خضوع قاری در برابر خداوند باید هنگام تلاوت نمود یابد

به تازگی موضوع حزن قاری به هنگام تلاوت و اجرای تلاوت خاشعانه و نیز انتقال این حزن از سوی قاری به مخاطب مجدداً محل بحث و اظهار نظرهای متعددی شده است. طرح این مبحث از این حیث بوده است تا راهکاری برای فراگیر شدن انس با قرآن در بین عموم مردم مطرح و اجرا شود. یکی از این راه‌حل‌ها، جاری شدن اشک مستمع در هنگام شنیدن تلاوت است. حتی به این موضوع اشاره شده که قاریان در هیئات مذهبی حضور پررنگی داشته باشند و از این فرصت که به دلیل شنیدن مصیبت‌های وارد شده به ائمه هدی، قلب‌ها حزین و چشم‌ها اشک‌آلود است، استفاده و آیات قرآن نیز قرائت شود.

همچنین یکی دیگر از راهکارهای انس با قرآن شمرده شمرده خواندن آیات و تأمل در مفاهیم و نیز بر حذر داشتن از اینکه خود را ملزم کنند تا در مدت زمانی مشخص یک جزء را ترتیل‌خوانی یا طی ماه مبارک رمضان کل قرآن را تلاوت کنند، اعلام شده است؛ در همین راستا با محمد پورعاشوری، قاری ممتاز و مدرس قرآن کریم، گفت‌وگو کردیم.

بیشتر بخوانید:

• دقت در انتخاب آیات متناسب با مکان، زمان و مخاطبان
• انعکاس بیرونی حزن در تلاوت، صرفاً اشک نیست
• معنای «بکاء» در قرائت قرآن چیست

ایکنا ـ تعریفی از مفهوم حزن در تلاوت ارائه دهید.

برای تقرب به ذهن می‌گویم که اگر در هیئتی چند مداح به مرثیه‌سرایی و مداحی بپردازند، از بین آنها یک یا دو نفر اثرگذار‌تر از سایر مداح‌های هیئت هستند و باعث ایجاد حزن و گریه مخاطبان می‌شوند و اگر این موضوع به صورت تصنعی رخ دهد، خیلی اثرگذار نخواهد بود. موضوع تلاوت حزین نیز از سخنرانی آقای پناهیان در قم رواج یافت. اصل این موضوع که «خواندن یک قاری باید اثرگذار باشد» درست است، اما این اثرگذاری به رابطه بنده با خدای خود بازمی‌گردد، اینکه در تنهایی و خلوت خود(به عنوان یک قاری) چه میزان با باریتعالی ارتباط برقرار کند.

بنابراین هرچه بتوانم بر روی معنویت خود بیشتر کار کنیم، نمود بیرونی بیشتری خواهد داشت؛ «از کوزه همان برون تراود که در اوست». قطعاً در خلوت خودم هرچه ارتباطم با خداوند بیشتر باشد، در هنگام تلاوت نیز همان چیزی که در وجود من است، تراوش می‌کند. در روایات آمده: «إِنَّ اَلْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَاقْرَءُوهُ بِالْحُزْنِ؛ قرآن با اندوه نازل شد، پس آن را با صدای حزین قرائت کنید». این قالب کلی خواندن قاری است، یعنی قالب تلاوت قاری باید به گونه‌ای باشد که خضوعی که معمولاً در خلوت خود دارد در تلاوت متجلی شود، اما مهم این است که این خشوع و خضوع در خلوت رخ دهد تا در جلوت نیز بروز کند.

چندان نمی‌توان از این زاویه نگاه کرد که قاری حتماً در تمام مجالس و محافل مستمع را به گریه بیندازد. به گریه انداختن جای صحبت بسیار دارد. اگر قاری بتواند با تلاوتش به گونه‌ای اثرگذار باشد که مستمع به خود رجوع کند و بار معنوی تلاوت زیاد باشد، مستمع ناخودآگاه اشک می‌ریزد. اشک شوق باید در تلاوت تمامی آیات، آیات بهشتی و بشارت‌آور نیز دیده شود.

ایکنا ـ از بروز این هیجانات در تلاوت‌های قراء مصری بگویید.

گاهی در فایل‌های تلاوت‌های مصطفی اسماعیل تشویق زیاد مستمعان به گوش می‌رسد؛ چنانکه در آیات بشارت‌دهنده شعف مستمعان هست و گاهی نیز گریه حاضران در تلاوت حزن‌انگیز استاد مصطفی اسماعیل شنیده می‌شود یا استاد عبدالباسط در حین تلاوت اشک می‌ریزد.

ایکنا ـ چگونه می‌توان این حزن را به مخاطب، به ویژه مستمع غیرعرب‌زبان، انتقال داد؟ 

زبان قرآن بین‌المللی است. بدین ترتیب نحوه اجرای تلاوت قاری باید به گونه‌ای باشد که بتواند مفهوم آیات و کلام حضرت حق را به جان خود (در درجه نخست) بنشاند و آن را به دیگران انتقال دهد. در آن هنگام کار اصلی انجام شده است. غیرعرب‌زبانان نیز می‌توانند از آیات قرآن تأثیر بپذیرند. چنانکه در خاطرات استاد عبدالباسط است که پس از تلاوت در محفلی در آمریکا موجب مسلمان شدن تعدادی از افراد شد. بنابراین، این اعجاز کلام الله است و مدل خواندن و اجرای قاری باید به نحوی باشد که بر روی غیرعرب‌زبان‌ها اثر بگذارد.

ایکنا ـ طی دهه‌های قبل قرائت جز جدایی‌ناپذیر هیئات مذهبی بود و چند سالی است که در راستای ترویج مجدد این سنت حسنه، قاریان به پویش نذر تلاوت پیوسته‌اند و خودجوش در هیئات، به ویژه در مراسم اباعبدالله الحسین(ع)، به تلاوت می‌پردازند. آیا این حرکت به پیوند هرچه بیشتر قرآن و عترت و نیز انس بیشتر مردم با قرآن منجر می‌شود؟

این اقدام خوب است اما باید هیئات استقبال کنند. اگر از نگاه و جبهه قراء به این موضوع نگاه کنیم، مشکلی نیست و قاریان بسیاری از این موضوع استقبال می‌کنند و بدون هیچ چشم‌داشتی و به نیت نذر سیدالشهدا(ع) اقدام به این امر می‌کنند، اما مهم این است که طی تعاملی سیاستگذاران و مدیران بتوان حلقه اتصال بین هیئات و قراء را ایجاد کرد و این امر نمی‌تواند یک‌طرفه و خودجوش انجام شود. کاش دوستان قاری و افرادی که دستی بر آتش دارند اقدامات بهتری را انجام می‌دادند تا در هیئات اثرگذار می‌بود.

بنده حقیر و جناب هادی موحدامین چند سالی است که با دعوت هیئت رزمندگان در مراسم خاص سعید حدادیان طی ایام فاطمیه و محرم به تلاوت می‌پردازیم. باید این جریان در تمام هیئات‌ رخ دهد تا اثرگذار و فراگیر شود که هیئت بدون قرآن معنای واقعی خود را از دست می‌دهد و عکس آن نیز صادق است، یعنی مجالس قرآن بدون سوگواری اهل‌بیت(ع) خالی از لطف است. حضرت رسول(ص) در حدیث ثقلین بر جدا نبودن کتاب‌الله و عترت تأکید کرده‌اند. بنابراین، این دو با هم هستند و از هم تفکیک‌ناپذیرند.