نقدی بر انتساب امامزاده‌های ناشناس به امام کاظم(ع)/ مواجهه سیاسی هوشمندانه با خلفا
حجت‌الاسلام رمضان محمدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گفت: ما بی‌انصافی می‌کنیم و هر جایی امامزاده‌ای و بقعه‌ای داریم که نسب آن روشن نیست جزء فرزندان ایشان دانسته و به آن امام منسوب می‌کنیم.
امام کاظم(ع)، هفتمین امام شیعیان است که مانند بسیاری از ائمه(ع) در دوران خفقان و اختناق حکومت‌های ظالم متحمل سختی فراوان از جمله زندان‌های متعددی شدند.
درباره زندگی امام کاظم(ع) و اینکه چند سال در زندان بودند، ایجاد شبکه وکلا و فرزندان ایشان خبرنگار ایکنا با حجت‌الاسلام والمسلمین رمضان محمدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و عضو گروه سیره‌پژوهی این پژوهشگاه گفت‌وگو کرده است که می‌خوانید:
ایکناـ امام هفتم را متصف به صفات نیکویی می‌شناسیم، مقداری در این باره توضیح دهید تا شاید بتوانیم این خصوصیت‌ها را در خودمان تقویت کنیم.
اولین نکته در مورد آن امام، ویژگی‌های شخصی آن حضرت است که هم اهل سنت و هم شیعیان، مناقب زیادی برای امام کاظم(ع) ذکر کرده‌اند؛ عبد صالح، زین‌المجتهدین، کاظم‌الغیظ. عالم مشهور اهل سنت درباره آن امام(ع) گفته است: عالم علم العلماء، ذهبی هم گفته است اجود الحکماء من العباد الاتقیاء. درباره زهد امام(ع) هم تعابیر عجیب و غریبی به کار رفته و ایشان را یگانه دهر در زهد و عبادت، بردباری و کظم غیظ معرفی کرده‌اند؛ بخشش‌های امام هم عجیب و غریب است و هر کسی نزد ایشان می‌آمد دست خالی نمی‌رفت و بخشش ایشان ضرب‌المثل شده بود.
ائمه(ع) و از جمله امام کاظم(ع) با اینکه خودشان زندگی ساده‌ای داشتند و در فقر زندگی می‌کردند ولی بخشش فراوان داشتند و این بخشش، ضرب‌المثل شده بود. همچنین ذهبی در تعبیر دیگری گفته است که ایشان رهبان بنی هاشم بود.
ایکناـ همانطور که گفتید کظم غیظ یکی از ویژگی‌های برجسته امام هفتم است، حال ممکن است این سؤال پیش بیاید که حد و مرز کظم غیظ تا کجاست؟
در مورد کظم غیظ هفت تا هشت روایت داریم و در هر کدام نمونه‌ای درباره ایشان بیان شده است؛ مثلا افرادی که حتی برخی جزء نزدیکان حکومت وقت بودند به امام اهانت کرده‌اند، ولی امام به او محبت و احسان کرده است و همین رفتار سبب جلب آن فرد به دین شده و به امامت ایشان اعتراف کرده است. حتی مخالفان هم به این قصه واقف بودند که امام به خاطر خویشتنداری و صبر موجب شده بود تا دیگران در برابر او خاضع و خاشع باشند و از این نمونه‌ها زیاد است.
ایکناـ نقش امام(ع) در تثبیت معارف شیعه چه بوده است؟
عصر امام کاظم(ع) از سخت‌ترین دوره‌ها بود؛ یعنی شقی‌ترین خلفای عباسی حکومت می‌کردند ولی امام با بهره‌گیری از فرصت‌ها، بنیادها و بنیان‌های منسجم، شیعه را تثبیت و تبیین کرد. به موازات نقش محوری در گسترش باورهای عمیق شیعه، به راهبری شیعه با الهام از معارف مندرج در قرآن کریم پرداخت و مردم را هدایت کرد و سرچشمه‌های زلال معرفت را در دل شیعه جاری کرد. آن امام در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، مبانی صحیح دینی را ترویج کرد آن هم در دوره‌ای که فرقه‌های مختلفی مانند واقفیه و غلات تلاش زیادی داشتند.
امامت آن امام از طولانی‌ترین دوره‌ها بود و در عین حال سخت‌ترین شرایط را هم داشتند، ما در بین ائمه(ع) امامی سراغ نداریم که به اندازه ایشان در زندان باشند، ایشان حدود 4 سال در زندان بودند. امام سجاد(ع) با صحیفه سجادیه، دل‌های مردم را جذب دین کرد، امام باقر(ع) در دل مسلمین بذر کاشت و امام صادق(ع) پرورش داد و در دوره امام کاظم(ع) شیعه به حدی از قدرت رسید که به هارون می‌گفتند دو حکومت وجود دارد؛ یکی حکومت هارون و دیگری حکومت موسی بن جعفر.
امام با بیان اینکه تحت شدیدترین نظارت‌های حکومتی قرار داشت ولی سازمان وکالت را برای ارتباط و رهبری شیعه ایجاد کرد و از این طریق به تنظیم وضعیت اقتصادی شیعیان پرداخت و ارتباط بین شیعیان بیشتر شد و به لحاظ سیاسی هم انسجام شیعیان حفظ شد.
ایکناـ امام کاظم(ع) مواجهه سیاسی هوشمندانه‌ای با خلفا داشتند درباره شیوه مقابله و مبارزه ایشان توضیح دهید.
امام بسیار هوشمندانه عمل کردند؛ مثلا در بحث مرزهای فدک، وقتی هارون‌الرشید گفت مرز فدک را بگویید تا آن را به شما بدهم، امام طوری پاسخ دادند که ما دنبال یک قطعه زمین نیستیم، شما امامت را غصب کرده‌اید و حق ما امامت بر مردم است. همچنین وجوهاتی که نزد امام می‌آمد آنقدر بود که سبب سعایت برخی از اقوام ایشان شد. همچنین امام برخی افراد مانند علی بن یقطین را در درون دستگاه حکومت هارون مورد حمایت قرار دادند تا به رتق و فتق امور شیعیان بپردازند.
در این دوره نهضت‌های فکری تقویت شدند و مناظراتی هم از سوی شاگردان ایشان برگزار شد، هشام بن حکم در مجلس هارون به دفاع از بنیان‌های دینی پرداخت و مجموعه این عوامل سبب شد تا سختگیری بر امام بیشتر شود و در نهایت امام را زندانی کنند به شهادت برسانند.
ایکناـ مواجهه امام کاظم(ع) با جریانات فکری دوره خود چگونه بود؟
در دوره امام(ع) فرقه‌ها و مکاتب فکری و فقهی منحرف رشد زیادی داشتند، از جمله جریان سفیان ثوری، حسن البصری، اوزاعی و ... ولی امام هم با انحرافات کلامی و هم فقهی، غلات و فتحیه و واقفیه و ... مبارزه کردند و شیعیان را از افتادن در دامان این گروه‌ها حفظ کردند. دوره هادی (حاکم عباسی) دوره بسیار سختی برای امام به نسبت حاکمان جور دیگر بود ولی به هر حال امام، شیعه را در طول این دوره‌ها حفظ کرد؛ مثلا مکتب قیاس که برای ابی یوسف بود در این دوره جریانی قوی بود ولی امام نگذاشت شیعه جذب این جریانات و جریانات مشابه مانند مرجئه، اعتزالی، قدیریه، اهل حدیث، زنادقه و ... شود.
ما نزدیک به 500 تن از صحابه امام کاظم(ع) را داریم که در حدیث، تاریخ و فقه و کلام و ... فعال بودند و ما میراث گران‌بهایی از آن امام داریم. علاوه بر این معجزاتی که از آن امام و قبر مطهرشان نقل شده است خودشان عامل جذب بزرگان اهل سنت بودند؛ برخی از بزرگان و علمای اهل تسنن گفته‌اند ما هر وقت به قبر ایشان توسل کردیم مشکلاتمان حل شد.
ایکناـ در مورد مدت زندان امام(ع) سخنان زیاد گفته شده و حتی 14 سال هم گفته‌اند ولی این عدد کمتر قابل باور است زیرا امام(ع) کنشگری اجتماعی، سیاسی و خانوادگی داشتند و این با زندان طولانی سازگار نیست. حقیقت ماجرا چیست؟
اشتباهی که در مورد مدت زندان امام بیان شده واژه عشره است؛ برخی آن را به ده سال زندان معنا کرده‌اند درصورتی که می‌تواند ده ماه باشد. برخی هم 14 سال زندان را مطرح کرده‌اند که اینها درست نیست. زندانی که منجر به شهادت امام(ع) شد چهار سال بود و در مقاطع پراکنده مثلا ده ماه زندان بودند.
در مورد فرزندان و همسران هم، دشمنان همانطور که برای امام حسن(ع) سخنان نادرستی ساختند برای سایر ائمه(ع) هم به کار همینطور؛ مثلا تعبیر مطلاق را برای امام حسن(ع) به کار بردند. مسئله داشتن چند همسر و فرزندان زیاد یک مسئله و امر عادی در آن دوره بوده است ولی امروز چون این موضوع مورد پذیرش عمومی نیست برخی برای تخریب چهره امام(ع) و حتی پیامبر(ص) روی موضوعات حاشیه‌ای تمرکز می‌کنند و حتی دروغ‌های بزرگی هم می‌بافند، مثلا نقل شده که 70 شتر بار سجل‌های فرزندان امام را حمل می‌کردند که دروغ بودن آن کاملا روشن است.
فرزندان امام کاظم(ع) شاید به 32 نفر برسند که آن هم قطعی نیست و اختلافی است ولی ما هم بی‌انصافی می‌کنیم و هر جایی امامزاده‌ای و بقعه‌ای داریم که نسب آن روشن نیست جزء فرزندان ایشان دانسته و به آن امام منسوب می‌کنیم. مجموعه فرزندان ایشان طبق نقل شیخ مفید، 37 نفر است ولی برخی 32 نفر هم نقل کرده‌اند که امر غیرعادی نیست و ممکن است این تعداد از چند همسر باشد ضمن اینکه تا 100 سال قبل در کشور خودمان هم خانواده‌هایی با 15 و 20 فرزند خیلی عجیب و غریب نبود.
انتهای پیام
