صحیفه سجادیه و دعای عرفه امام حسین(ع) منشور جامعی از اصول دین

به گزارش ایکنا، عبدالحسین طالعی، استاد دانشگاه قم، امروز، 18 تیرماه در نشست علمی «مقایسه تطبیقی دعای عرفه امام سجاد(ع) و دعای عرفه امام حسین(ع»، گفت: سه سال پیش که اولین سفر حج بنده بود وقتی کنار مزار ائمه بقیع رسیدم با خود گفتم اگر این مزارهای نورانی در اختیار هر حکومت دیگری غیر از سعودی بود حداقل چهار پژوهشکده به نام ائمه مدفون در بقیع ایجاد می‌کردند و در کنار آنها سفره‌های علمی پهن می‌شد.

مظلومیت و مهجوریت صحیفه سجادیه

وی با بیان اینکه مع‌الاسف حکومت وهابی سعودی غرق در لجنزار جاهلیت است ولی چرا ما این همه غفلت و بی توجهی داریم و آن را سرسری می‌گیریم، افزود: صحیفه کتاب مظلوم مهجور و غریبی است. البته خود اهل بیت(ع) هم مظلوم هستند، در مورد اهل بیت(ع) در روایات تعبیر «بئر معطله» به کار رفته یعنی چاهی که رها شده است. البته مردم تشنه هستند و امثال صحیفه می‌تواند آنها را سیراب کند.

طالعی بیان کرد: حضرت باقرالعلوم(ع) فرموده‌اند برنامه‌ مردم این است که تشنه‌اند و به نظر خودشان آب هم نمی‌یابند ولی شن‌های کنار برکه را برای رفع عطش می‌مکند در حالی که نهر عظیم در اختیار آنان است و آن را رها کرده‌اند و مثل اهل بیت(ع) اینگونه است.

استاد دانشگاه قم با بیان اینکه واقعیت امروز جامعه ما هم چیزی جز این نیست، گفت: نسل جدید ما در سراسر جهان، دنبال معنویت و عرفان‌های کاذبی چون؛ دالایی لاما، پائولوکوئیلو و ... است در حالی که نهر عظیم معارف اسلامی را در اختیار دارد و سراغ شن‌های کنار برکه رفته تا ذره‌ای معنویت از آنها بمکد.

وی ادامه داد: برخی متدینین می‌گویند کدام دعا را بخوانیم در صورتی که انواع دعاها در صحیفه وجود دارد؛ بچه‌ها می‌نالند که با والدین چه رفتار بکنیم و برعکس ولی درمان آن در صحیفه هست. بین اهل تحقیق مهجور است چون آن را روایی نمی‌دانند و بین اهل دعا مهجور است چون به اعتبار آن خدشه می‌شود در حالی که هر قدمی در راه رفع مهجوریت از این کتاب، مشمول برکات حضرت ولیعصر(عج) است.

طالعی تصریح کرد: یکی از آموزه‌های محوری اهل بیت(ع) این است که در روایتی فرمودند پناه می‌برم از اینکه مظلومی در حضور من باشد و من بتوانم به رفع ظلم بپردازم و این کار را نکنم. این موردی است که از این گناه بزرگ باید به خدا پناه برد و مع‌الاسف از دوست و دشمن به این امام و معارف ایشان ظلم می‌شود.

نظم منطقی عرفه سجادیه(ع) در قیاس با عرفه حسینی(ع)

استاد دانشگاه قم با اشاره به دعای 47 صحیفه سجادیه و با بیان اینکه این دعا، چند محور اصلی از جمله؛ توحید، تسبیح، حمد، صلوات و توجه به پیامبر(ص)، دارد، اضافه کرد: اگر این دعا را فقط به لحاظ ساختاری با دعای عرفه امام حسین(ع) قیاس کنیم، در دعای عرفه سیدالشهداء(ع) نظمی مانند این دعا وجود ندارد؛ دعای عرفه امام حسین(ع) آتشفشانی است که بیرون زده و از دل آن انواع و اقسام سنگ‌ها بیرون می‌زند و ریز و درشت دارد و شاید شباهتی به قرآن داشته باشد که پر از حقایقی است که شاید در نگاه برخی، پراکنده باشد ولی دعای 47 صحیفه، نظمی منطقی دارد و  قسمتی به بعد، مکمل و مفسر دعای مکارم‌الاخلاق است.

وی تصریح کرد: ما باید خدا را لحظه به لحظه از این نعمت شاکر باشیم که از ابتدا چشم بر خوان احسان قرآن و عترت باز کرده‌ایم. برخی ادعای این دارند که اهل قبله هستند و رو به کعبه نماز می‌خوانند ولی در ته قلبشان دقیقا با آموزه‌های کلیدی و راهگشای قل هو الله احد در تضاد هستند. بنده بارها صحیحین را خوانده‌ام و واقعیت این است که یک کلمه توحید اهل بیتی(ع) در آن دیده نمی‌شود. این اعتراف برخی از خود علمای اهل سنت است که اگر خدایی قابل پرستش است خدای جعفر بن محمد است.

نقد تفکر تجسیم

طالعی اظهار کرد: یکی از حکمت‌ها و ثمرات بزرگ این فقرات توحیدی در دعای عرفه سجادیه، جوابی بر آن توحید تجسیمی است که در بخاری و مسلم و امثالهم یافت می‌شود، آنچه در این دعا بیان شده منشور جامع اهل بیت(ع) در توحید، نبوت، عدل و امامت و معاد همراه با مهدویت و اخلاق حسنه است.

وی با بیان اینکه ما در شناخت ائمه(ع) مدیون برخی از علما هستیم، افزود: از جمله این علمای بزرگ، علامه سیدمرتضی عسکری است که در کتاب «نقش ائمه(ع) در احیای دین» نشان داده اگر ائمه(ع) نبودند دین در هجوم طوفانی عباسی و اموی و سقیفه‌ای نابود می‌شد، همچنین آیت‌الله شیخ محمد نجمی که در کتاب «سیری در صحیحین» در این زمینه واکاوی کرده است.

صحیفه سجادیه؛ منشوری جامع

وی تاکید کرد: دعاهای صحیفه، موج فکری نیست که تمام شود و تاریخ مصرف داشته باشد و اگر چنین بود منقضی شده بود ولی امروز این دعا، به لحاظ علمی یک منشور جامع است؛ به تعبیر علامه عسکری که گفته یکی از دلایلی که خاورشناسان به اسلام ایمان آورده‌اند به خاطر همین نوع آثار است. «أَنْتَ اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ» تا بند 12 تکرار می‌شود، در بند اول در ادامه دارد؛ الْأَحَدُ الْمُتَوَحِّدُ الْفَرْدُ الْمُتَفَرِّدُ و در بند بعدی، الْكَرِيمُ الْمُتَكَرِّمُ، الْعَظِيمُ الْمُتَعَظِّمُ، الْكَبِيرُ الْمُتَكَبِّرُ. اینها جناس و لفظ‌پردازی نیست و هر کدام یک دنیا معنا دارد.

وی با تاکید بر اینکه یکی از اصول اصلی توحید اهل بیتی(ع) نفی تشبیه است، ادامه داد: تا بند 21 تعبیر «أَنْتَ الَّذِي» تکرار می‌شود، سپس تعابیر سُبْحَانَكَ مَا أَجَلَّ شَأْنَكَ، سُبْحَانَكَ مِنْ لَطِيفٍ مَا أَلْطَفَكَ، وَ رَؤُوفٍ مَا أَرْأَفَكَ، وَ حَكِيمٍ مَا أَعْرَفَكَ، را می‌بینیم که بند 31 ادامه یافته و به تسبیح و تنزیه خدا می‌پردازد و بعد از آن وارد حمد الهی می‌شود و تا بند 79 ادامه دارد و سپس با تعبیر«رَبِّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» صلوات بر پیامبر و آل او درخواست می‌شود.  

نعمتی که از آن پرسش می‌شود

طالعی با بیان اینکه دعای عرفه دعای یکبار مصرف نیست و منشوری برای همه زندگی از توحید تا اخلاقیات است، اظهار کرد: در یکی از بخش‌های این دعا(بند 61) داریم که خدایا این همه نعمت به من داده‌ای و حالا من باید یاد بگیریم که از آن خوب استفاده کنم و آن را فراموش نکنم، خدایا تو فقط بر یک نعمت منت گذاشته‌ای و آن هم نعمت نبوت و ولایت است و فرمودی از نعیم سؤال خواهید شد. طبیعتا  ما وقتی بر خوان اهل بیت(ع) نشسته‌ایم باید از ایشان تشکر کنیم.

شکر نعمت امام زمان(عج)

استاد دانشگاه قم گفت: فضای اموی‌ای که بعد از شهادت حضرت سیدالشهداء(ع) ایجاد شد سبب شد تا آنها تاخت و تاز کردند ولی امام تاکید دارد چون قدرت دارند دلیل آن نیست که حق هم با آنهاست. همچنین در بندهای دیگری از این دعا امام سجاد(ع) قریب به 150 سال قبل از تولد امام زمان(عج) بیان فرموده ای مردم بدانید پایان دنیا به دست امویان نیست و عباد صالح قرار است حاکمیت پیدا کنند. در تعبیر «اللَّهُمَّ فَأَوْزِعْ لِوَلِيِّكَ شُكْرَ مَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَيْهِ..» اکثر شارحان گفته‌اند شکر این نعمت، شکر نعمت امام زمان(عج) است و در خواست دارد که به او نصرت بده و با سپاه غالب خود به او کمک کن.

وی با بیان اینکه اگر کسی در بیان غیر معصوم کل انتظار را خلاصه کند همین بیت شعر پروین اعتصامی است که گفته است: پروین، چگونه جامه تواند برید و دوخت/ آنکس که نخ نکرده بیک عمر سوزنی.

استغفار از کمالات

طالعی بیان کرد: در ادامه این دعا می‌خوانیم خدایا هم در خلقت مدیون تو هستم و بعد از خلقت که هدایتم کردی. این عبارات تفسیر آیات قرآن است از جمله«ربنا الذی اعطی کل شیء خلقه ثم هدی»، او رتبه فوق کمال را می‌بیند و از کمال خود عذرخواهی می‌کند و ما البته از معصیت‌ها باید عذرخواهی کنیم.

توسل نشانه غلو نیست

استاد دانشگاه قم با بیان اینکه بخشی از این دعا درس توسل است، تصریح کرد: یک درس توسل هم به ما می‌دهد و قابل توجه کسانی است که می‌گویند تشیع صحیفه، تشیع اعتدالی است و معتقدان به توسل، تشیع غالیانه دارند. همچنین ما در ادعیه دائما می‌گوییم خدایا این را بده، آن را بده ولی در اینجا دعاهایی دارد که می‌گوییم از ما بگیر از جمله محبت و دل بستن به دنیا را از ما بگیر.

وی تاکید کرد: در بندهای آخر هم تعبیری فوق‌العاده دارد و فرموده؛ و لا تجعلنی لظالمین ظهیر؛ مرا پشتوانه ظالمان قرار نده، این تعبیر بعد فرهنگی و اجتماعی دارد، زیرا ظالمان در دنیا بیداد می‌کنند و کاری می‌کنند که من نمی‌خواهم خود را پشتوانه آنها ببینم و من نمی‌خواهم کمک‌کار آنها باشم.

وی همچنین با تاکید بر اینکه تفسیر به رای انحراف بزرگی است، گفت: سؤال ما این است که آیا محو کتاب در قرآن‌سوزی است یا تفاسیری که تفسیر غلط از قرآن ارائه کرده‌اند هم قرآن را می‌سوزانند؟ طبری و امثال وی گاهی از نابینایی ظاهری در برخی آیات بحث کرده‌اند ولی اصلا بحث در این آیات، کوردلی باطنی است و نه بینایی و نابینای ظاهری. 

عرفه روز اقرار به فقر است

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی وافی، رئیس بنیاد بین‌المللی صحیفه سجادیه در سخنانی، گفت: در ابتدای طلبگی ما حتی در قم شاید دو تا سه جلسه جمعی قرائت دعای عرفه وجود داشت ولی امروز این دعا در سراسر کشور فراگیر شده است، عرفه روزی است که انسان باید به این معرفت برسد و می‌رسد که سر تا پا فقیر و خدا غنی و حمید است. عرفه‌ روزی برای شناخت خداوند و نفس است به همین دلیل فرمودند من عرف نفسه عرف ربه.

برخی در معنای آن تعبیر اعتراف را هم آورده‌اند یعنی روزی که انسان از غفلت و بدی و جهالت خویش به خدا پناه ببرد و به آن اعتراف کند. عرفه روز معرفت به این است که نباید جایی جز در خانه خدا برویم؛ انسان محتاج می‌شود، و قرض کرده و زیر بار دین می‌رود ولی روز عرفه روز رفتن به در خانه خدا و دعاکردن است.