فکری وی بود، چون ساختارها و نهادها را که مبتنی بر طراحی عقل بشری است، می‌پذیرد. همچنین توجیه ساختارهای نظام باطل غربی، استفاده گسترده از ادله ظنی، ایده‌محوری، توجیه سودمحوری در بازارهای مالی و محور قراردادن حل مشکلات بانکها و بورس به جای حل مشکلات اقتصادی جامعه هم از آسیب‌های نظام فکری استاد موسویان بود.
توجه به راه حل کوتاه‌مدت
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی معصومی‌نیا، استاد اقتصاد اسلامی حوزه، در سخنانی گفت: ممکن است برخی بپرسند چرا آقای موسویان که فردی مؤمن و دلسوز بود، دچار اشتباهات رویکردی در عرصه اقتصاد شد. این به خاطر این بود که ایشان دنبال حل مشکل اقتصاد و نظام در شرایط فعلی بود؛ بنده جلسات حضوری زیادی با ایشان داشتم و چالشی بحث می‌کردیم، ولی وی به جای تحول ساختار معتقد بود بیش از هر چیزی باید مشکلات عدیده امروز در بورس و بانکداری و ... حل شود.
وی افزود: نتیجه رویکرد ایشان این است که تقریباً هیچ ابزاری در بانک و بورس متعارف نمی‌توان یافت که به نحوی با موازین فقهی و شرعی توجیه می‌شود و همین کارکرد را دارد؛ بعد از 10 جلسه سنگین فقهی، ایشان فروش تعهدی را پیشنهاد کردند که همان ابزار سیستم بانکداری غربی است.
استاد حوزه تصریح کرد: عملکرد سیستم مالی کشور اعم از بانک و بورس با ابزارهایی که با فقه توجیه شده، در عملکرد تفاوت قابل ذکری با سیستم مالی متعارف ندارد و از جهاتی بدتر هم شده است. مثلاً در مرابحه بانکی هیچ تفاوتی بین بانکداری ربوی و اسلامی مدنظر ایشان نیست. با تفکر وی از جمله فروش تعهدی، مشکلات بانک و بورسی‌ها حل می‌شود، ولی هیچکدام از اهداف اسلامی مانند ایجاد عدالت اقتصادی و کاهش فاصله طبقاتی محقق نخواهد شد.
وی افزود: با بحث فروش تعهدی بازار بورس داغ شد و اتفاقاً در اقتصاد کشور به خصوص در دولت قبل نمودار رشد نقدینگی هشت برابر و سرمایه‌گذاری به شدت سقوط کرد و ما با توجیهات فقهی، پوشش دینی بر آن گذاشتیم. وقتی ما مسیر را اشتباه برویم، ناچاریم به سمت توجیه ابزارها برویم، لذا بنده معتقد بودم ما نباید به عنوان حوزه، حیله شرعی کردن را به بانکها یاد بدهیم.
نقدهای وارده به مرحوم موسویان دارای اشکال است
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین مجید حبیبیان، استاد حوزه علمیه در نقد سخنان دو ناقد آقای موسویان، گفت: بنده معتقدم که ایشان باید اشکالات مبنایی را از بنایی جدا می‌کردند، زیرا اشتراکی بین مبانی آقای موسویان و بیان ناقدان وجود ندارد و زبان مشترکی نمی‌توانیم ببینیم.
وی افزود: برداشت‌هایی از آقای موسویان از سوی ناقدان محترم انجام شده است که دلیل فوق باعث می‌شود تا به راحتی نتوانیم این نقدها را بپذیریم؛ آقای موسویان در صدد اصلاح وضعیت اجتناب‌ناپذیر جاری در بحث مالی کشور بود، لذا روش کوتاه‌مدت را به ناچار انتخاب کرد، نه اینکه تصریح کند که ما نباید به فکر اصول و ساختارهای اسلامی در این زمینه باشیم.
حبیبیان تصریح کرد: اگر قرار باشد فردی را متهم کنیم که از قیاس استفاده کرده است، حتماً باید مصادیق را با دقت تمام بررسی کنیم وگرنه اتهام بلاوجه خواهد بود؛ اینکه ما ایشان را به وادادگی و انفعال در برابر نظام اقتصادی غربی متهم کنیم، نسبت درستی نیست و عجیب و غیرقابل دفاع است. ایشان در بازسازی نظام اقتصادی با مبانی اسلامی توجه زیادی داشت.
استاد حوزه علمیه گفت: اینکه گفته شد آقای موسویان با صراحت مطرح کرده است که دنبال اصلاحات روبنایی بوده است، نشان می‌دهد اشکال ناقدان مبنایی و رویکردی است. بنده هم با برخی فرمایشات موافق هستم، ولی این نوع اشکال کردن را منطقی نمی‌دانم.
وی افزود: ایشان با صراحت گفته است که بنده درصدد توجیه نواقص اقتصاد رایج نیستم، لذا نباید برداشت شخصی خود را به ایشان نسبت دهیم. اینکه ما باید عدالت و فقرزدایی و توازن اجتماعی را جزء اهداف بانکها بدانیم یا خیر خودش محل بحث است و به نظر بنده بارکردن بار اضافی بر دوش بانکها است و اگر آقای موسویان هم دفاعی از بانکها از جمله خصوصی داشتند، شاید بر این مبنا باشد.
تحقق عدالت اجتماعی از بانکها بار اضافه بر دوش آنان نیست
در ادامه حجت‌الاسلام معصومی‌نیا گفت: آقای موسویان در کتابشان اهداف بانکداری و نظام پولی و مالی اسلامی را ذکر کرده که از جمله آنها عدالت و رشد توأم با عدالت است؛ وی گفته است که هدف نظام مالی اسلامی از جمله بانکها ایجاد رشد و عدالت است، بنابراین بار اضافی بر دوش بانکها نیست.
وی افزود: وی در مورد خلق پول می‌گفت که کاری طبیعی است که تاجران انجام می‌دادند و بانکها هم الان انجام می‌دهند که بنده به ایشان عرض کردم ما چرا مجوز می‌دهیم بانکها بخش زیادی از نظام مالی و اقتصاد کشور را در دست داشته باشند و آن وقت حکومت نتواند آنها را کنترل کند؟ در این صورت مشمول این سخن امام علی(ع) هستیم که فرمودند که اگر حاکمی نتواند جامعه را آباد کند، هم جامعه را خراب می‌کند و هم مردم را نابود خواهد کرد. همین کاری که امروز بانکها بر سر ما آوردند و خیانتی که صدام کرد، اینها مرتکب شدند.
معصومی‌نیا بیان کرد: وقتی خلق پول آثار مخرب اقتصادی دارد و عدالت را از بین می‌برد، طبیعتا باید جلوی آن گرفته شود که قطعا بانکها این کار را نمی‌کنند. ما همه آثار آقای موسویان را بررسی کردیم و همه گفته‌های ما مستند به فرمایشات و نوشته‌های ایشان است.
انتهای پیام
