تحکیم خانواده در سایه قناعت / ارائه پروتکل‌ 11 هفته‌ای برای خانواده‌ها

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ کرسی علمی ـ ترویجی «مبانی نظری و اصول عملی مصرف‌گرایی(قناعت) و تأثیر آن در تحکیم خانواده» از مجموعه نشست‌های تحکیم خانواده گروه روان‌شناسی مؤسسه شناخت، امروز دوشنبه هشتم آذر‌ماه با ارائه حجت‌الاسلام عبدالوحید داودی، مدیرگروه روان‌شناسی مؤسسه شناخت برگزار شد.

در این نشست مجازی، حجت‌الاسلام عبدالوحید داودی به تشریح پژوهشی که در حوزه قناعت صورت گرفته است، پرداخت و گفت: یکی از مباحثی که مقام معظم رهبری از دهه 80 بر روی آن تأکید و در نام‌‌گذاری سال‌ها به آن توجه زیاد داشتند، مباحث اقتصادی و مباحث مربوط به مصرف و قناعت بود.

وی ادامه داد: بر اساس سلسله پژوهش‌هایی که مؤسسه شناخت در حوزه تحکیم خانواده انجام داد، 32 مؤلفه را برای تحکیم خانواده به دست آوردیم و بر مبنای هر کدام از این مؤلفه‌ها، بسته‌های آموزشی تهیه و ارائه شده که یکی از مباحث مؤثر بر تحکیم خانواده مبحث قناعت است.

مدیر گروه روان‌شناسی مؤسسه شناخت در ادامه به تشریح جایگاه مهم قناعت در منابع اسلامی به عنوان فضیلت اخلاقی و منابع اخلاقی ایران قبل از اسلام پرداخت و ضمن بیان احادیث متعدد در خصوص قناعت، گفت: بعد از اسلام بسیاری از شعرا و نویسندگان، آثار زیادی را پیرامون قناعت خلق کردند؛ از جمله سعدی در گلستان و بوستان، بابی را به قناعت اختصاص داده است، در حالی که در خصوص بسیاری دیگر از فضیلت‌های اخلاقی باب جداگانه‌ای ندارد.

گسترده‌تر بودن مفهوم قناعت در منابع اسلامی

وی مسئله قناعت را در منابع روان‌شناختی مورد بررسی قرار داد و گفت: با ورود روانشناسی مثبت در دهه 90، فضائل اخلاقی مورد توجه قرار گرفت، اما باز هم مفهوم قناعت با آن مفهومی که ما درک می‌کنیم، در منابع روانشناسی مثبت مورد توجه نبوده و قناعت به عنوان رضایت از گذشته یا در فضیلت اعتدال زیرساخت «خود مهارگری» مطرح شده است، در حالی که قناعت در منابع اسلامی مفهومی فراتر است.

حجت‌الاسلام داودی با اشاره به اینکه در ادامه قناعت در حوزه مصرف‌گرایی و سبک زندگی مورد توجه قرار گرفت، گفت: آدلر مفهوم سبک زندگی را مورد توجه قرار داد که یکی از مفاهیم مهم در سبک زندگی که اندیشمندان مختلف بر روی آن کار می‌کنند، مفهوم مصرف است. البته مصرف فقط یک موضوع اقتصادی نیست، بلکه اکنون به معنای نمادی از فرهنگ، هویت و سبک زندگی مردم مطرح است.

اینکه چقدر خرج می‌کنی و چه چیز را نشان می‌دهی، مهم است

وی ادامه داد: اکنون اینکه چه قدر خرج می‌کنی و چه چیز را نشان می‌دهی، مهم است. این نوع نگاه در بین اندیشمندان به عنوان «مصرف متظاهر» مطرح و بررسی شده است. در این نوع مصرف، فرد تلاش می‌کند با مصرف خود این نگاه را ایجاد کند که متعلق به طبقه خاصی از جامعه است. این نوع مصرف حتی به عنوان جهان‌بینی مطرح می‌شود که در این جهان‌بینی فرد خوش‌بختی این جهانی را چیزی جز داشتن ثروت و امکان استفاده از مواد متنوع نمی‌داند.

ایدئولوژی «من می‌خرم و مصرف می‌کنم، پس هستم»

مدیرگروه روان‌شناسی مؤسسه شناخت شعار این نوع جهان‌بینی را «من می‌خرم و مصرف می‌کنم، پس هستم» عنوان کرد و گفت: این نوع نگاه به عنوان یک ایدئولوژی مطرح است. اندیشمندان این نظریه مفهوم میان مصرف و مصرف‌گرایی را بر مبنای الگوی متعارف می‌چینند که در آن اگر شما یک حد کفافی از مصرف را داشته باشید که با مختصات زندگی خودتان نیاز شما را تأمین می‌کند، این میزان، الگوی مصرف شما است و مصرف فراتر از آن به معنای مصرف‌گرایی است.

وی تشریح کرد: وقتی که مصرف برای تأمین نیاز نیست، بلکه برای خود مصرف و تأمین نیاز روانی مصرف است، به معنای مصرف‌گرایی است که برخی از روان‌شناسان این مقوله را به عقده‌ها و برخی به عزت نفس پایین داشتن نسبت می‌دهند.

حجت‌الاسلام داودی در خصوص ورود جامعه ایران به مصرف‌گرایی نیز گفت: در جامعه ما پس از جنگ تحمیلی، رقابت برای اشرافی‌گری در نماز جمعه مطرح و بیان شد که اکنون دوره آن است که مصرف کنیم و اشرافی‌گری را ترویج دهیم که همین نگاه موجب شد کم کم سیمای شهرها عوض شود.

وی ادامه داد: همین روند موجب افزایش مصرف در کشور شد، به نحوی که وقتی اکنون میانگین مصرف برخی اقلام را در ایران با آمارهای جهانی مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که چندین برابر استاندارد جهانی است مثلاً میزان مصرف شکر، روغن و ... .

مدیر گروه روان‌شناسی مؤسسه شناخت در ادامه بحث خود به تأثیر مصرف‌گرایی بر خانواده اشاره کرد و گفت: دنیای کنونی تناقضی را در خانواده به وجود می‌آورد؛ بخشی از مفهوم خانواده از خودگذشتگی، فداکاری، مسئولیت پذیری و ... است، اما از سوی دیگر اکنون مسائلی از قبیل توسعه فردگرایی، لذت‌طلبی، کام‌جویی و ... به وجود آمده که مفاهیم اصلی خانواده را تغییر داده است.

مصرف؛ ریشه بسیاری از مشکلات خانوادگی

وی گفت: همسری که برایش مهم است چه بپوشد و چگونه خود و خانه خود را نشان دهد، تناقض نیاز خانواده به ازخودگذشتگی را در خانواده ایرانی ایجاد و باعث بسیاری از اختلاف‌ها می‌شود به نحوی که اکنون یکی از دغدغه‌های جدی مرکز ملی پاسخگویی مسئله مصرف است. عده‌ای به دلیل اینکه همسرشان خرجی نمی‌دهد، دچار مشکل هستند و عده‌ای چون همسرشان زیاد خرج می‌کند.

آثار قناعت؛ سلامت جسم و روان

حجت‌الاسلام داودی با اشاره به اینکه در روایت‌های دینی قناعت به عنوان یکی از فضیلت‌های همسری که می‌خواهید انتخاب کنید و موجب تحکیم خانواده می‌شود، مطرح شده است، گفت: بر اساس نتایج تحقیقات صورت گرفته در منابع دینی و ایرانی، نتایج قناعت: عزت نفسی، آرامش روان، آزادگی، شادکامی، عفت و خودکنترلی، حفظ و سلامت دین، فقر زدایی، بهزیستی روانی، سلامت جسمانی و ... است.

وی ادامه داد: آثار عدم قناعت در منابع اسلامی و ایرانی نیز افکار وسواسی، عدم رضایت از زندگی، غمگینی، پایین بودن حیا، عدم سلامت جسمی و ... عنوان شده است.

مدیرگروه روان‌شناسی مؤسسه شناخت از استخراج مؤلفه‌هایی که در حوزه شناختی بر روی مسئله قناعت تأثیرگذار هستند نیز سخن گفت و افزود: شناخت صحیح خداوند شامل مالکیت خداوند، رازقیت خداوند و خیرباوری نسبت به مسائلی که خدا برای انسان رقم می‌زند از مؤلفه‌های شناختی مرتبط با قناعت است.

وی افزود: شناخت دنیا و آخرت و این مسئله که دنیا محل گذر و جایگاه گذار است. شناخت منزلت انسان، شناخت صحیح اولویت‌های زندگی، اهمیت امنیت اقتصادی و رفاه ضمنی و ... نیز سایر مؤلفه‌های شناختی تأثیر گذار بر روی مسئله قناعت هستند.

حجت‌الاسلام داودی سازه‌های مؤثر بر قناعت را صبر، رضامندی، توکل، عزت، کرامت نفس و ... برشمرد و گفت: برای اصلاح رفتار مصرف‌گرایی، پروتکلی در بازسازی شناختی تهیه شده است و برای تغییر هر کدام از مفاهیم خودشناسی و خداشناسی راهبرها و راه کارهای اجرایی طراحی شده است.

وی نحوه شکل‌گیری گفت‌وگوی خانواده در حوزه قناعت را یکی دیگر از راه‌کارهای طراحی شده برشمرد و گفت: راهبرد بعدی تبیین مفهوم قناعت، شناخت آثار و آموزش‌های رفتاری مرتبط با قناعت است. در پروتکل مطرح شده که طی 11 هفته با ایجاد هیجان مثبت، نوشتن نامه قدردانی نسبت به داشته‌ها برای خدا، دوستی با افراد قانع، نوشتن داستان با موضوع قناعت، تهیه قلک قناعت و پس‌انداز کردن هزینه‌هایی که از راه قناعت پس‌انداز می‌کنیم و بعد هزینه کردن پول قلک برای کارهایی که مورد پسند خداوند است و ... قناعت را در خانواده عملیاتی و اجرایی می‌کنیم.

در پایان نشست نیز حمزه عبدی، عضو هیئت علمی پژوهشکده قرآن و حدیث و حجت‌الاسلام محمدرضا کدخدایی، مدیرگروه مطالعات زنان و خانواده مؤسسه شناخت به نقد و تحلیل پژوهش صورت گرفته در خصوص قناعت پرداختند.