ضعف پژوهش را به گردن دانشجو نیندازیم/ تقویت کارهای پژوهشی گروهی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدرضا مؤدب، استاد دانشگاه قم شامگاه 12 دی ماه در نشست «بیان تجربیات پژوهشی استادان و صاحبنظران» که از سوی پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، با بیان اینکه بهترین فرصت برای فعالیت‌های پژوهشی و مطالعه و نوشتن کتاب و مقاله و ... از 25 تا 50 سالگی است، گفت: مدیریت هوشمند و مفید زمان در این مدت بسیار مهم است. قرآن کریم در سوره عصر، بر این موضوع تاکید صریحی دارد؛ علامه طباطبایی در ذیل این سوره آورده است که این سوره گویا خلاصه تمام معارف قرآنی در دو خط است، زیرا بزرگترین سرمایه انسان، حیات اوست و اگر کسی در مسیر ایمان و عمل صالح نباشد متحمل خسران شده است.

وی افزود: مطلب دیگر داشتن روحیه جست‌وجوگری و خودباوری است، اگر این روحیه نباشد انسان نمی‌تواند پژوهشگر خوبی باشد و یک پژوهشگر باید این روحیه را در خود ایجاد کند. بنده وقتی در درس استادم، آقای حجتی حضور داشتم تلاش کردم حالت سؤال و پرسشگری در خودم ایجاد کنم و همین سبب شد تا در همان ابتدای فعالیت‌های پژوهشی، کتاب بنویسم و مایه برکات مادی و معنوی برای بنده شد.

مؤدب بیان کرد: موضوع دیگر داشتن مسئله است، برخی محققان برای تحقیق و پژوهش و مقاله، موضوع دارند ولی مسئله ندارند، طبیعتا حل مسئله هم صورت نمی‌گیرد. نداشتن مسئله سبب می‌شود تا محقق نداند مجهول او کجاست و چیست و قصد او از فعالیت پژوهشی چیست. میدان وسیعی از سؤالات فرعی در هر موضوع وجود دارد، که با روحیه پژوهشی به دست می‌آید و روشن می‌شود.

وی اظهار کرد: مسئله دیگر انگیزه پژوهش است، که در برخی موارد می‌بینیم کمرنگ است، گاهی این انگیزه مادی است مانند ارتقاء رتبه پژوهشی و داشتن رزومه و... که گریزی از آن نیست ولی انگیزه حقیقی این است که انسان پایان پژوهش خود را دنیا نبیند و آینده دورتری برای خود تصور کند و این موضوع با معادباوری قوی به دست خواهد آمد.

استاد علوم قرآن و حیث اضافه کرد: تقویت روحیه معادباوری نگاه انسان را به دنیا عوض می‌کند. در قرآن کریم آیات متعددی در مورد معاد است که انگیزه انسان را تقویت می‌کند، مثلا فرموده است که «تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ»؛ آخرت برای کسانی است که رستگاری و علو را در جهان دیگر می‌بینند نه این دنیا یا فرموده است که هر نفسی مرگ را خواهد چشید و این نفس شامل همه محققان و معلمان و استادان و همه مردم است. هر جایی که با این انگیزه وارد کار علمی شویم آرامش انسان زیاد می‌شود و احساس یاس و نومیدی از بین می‌رود.

ظرفیت نقدپذیری را افزایش دهیم

وی افزود: مسئله بعدی بالابردن ظرفیت تحمل در برابر نقدهاست؛ به خصوص تحمل آراء افراد و محققان معاصر که همدیگر را می‌شناسیم و می‌بینیم، موضوع دیگر هم پایبندی به دلایل و براهین منطقی، استوار و متقن است؛ حتی نقد هم باید روشمند باشد. همچنین تواضع علمی از محورهای مهم دیگر در تدریس و تحقیق است؛ یعنی فرد این حس را نداشته باشد که فقط او چیزی را فهمیده و دیگران نفهمیده‌اند، حتی اگر تصور می‌کند که رای او از دیگران صائب‌تر و بهتر است. تواضع سبب می‌شود تا انسان آرای دیگران را مطالعه کند و مرتکب غرور نشود. آیت‌الله معرفت قبل از چاپ کتاب تلاش می‌کرد نظراتش را با تواضع بیان و تبادل نظر داشته باشد تا پختگی اثر بیشتر شود.

مؤدب بیان کرد: محور دیگر، داشتن تمرکز در فعالیت‌های علمی پژوهشی است؛ اشتغال چندگانه تمرکز را از انسان می‌گیرد، همچنین پشتکار در هر فعالیتی بسیار لازم است و به خصوص در عرصه پژوهش این موضوع ضروری‌تر است، گاهی می‌بینیم که یک کار چند سال طول کشیده است، عدم استمرار سبب فراموشی می‌شود و موجب تکرار و حتی تخریب کار است.

وی افزود: موضوع دیگر هم خواندن کتاب و مقاله و آثار دیگران است. وقتی انسان ده‌ها کتاب و مقاله را خوب نخوانده است چطور می‌تواند خودش چیزی بنویسد. خواندن سبب غنی‌شدن دامنه ادبی ذهن او و آموختن روش نوشتن می‌شود.

مؤدب تصریح کرد: ما باید آثار و مقالات خود را بازخوانی کرده و جرئت تجدید نظر به خود بدهیم، کتاب روش تفسیری بنده چندین بار ویرایش شده و در هر بازخوانی بسیاری از اشکالات رفع شد. کار پژوهشی نیازمند آبیاری و رسیدگی است تا ماندگاری بیشتری داشته باشد همچنین منظم و قانونمند بودن در فعالیت‌های پژوهشی بسیار مهم است و انسان می‌تواند از دقیقه به دقیقه عمر خود بهره ببرد. منظم بودن به معنای دست کشیدن از کار و زندگی نیست بلکه استفاده بهتر از فرصت‌هاست، فضای معنوی صبح در این زمینه بسیار مهم است.

داشتن برنامه پژوهشی

عضو هیئت علمی دانشگاه قم تصریح کرد: هر محققی باید یک برنامه پژوهشی برای خود داشته باشد و دوره‌های دو ساله و سه ساله و ... تعریف و مقدار فعالیت خود را سنجش کند. نباید احساسی، آنی و عاطفی تصمیم بگیریم. حداقل اینکه چند برنامه 5 ساله برای خود داشته باشیم.

رئیس دانشکده الهیات دانشگاه قم بیان کرد: مطلب دیگر داشتن انگیزه درونی است، گاهی برخی مطابق بر میزان کار پژوهشی که برای آنها تعریف شده کار می‌کنند نه برای حل مسئله و عشق به پژوهش و این تاثیر منفی دارد. اگر انگیزه درونی باشد حتی انسان ممکن است در حین رانندگی و در حین خواب متوجه مطلبی شده و بیدار شود و نکته‌ای یادداشت کند.

مؤدب اضافه کرد: رعایت آداب مطالعه و تحقیق هم نقش مهمی در موفقیت دارد، مکان و زمان مطلوب و معنوی در این عرصه مهم است همچنین داشتن الگوهای موفق هم در آینده پژوهشی انسان مؤثر است، بنده حجت‌الاسلام والمسلمین احمد احمدی را را فراموش نمی‌کنم، ایشان با دقت زیاد مقاله بنده را مطالعه  و ارزیابی می‌کرد و یادداشت‌هایی در حاشیه آن می‌نوشت.

باور به توفیق الهی

وی افزود: مطلب دیگر اعتقاد به نقش توفیق الهی در موفقیت انسان است. قرآن کریم فرموده است: «وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا»؛ ما باید قدم برداریم ولی بدانیم خداوند است که باید توفیق بدهد. همچنین ثبت مجهولات ذهنی و تحلیل و آنالیز آن در ایجاد مسئله برای انسان مؤثر است. مطلب دیگر اینکه پژوهش باید مبتنی بر اخلاق و ادبیات محترمانه باشد، هر پژوهشی که بر اخلاق استوار است مؤثرتر است، اگر مطلبی نقلی است باید آدرس دقیق داده شود حتی اگر از دانشجویی مطلبی گرفتیم قید کنیم زیرا باعث تقویت انگیزه و روحیه دانشجویان می‌شود.

مؤدب افزود: ما با آراء اهل سنت در علوم قرآن و حدیث زیاد مواجه می‌شویم و ضرورت دارد در این موارد اخلاق را بیشتر رعایت کنیم. متاسفانه برخی با پرخاش نسبت به اهل سنت برخورد می‌کنند که مشکلی را حل نمی‌کند.

تقویت کارهای پژوهشی گروهی

مؤدب بیان کرد: مسئله دیگر تقویت کارهای پژوهشی گروهی در محیط‌های علمی است. اینکه فکر کنیم دانشجویان کمتر از ما می‌فهمند و توان آنها را نادیده بگیریم غلط است. در رشته‌های علوم انسانی متاسفانه کمتر دانشجویان به کارهای گروهی تشویق می‌شوند ولی در رشته‌های فنی و مهندسی این موضوع بیشتر دیده می‌شود.

استاد و پژوهشگر علوم قرآن و حدیث با بیان اینکه بهترین کتاب برای دانشجویان الهیات، خواندن با دقت و تدبر و تامل قرآن کریم است؛ افزود: به خصوص اگر مطالعه قرآن، موضوعی و جهت‌مند باشد، بسیار مؤثر است و در بین تفاسیر هم تفسیر المیزان، دایرة المعارف بسیار بزرگ تفسیری، کلامی، اجتماعی و اخلاقی است. علامه دو هزار روایت را بحث کرده و نحوه مواجهه او با روایات عالمانه و با اخلاق است.

مؤدب تصریح کرد: موضوع دیگر اینکه استاد باید فرایند پژوهش را برای دانشجو به خوبی ترسیم و تبیین کند، همچنین به توان علمی دانشجویان اعتماد کنیم و دیکته کردن به آنها خیلی پسندیده نیست. اگر استاد در طول مسیر راهنما باشد کار خیلی دقیق‌تر خواهد شد. یکی از آسیب‌ها این است که برخی استادان راهنما و مشاوره رساله‌های زیادی می‌گیرند ولی وقت مناسب را برای آن صرف نمی‌کنند؛ هر قدر کار کمتر قبول کنیم و دقت بیشتر صرف شود کار ماندگارتر خواهد بود؛ ما استادان نباید همه ضعف‌ها را به دوش دانشجو بیندازیم بلکه باید نقائص خودمان را هم گوشزد کنیم.