وقتی یادآوری مرگ هم وجود انسان‌ها را بهشتی می‌کند
قرآن کریم در مورد هیچ موضوع اعتقادی به اندازه مرگ و وقایع بعد از آن بحث نکرده و طبق احادیث هم، اگر انسان به یاد مرگ باشد، از بسیاری و بلکه همه بدکاری‌ها باز خواهد ایستاد؛ لذا به یاد مرگ بودن در نظام دینی ما ارزشی والا و نشانه ایمان و خداباوری و به منزله بهشتی شدن انسان است.
به گزارش ایکنا از اردبیل، از منظر دین مبین اسلام هدف از زندگی صرفاً کامیابی دنیوی نیست، بلکه دنیا محل گذری است که ضمن بهره‌مندی از مواهب آن باید توشه‌ای ارزشمند برای آخرت برگرفت؛ در چنین نگرشی، مرگ نه تنها پایان راه نیست، بلکه آغازی دیگر است.
در قرآن کریم در مورد هیچ موضوع اعتقادی به اندازه مرگ و وقایع بعد از آن بحث نشده و مهم‌ترین مبانی مرگ اندیشی در اسلام عبارتند از پیوند وثیق بین مبدأ و معاد، قدرت و علم و مالکیت مطلق خداوند، بقای خالق و فنای مخلوقات، بقای روح انسان پس از مرگ، فطرت الهی انسان، محدود بودن عمر انسان و کل آفرینش، تمایل به جاودانگی در وجود انسان، موقتی بودن سرای دنیا و جاودانگی سرای آخرت، دنیا محل آزمایش و امتحان، وجود حیات در برزخ و آخرت و هدفمندی جهان آفرینش که بسیار حائز اهمیت و اساسی است.
در تعالیم دینی ما، مرگ همزاد و هم نفس آدمی است، هر دمی که فرو می‌بریم گرچه با آن زندگی خود را تأمین می‌کنیم، در عین حال با آن گامی به سوی مرگ برمی‌داریم، چرا که مرگ و زندگی هر دو آفریده خداوند و ابزاری برای آزمون کردار آدمی هستند.
انسان، طبیعتاً برتری طلب و جاودانگی خواه و خودکامه است و اگر سه چیز در زندگی او نبود، هیچ چیز او را رام نمی‌ساخت که آن ۳ مورد بیماری، فقر و مرگ هستند.
انسان محدود و تخته‌بند مرگ است؛ آغازش نطفه‌ای بی‌مقدار و فرجامش مرداری بویناک است و اگر کسی خود را دوست خدا و نزدیک به او می‌شمارد، بایستی تمنای مرگ کند.
مرگ، واقعی‌ترین واقعیت‌هاست، گرچه بیشترین تردید‌ها را درباره همین مرگ داریم و هیچ کس در حقیقتی همچون مرگ تردید نمی‌کند و همین تردید نسبت به مرگ است که عامل گردنکشی و از خدا دور شدن به شمار می‌رود.
تنها راه درمان سرکشی آدمی، آن است که همواره بداند خواهد مرد، اگر انسان به یاد مرگ باشد، از بسیاری و بلکه همه بدکاری‌ها باز خواهد ایستاد؛ لذا به یاد مرگ بودن در نظام دینی ما ارزشی والا و نشانه ایمان و خداباوری انسان است.
احادیث بسیاری، علت مرگ هراسی انسان را بدکاری او می‌دانند و راه پیروزی بر این هراس را درستکاری معرفی می‌کنند؛ از امام حسن(ع) می‌پرسند که چرا ما مرگ را خوش نمی‌داریم و ایشان پاسخ می‌دهد، چون دنیایتان را آبادان و آخرت خود را ویران ساخته‌اید، در نتیجه رفتن از آبادی به ویرانه را ناخوش می‌دارید.
از این رو در احادیث بسیاری بر ذکر موت و به یاد مرگ بودن تأکید شده و پیامبر اکرم(ص) برترین عبادت، برترین تفکر و برترین زهد را به یاد مرگ بودن می‌شمارد و می‌گوید: «هر که از یاد مرگ گرانبار باشد، قبر خود را باغی از باغ‌های بهشت خواهد یافت.» همچنین ایشان می‌فرماید: «هر که در شبانه‌روز ۲۰ بار یاد مرگ باشد، همراه شهیدان جنگ احد، برانگیخته خواهد شد.»
اساساً یکی از تعلیمات گوهری و اساسی دینی یاد کردن از مرگ است، فواید مرگ اندیشی بسیار است، از جمله آن که شهوت‌ها را می‌میراند، ریشه‌های غفلت را می‌خشکاند، طبع آدمی را نرم می‌کند و دل او را به یاد وعده‌های خدا استوار می‌کند.
به علاوه، یاد مرگ و قیامت، زندگى دنیا را از انسان سلب نمی‌کند، بلکه به آن معناى دیگر و جهت درست مى‌دهد. آیات و روایات، بـا تعبیرات مختلف، انسان را به یادآورى مرگ و قیامت توصیه می‌کند و از عواقب غفلت و بى‌توجهى به آن برحذر مى‌دارد.
حضرت على(ع) فرمود: «اذکروا هادم اللذات و منغض الشهوات و داعى الشتات: به یاد آورید منهدم کننده لذت‌ها، تیره‌کننده خواهش‌ها و خواننده به سوى پراکندگى را» و در جـاى دیگر با هشدار به اینکه موت فراگیر است، مى‌فرماید خودتان را براى مرگ آماده کنید: «عبادالله! ان الموت لیس منه فوت فاحذروا قبل وقوعه و اعدوا له عدته فانکم طرد الموت... فاکثروا ذکر الموت عند ما تنازعکم الیه انفسکم من الشهوات: بندگان خـدا! هرگز از مرگ، گریزى نیست و نمی‌توان از آن گـذشت. پس بترسید قبل از وقوع آن و هر چه را براى مرگ لازم است آماده کنید، زیرا مرگ، همه شما را فرا مى‌گیرد... پس هنگامى که نفستان به طرف شهوت‌ها اشتیاق پیدا مى‌کند مرگ را بسیار یاد کنید.»
البته یاد مرگ هـنگامى سودمند است که بـه دنبال آن عمل باشد؛ در این‌باره امام على(ع) فرمود: «طوبى لمن ذکر المعاد و عمل للحساب و قنع بالکفاف و رضى عن الله: خوشا به حال کسى که معاد را به یاد آورد، براى روز حساب کار کند و به حد کفاف قانع و از خداوند خشنود باشد.»
ایشان در این باره این‌طور نیز می‌فرمایند: «مرگ نابود کننده لذت‌ها، تیره‌کننده خواهش هاى نفسانى و دور کننده اهداف شماست، مرگ دیدارکننده‌اى دوست نداشتنى، هماوردى شکست‌ناپذیر و کینه‌توزى است که بازخواست نمى‌شود، دام‌هاى خود را هم اکنون بر دست و پاى شما آویخته، سختى‌هایش شما را فرا گرفته و تیرهاى خود را به سوى شما پرتاب کرده است، قهرش بزرگ و دشمنى او پیاپى و تیرش خطا نمى‌کند. چه زود است که سایه‌هاى مرگ و شدت دردهاى آن و تیرگى‌هاى لحظه جان کندن و بیهوشى سکرات مرگ و ناراحتى و خارج شدن روح از بدن و تاریکى چشم پوشیدن از دنیا و تلخى خاطره‌ها، شما را فرا گیرد.»
همچنین می‌فرمایند: «پس ممکن است ناگهان مرگ بر شما هجوم آورد، گفت‌وگوهایتان را خاموش، جمعیت شما را پراکنده، نشانه‌هاى شما را نابود، خانه‌هاى شما را خالى و میراث‌خواران شما را بر انگیزد تا ارث شما را تقسیم کنند، آنان یا دوستان نزدیکند که هنگام مرگ نفعى نمى‌رسانند یا نزدیکان غم‌زده‌اى که نمى‌توانند جلوى مرگ را بگیرند یا سرزنش کنندگانى که گریه و زارى نمى‌کنند.»
منابع:
- مبانی مرگ‌اندیشی در آموزه‌های قرآن و حدیث، پژوهش دینی، شماره ۴۲
- پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مرگ اندیشی در متون دینی، مرجع: مجله معارف
- ضرورت مرگ اندیشی، وب‌سایت پرسمان
