مکتب اصولی امام خمینی(ره) به طرز شایسته‌ای تبیین نشده است
آیت‌الله احمد مبلغی، استاد سطح خارج حوزه علمیه گفت: شاید بتوان گفت تنها مکتب اصولی در قم، مکتب امام خمینی(ره) است، البته بدان معنا نیست که اندیشه‌های اصولی ابداعی ابتکاری دیگری وجود ندارد و نداشته است، بلکه مقصود این است که این مکتب اصولی، مهم، قابل عرضه و پیگیری و قابل مبناشدن، طرح و ارائه در فضای اصول شیعه در برابر مکاتب اصولی دیگر است ولی به درستی مورد توجه قرار نگرفته است.
به گزارش ایکنا، آیت‌الله احمد مبلغی، استاد سطح خارج حوزه علمیه، 23 دیماه در نشست علمی «تبیین مکتب اصولی امام خمینی(ره)»، گفت: مکتب اصولی حضرت امام(ره) از جمله امور معطل گذاشته شده است و گرچه گاهی نام و نشانی از آن برده می‌شود ولی واقعیت این است که باید بیش از این به مکتب اصولی ایشان توجه شود زیرا مکتب اصولی امام، معیارهای معینی دارد.
وی افزود: شاید بتوان گفت تنها مکتب اصولی در قم، مکتب امام خمینی(ره) است، البته این بدان معنا نیست که اندیشه‌های اصولی ابداعی و ابتکاری غیر از اندیشه امام وجود ندارد و یا وجود نداشته است بلکه مقصود این است که مکتب اصولی امام، مکتب قابل عرضه، قابل مبناشدن و قابل طرح و ارائه در فضای اصول شیعه در برابر مکاتب اصولی دیگر است.
آیت‌الله احمد مبلغی با بیان اینکه فقط نام بردن از مکتب اصولی امام، کافی نیست و باید ببینیم این مکتب چیست؟ اضافه کرد: هر مکتب اصولی دارای سه بخش با یکسری ویژگی‌هاست. بخش اول، منابع، بخش دوم، روش و بخش سوم، خروجی مکتب است؛ اگر دو مورد اول را داشته باشد ولی خروجی نداشته باشد، نشان می‌دهد که اندیشه این اندیشمند به حد نصاب نرسیده است. خروجی هر مکتب قواعد و نظریات آن است و اگر اندیشه‌های یک عالم اصولی آنقدر متمایز و برخوردار از ویژگی‌های اساسی تمایزبخشی باشد، خروجی آن نیز شاخص خواهد بود.
استاد سطح خارج حوزه علمیه بیان کرد: امام خمینی(ره) کار اساسی، ویژه و تکرار نشده در فضای اصول با یک خروجی ویژه ارائه کردند که اگر حوزه قم بر آن تأکید و تکیه کرده و آن را بشناسد و به جریان بیندازد، دارای نتایج ویژه و حتی قابل زایش اصولی است. کار امام، آغاز یک حرکت است و شاگردان امام باید وارد این عرصه شوند و اصول را در مسیر تولد اندیشه‌های بیشتر قرار دهند.
استاد سطح خارج حوزه علمیه ادامه داد: وقتی سخن از منابع و روش به میان می‌آوریم، نیاز نیست هر دو مورد نزد عالم اصولی، ویژه باشد بلکه اگر یکی از این دو نیز ویژه باشد، مکتب ساخته می‌شود. امام در منابع و روش و عمدتاً در روش اندیشه ویژه دارد و آنچه در منابع اصولی در نزد امام مطرح است، کتاب، سنت، عقل و عقلا است.
نگاه منبعی امام به عقل و بنائات عقلا
وی اضافه کرد: خاستگاه نگاه امام اگر تحلیل شود، این نتیجه به دست می‌آید که نگاه مصدری و منبعی به عقل دارد و ارتکاز عقلا هم مورد تصریح ایشان است. علامه طباطبایی هم اعتبارات عقلا را منبع اصلی اصول به حساب می‌آوردند؛ اگر نگوییم به عنوان تنها منبع در نزد ایشان است؛ امام و علامه در اصول خیلی بهم نزدیک هستند و ادبیات همسان و نقدهای یکسانی دارند؛ علامه بر عدم خلط بین حقایق و اعتباریات تأکید زیادی دارد و امام هم اینطور است. تنها این دو اصول را می‌شناسم که تأکید بر این موضوع دارند و البته محقق اصفهانی هم تا حدی این گونه بوده است.
آیت‌الله مبلغی با تأکید بر اینکه علامه و امام دو فرد شاخص اصولی در قم هستند ولی به عظمت آنها پی برده نشده است، اظهار کرد: امام در ادبیات خود دو تعبیر مصطلح را ذکر کرده که برای مکتب‌سازی قابل توجه است. یکی اعتبارات عقلایی و دیگری بناهای عقلائی؛ ایشان بین این دو تفاوت قائل شده است؛ مقصود از اعتبارات هم، اندیشه‌ها، نسبت‌ها و معانی است و مقصود او از بناها(بنائات) نوع بداعی است که عقلا ایجاد می‌کنند مثلا خبر واحد، اصالة الصحه جزء بنائات هستند و مثلا ملکیت جزء اعتبارات عقلایی است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: امام معتقد است که شریعت، تصرف در اعتبارات عقلایی نکرده است بلکه تصرف در حدود آن کرده است. اعتبارات عقلایی موجود است و شارع گرچه همه آنها را نپذیرفته ولی در آنهایی که پذیرفته اگر لازم بود در حدود آن دخالت کرده است.
مبلغی بیان کرد: ما سه دیدگاه در ارتباط شارع و عقل داریم. دیدگاهی که معتقد است شارع با عقلا متحدالمسلک است. مرحوم اصفهانی به این باور است، او می‌گوید شارع رئیس العقلا و متحدالمسلک با آنان است. دیدگاه دوم دیدگاه اهتمام به مسلک عقلاست که خیلی از اصولیون از جمله مرحوم عراقی به آن باور دارند، یعنی شارع رئیس العقلا نیست بلکه شارع غیر از عقلا هست ولی در بسیاری از امور به مسلک عقلا اهتمام دارد. در اینجا احراز امضاء مهم است.
اتخاذ دیدگاه ممتاز امام در تعامل شارع با مسلک عقلا
مبلغی بیان کرد: امام در این میانه دیدگاه سومی به نام متخذالمسلک را ایجاد کرده است؛ همه اصولیون معتقدند که شارع از زبان مردم استفاده می‌کند، امام اضافه می‌کند که ای اصولیون! شما که در همه مباحث اصولی، بر زبان محاوره‌ای ناس تأکید دارید و می‌گویید خدا مسلک جدایی اتخاذ نکرده است بدانید که اتخاذ مسلک دیگری از ناحیه شارع انجام گرفته و آن اتخاذ اعتبارات و بنائات عقلایی است.
استاد سطح خارج حوزه علمیه گفت: امام احتمال «ردع»(بازداشتن) را مضر نمی‌داند و بر این باور است که آنقدر اعتبارات عقلایی برای شارع مهم است که به سادگی نمی‌توان کلامی را پیدا کرده و با آن ردع را ثبات کنیم بلکه باید انکارات شدید داشته باشیم، مثلا ربا مورد پذیرش عقلا بوده است ولی شارع چون معتقد است که مفسده بر آن مترتب است انکار شدید کرده و ادبیات سخت و عقوبت زیادی برای آن بیان می‌کند.
مبلغی بیان کرد: امضای اعتبارات عقلایی در نزد امام از دیگر اصولیون متمایز است، ایشان معتقد است که شارع می‌تواند تصرف در حدود بنائات عقلایی بکند و نه در اصول آن؛ همچنین نکته دیگر در بحث بنائات عقلایی از نظر امام این است که از حیطه شرع بیرون است درست همانند تکوینیات.
وی افزود: مسئله دیگر در مکتب اصولی امام، تخطئه‌ناپذیر بودن اعتبارات است که این سخن دشواری از منظر برخی افراد است و چون اینها قابل تخطئه نیستند اسقاط‌پذیر هم نیستند. شارع فقط می‌تواند حدودی به آن بدهد و برخی آثار نهاد عقلایی را به رسمیت نشناسد یعنی سلب آثار کند و نه سلب هویت.
انتهای پیام
