صارمی: «نی‌نوا» پرمخاطبترین اثر موسیقی پس از انقلاب است + صوت
شهرام صارمی گفت: بیشترین اثر شنیده شده موسیقی ایرانی در دوران بعد از انقلاب «نی‌نوا» است و ما هیچ اثری را نداریم که بیشتر از این اثر شنیده شده باشد.
سرویس فرهنگی ایکنا برای مرور اتفاقات گذشته در هنر ایران در طی این یک صد سال اخیر در بخش‌های مختلف هنری چون نقاشی، موسیقی، عکاسی، کاریکاتور، معماری و خوشنویسی به گفت‌وگو با هنرمندان شاخص هر رشته نشسته است.
در این گفت‌وگو به سراغ شهرام صارمی از نوازنده کمانچه و کارشناس موسیقی رفتیم و صد سال موسیقی ایرانی را مرود بررسی اجمالی قرار دادیم.
موسیقی ایرانی در این یک سده دستخوش تحولات و رخدادهای فراوانی بوده است و اساتید و بزرگان بسیاری در این عرصه حضور پیدا کردند. از همین رو در این گفت‌وگو سعی شده تا به نقاط مهم و پررنگ این یک پرداخته شود.
ایکنا- ابتدای قرن چهاردهم با چه رخدادهایی در موسیقی ایرانی مواجه هستیم؟
پس از مشروطه در اواخر قرن 12، در ابتدای قرن با ظهور پهلوی اول با تجددگرایی به معنای کاملاً اروپایی در تمام عرصه‌های اجتماعی مواجه هستیم. این اتفاق در موسیقی نیز تاثیر داشته است و با کسانی که تحصیلات موسیقی را در کشورهای غربی انجام می‌دهند و موسیقیدان‌های غربی در ایران روبه‌رو هستیم. همچنین مدارس موسیقی و هنرستان در ابتدای این قرن تاسیس شدند و تاثیر فراوانی بر روند موسیقی گذاشته شد. به عنوان یک فرد شاخص و یک فرد بزرگ می‌توان به آقای علینقی وزیری اشاره کرد.
در ابتدای این قرن می‌توان به درویش خان به عنوان یک نقطه بسیار درخشان و هنرمند به معنای واقعی و بسیار تاثیرگذار نام برد. در موسیقی فردی پدید می‌آید که سرشار از خلاقیت، شعور اجتماعی است. درویش‌خان بر نسل خود و نسل‌های بعد تاثیرگذاری بسزایی داشت. آذر سال 1305 غلامحسین درویش بر اثر تصادف اتومبیل جان خود را از دست می‌دهد اما باید از این پدیده موسیقی یادی کرد که چه آثاری از او که برجای مانده، چه شاگردانی که تربیت کرده و چه تفاوت نگاه اجتماعی و فرهنگی او نسبت به استادان قبل و بعد از خودش داشته است.
ایکنا- ورود رادیو به ایران چه تاثیری بر موسیقی ایرانی گذاشت؟
از سال 1320 که بگذریم؛ ظهور رادیو و فراگیر شدن این رسانه را تاریخ داریم که انواع موسیقی‌های دیگر هم رایج شد. اساساٌ با ظهور رادیو موسیقی‌ای به عموم مردم ارائه شد که ساده‌فهم‌تر باشد. یک شکل اجرایی بخصوصی که ویژه رادیو بود رایج شد و این شکل اجرایی ادامه پیدا کرد که به برنامه گلها، تک‌نوازان و... منتهی شد.
با ظهور رادیو محتوای اجرایی موسیقی به سمتی رفت که بتواند مخاطب را جذب کند. موسیقیدان‌های جدی ما اگر قرار بود همان آثاری را که می‌نواختند، ارائه دهند؛ قطعاً نمی‌توانست مخاطب عام داشته باشد. در تارنوازی، سبک آقایان شریف، مجد و شهناز کاملاً ساخته و پرداخته شیوه‌ای است که بتواند مخاطب را جذب را کند.
موضوع دیگری که باید در رابطه با رادیو بیان کرد با حضور سازهایی مثل پیانو و ویولون در موسیقی ایرانی، توانست خیلی فضای اجرایی رادیو را به خود اختصاص دهد. در این مقطع انواع تصنیف و ترانه سازی هم به دلیل وجود ادبیات ساده‌فهم خیلی رونق داشته و موسیقی در رادیو مخاطب‌پسند شد.
ایکنا-در مقطع مشروطه، موسیقی نقش پررنگی در تحولات اجتماعی داشته ولی ما در سال 1332 با تحولاتی که رخ داد، با آثار موسقایی خاصی مواجه نیستیم و تصنیف و قطعات خاصی نداریم؛ علت این اتفاق چیست؟
نه آن موقع، بلکه همین الان هم اینطور است. کلاً هنرمندان موسیقی نسبت به سایر هنرمندان، نسبت به اتفاقات اجتماعی عقب‌تر بودند. اگر ما سال 1357 که انقلاب رخ داد را در نظر نگیریم، در سایر وقایع تاریخی که داشتیم موسیقی حضور پررنگ، تاثیرگذار و آماده‌ای نداشته است. البته عارف قزوینی بوده و تصانیف بسیار زیادی ساخته که یک هنرمند و ادیب فعال اجتماعی بوده و نسبت به رخدادها واکنش نشان می‌داده اما این موضوعی که بیان کردم کلی است.
در همین عصر هر اتفاقی که می‌بینید رخ می‌دهد یا از سمت جامعه موسیقی واکنشی داده نمی‌شود یا با تاخیر است و یا بسیار ضعیف و انعکاسی داده نمی‌شود. این موضوع عمومی بوده است و در تمام طول تاریخ دیده و سایر موارد استثنائات محسوب می‌شود.
در دوران انقلاب هم که گروه شیدا و عارف پا به عرصه ظهور گذاشت برای جوانانی بود که اصلاً نوع نگاهشان به مقوله موسیقی متفاوت بود. عده‌ای اعتقاد بر این داشتند که هنر می‌تواند در جامعه تاثیر داشته باشد و از سواد کافی و بینش هم برخوردار بودند و به همین دلیل موسیقی آنها هم توانست تاثیر بگذارد.
ولی اساساً هنرمندان موسیقی نسبت به اتفاقات فوق‌العاده دور هستند و واکنش‌های آنها دیده نمی‌شود. در سایر هنرها مانند سینما و تأتر به دلیل اینکه ضریب مطالعاتی در این هنرها بالاتر است و هنرمندان و کارگردانان و افرادی که دست‌اندرکاران این رشته‌ها هستند با کتاب، تاریخ و وقایع اجتماعی بیشتر سروکار دارند ما می‌بینیم که آنها توانستند بیشتر در جامعه هنری حضور داشته باشند و بر جامعه نیز تاثیر بیشتری داشته باشند.
ایکنا- ابوالحسن صبا چه تاثیری در موسیقی ایرانی داشت؟
در ادامه این جریان باید حتما شخصیتی چون استاد ابوالحسن صبا هم یاد کنیم که در عرصه آموزش، اجرا و آهنگسازی تاثیراتی را در موسیقی گذاشت که امروز هم به جا است و همه از آن استفاده می‌کنند و حاضر و ناظر در جریان موسیقی ایران وجود دارد. صبا را باید به عنوان یک نابغه موسیقی ایران نام برد که جریانساز بود و سرمنشاء جریانی در موسیقی شد که بسیاری از بزرگان در آنجا تربیت شدند.
ایکنا- در دهه چهل و پنجاه با چه رخدادهایی روبرو هستیم؟
در سال 1345 شاهد حضور استاد فرامرز پایور با ارکستر ساز‌های ملی هستیم که گروه‌نوازی به فرم امروز، مرهون کوشش‌های اوست و یک تاثیر کلی بر موسیقی دستگاهی ایران داشت. این فعالیت تا سال‌های بعد ادامه داشت.
در ابتدای دهه پنجاه ظهور فعالیت‌های هنری و مراکز آموزشی را باید در نظر داشت مثل کانون پروش فکری کودکان و نوجونان، مرکز حفظ و اشاعه موسیقی و دانشگاه‌ها که فعالیت آموزش هنری و موسیقایی را خیلی جدی شروع کردند و با طراحی و برنامه‌ریزی خوب، خروجی‌های بسیار خوبی هم داشت و عده زیادی از آنها امروز از هنرمندان شناخته و ارزنده هنر ایران هستند.
هنرمندانی که در مرکز حفظ و اشاعه تربیت شدند شروع کردند به تشکیل گروه و هرساله در جشنواره‌ها گروه‌های بسیار خوبی از موسیقیدانان ایرانی شرکت می‌کردند. این روند تا سال 55-56 ادامه داشت تا آماده شدن مقدمات انقلاب. همزمان در سال 1356 گروه شیدا در رادیو شروع به کار کرد در سال 1357 به دلیل مسائل سیاسی ایران و اتفاقات 17 شهریور از رادیو استعفاء دادند اما کار خود را با خلق آثار انقلابی ادامه دادند تا پس از انقلاب.
بعد از انقلاب با تشکیل کانون فرهنگی و هنری چاووش ممواجه هستیم که گروه شیدا و عارف جمع شدند و این کانون را تشکیل دادند و فعالیت جدی خود را در آنجا ادامه دادند. گروه شیدا و عارف تا سال 60-61 به صورت مجزا و مشترک برنامه‌هایی اجرا می‌کردند.
ایکنا- انقلاب چه تاثیری بر موسیقی گذاشت و موسیقی چه تاثیری بر انقلاب گذاشت؟
این تاثیر دو طرفه بوده است. کنش‌ها و واکنش‌هایی که در یک جامعه وجود دارد نمی‌تواند یکطرفه باشد. جریان انقلاب بر موسیقی تاثیر گذاشت و موسیقی‌های خاص انقلابی در شاخه‌های مختلف موسیقایی ساخته شد.
گروه شیدا و عارفی بخشی از موسیقی این دوران بوده و همه آن نبوده‌اند. سرودهای بسیاری در این دوران ساخته شده موسیقی‌های بسیاری اجرا شد که جنس آنها موسیقی دستگاهی نبوده. هنرمندان مختلف با ترکیبات آثار تولید کردند. نکته‌ای که وجود دارد این است که در زمینه موسیقی ایران اتفاقاتی رخ داد که شایان بررسی است.
موسیقی دستگاهی ایران موسیقی است که خیلی با ادبیات کلاسیک رابطه دارد و در تمام تاریخ ایران کمتر این جنس موسیقی با اتفاقات اجتماعی رابطه داشته است اما این اتفاقات در زمان انقلاب رخ داد. موسیقیدانان ایرانی در حد بضاعت خود توانستند کار بزرگی را انجام و آثاری را ارائه دهند که تا پیش از آن حتی کسی فکرش را نمی‌کرد که با این موسیقی و ساختار بشود کارهای اینچنینی انجام داد.
ایکنا- بعد از انقلاب اسلامی با جنگ تحمیلی مواجه هستیم؛ جنگ چه تاثیری بر موسیقی ایرانی گذاشت؟
با آغاز جنگ موسیقی‌هایی که هم‌راستا با این اتفاق تاریخی است ساخته می‌شود. از سرود قطعات کوچک گرفته تا قطعات خیلی گسترده مثل سمفونی حلبچه، سمفونی ایثار که در رابطه با جنگ ساخته شد. این اتفاق تاریخی توانست تاثیر خود را در موسیقی بگذارد و موسیقی هم در این راستا همراه شد و آثار زیادی ساخته شد.
این را باید در نظر داشته باشیم که خیلی از این آثار در هر صورت سفارشی بوده و هیچ اشکالی هم ندارد. یعنی موسیقی به عنوان یک عنصری که در جامعه حضور دارد باید بخشی از نیازهای آن جامعه را رفع کند و موسیقی از این قاعده مستثناء نبوده و توانسته خدماتی را در این رابطه ارائه و به موضوع جنگ کمک کند.
ایکنا- دهه شصت وضعیت به چه صورت بود؟
در دهه شصت توجهات به سمت تولید آلبوم آمد و نوار کاست رونق بسیار زیادی داشت. می‌توان به آلبوم بیداد اشاره کرد که از همان سال 1364 که منتشر شد یکی از پرفروش‌ترین آلبوم‌های موسیقی ایران بوده که هنوز هم بعد از گذشت این همه سال این آلبوم تولید می‌شود. این اثر یک انقلاب در تولید آلبوم در ایران ایجاد کرد.
ایکنا- در این دوران با آلبوم نی‌نوا اثر استاد حسین علیزاده روبرو می‌شویم که در نوع خود در تاریخ موسیقی ایرانی کاملاً جدید و بی‌مانند و تحت تاثیر وقایع فضای انقلاب و جنگ بود.
باید اذعان کرد که نی‌نوا فارغ از اینکه یک اثر ارزنده موسیقی است، یک اثر صددرصد هنری است. از زمانی که نی‌نوا ساخته شده تا همین امروز، بیشترین اثر شنیده شده موسیقی ایرانی در دوران بعد از انقلاب است. ما هیچ اثری را نداریم که بیشتر از این اثر شنیده شده باشد.
ایکنا- در بعد از جنگ و دهه هفتاد با چه رخدادی مواجهیم؟
در سال 67 کنسرت شورانگیز را داریم که اولین کنسرت رسمی بعد از انقلاب بود. البته اجراهای دیگر هم بود اما رسمیت یک کنسرت را نداشت. عموماً به عنوان سرود و آهنگ‌های انقلابی ارائه می‌شد یا مناسبتی بود و یا در جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی دیده شد که همان جشنواره موسیقی فجر بود و بعدها اسم آن تغییر کرد. بعد از آن در سال 1368 به اجرا استادان موسیقی ایران که تحت سرپرستی استاد پایور بود می‌توان اشاره کرد که این دو کنسرت اجراهای تعیین‌کننده‌ای در ادامه فعالیت‌های موسیقی بود. بعد از آن راه برای اجراهای دیگر باز شد و کار ادامه پیدا کرد.
ایکنا- به انتهای این قرن رسیدیم در دهه انتهایی شاهد چه وضعیتی هستیم؟
موسیقی علیرغم تمام مسائل، به لحاظ آموزشی در بعد از انقلاب رشد بسیار زیادی را داشته است و موسیقیدان‌های بسیار خوبی در همه شاخه‌ها تربیت شدند. مخصوصاً در موسیقی اقوام ایران که هنرمندان جوان و بسیار توانایی پا به عرصه فعالیت گذاشتند و موسیقی ایرانی خیلی پیشرفت کرده و تعداد هنرجویان و هنرمندان بسیار زیاد است. ضمن اینکه افراد شناخت خوبی هم از موسیقی دارند و صرف اینکه تنها نوازنده باشند، نیست.
در زمان‌های گذشته ما در نگاه جدی و هنری در موسیقی کمبود داشتیم اما امروز بسیاری از افراد هستند که این خصوصیات را دارند و هنرمندان آگاه و توانمندی هستند. آثار زیادی تولید و کنسرت‌های بسیاری اجرا شده است و گروه‌های زیادی وجود دارند و درحال فعالیت هستند. موسیقی شاهد یک اتفاق بزرگ و تغییرات کمی و کیفی بسیار زیادی را شاهد بوده و همینطور به مسیر خود ادامه می‌دهد.
حتی در زیرشاخه‌های موسیقی هم شاهد این پیشرفت بودیم مثل ساختن ساز که پیشرفت قابل توجهی داشته است. مجموعه این عوامل را مثبت می‌بینم و خیلی امیدوارکننده است.
ایکنا- وضعیت اکنون موسیقی را چطور ارزیبای می‌کنید؟
قطعا در قله نیستیم الان اما همیشه بخش پویا، فعال و اندیشمند در حوزه فرهنگ و هنر کار خود را می‌کنند و انجام می‌دهند. یک موضوعی را باید توجه داشته باشیم که کار جدی کردن المان‌ها و نقاط؛ دقت، توجه و هدف خود را می‌خواهد. ما الان در دوره‌ای هستیم که بسیاری از هنرمندان جوان موسیقی ارتباط آنها با پیشکسوتان موسیقی قطع است و بسیاری هیچ ارتباطی با استادان قدیمی ندارند. موضوع دیگر اینکه پیشکسوتان در موسیقی امروز حضور کمتری دارند و آنقدر که در قبل‌ترها این مهیا بوده است که عده‌ای از هنرمندان با پیشکسوتان ارتباط داشته باشند الان وجود ندارد.
ایکنا- آینده موسیقی ایرانی را چگونه می‌بینید؟
به نظر من آینده خوبی خواهیم داشت. جامعه تمام کمبودها و نیازهایش تولید می‌شود و من نسبت به آینده موسیقی ایرانی بسیار امیدوار هستم.
گفت‌وگو از سجاد محمدیان
انتهای پیام
