نحوه گفت‌وگوی پیامبر(ص) با مردم در خطبه غدیر + فیلم

به گزارش ایکنا، به مناسبت ایام دهه امامت و ولایت و عید غدیر خم، پای مجموعه درس‌گفتار «غدیر و اخلاق اجتماعی» از زبان محمدهادی امین ناجی، نائب‌رئیس انجمن علمی مطالعات نهج البلاغه ایران نشسته‌ایم.

امین ناجی در چهارمین قسمت از این مجموعه با عنوان «جایگاه مردم در غدیر» به موضوع خطبه غدیر و مسئله جایگاه ویژه مردم در نزد خدا و پیامبر(ص) پرداخته که مشروح آن را در ادامه می‌بینید و می‌خوانید.

خطبه غدیر از جمله خطبه‌های سیاسی، شناخته شده، مشهور و پرمخاطب نبی مکرم(ص) است. خطبه‌ای است که از لحاظ کثرت مخاطبان، جمعیت فراوانی تا بیش از یکصدهزار نفر را برای آن برشمرده‌اند. البته اینکه این عدد و رقم، آمار دقیقی باشد یا نه، گویای کثرت جمعیتی است که در محل غدیر حضور داشته‌اند.

شرایط جغرافیایی مکان ایراد این خطبه قابل اهمیت است. در شرایط سخت جغرافیایی یعنی در فضای گرم و در کنار تک درختی که در برکه غدیر وجود داشته است، پیامبر(ص) دستور توقف می‌دهد. آن‌ها که رفته‌اند، بازگردند و آن‌ها که نرسیده‌اند واصل شوند و همه در حول و محور پیامبر(ص) و بر گرد بلندای ایستاده شده نبی مکرم(ص) و علی عالی اعلی(ع) حلقه می‌زنند.

پیامبر(ص) در این شرایط خطبه خود را آغاز می‌کنند. خطبه‌ها معمولا با حمد الهی، شهادتین و ثنای خدای تعالی همراه است. علاوه بر آن شهادت به انبیا(ع)، کتاب‌ها و ملائک نیز مورد توجه است. پس از این فضا، پیامبر(ص) مردم را مورد خطاب قرار می‌دهند. جالب است بدانیم که در این خطبه گرانقدر، واژه «ناس» به تعداد زیادی تکرار می‌شود و همچنین، علاوه بر این واژه، کلمه «معاشر» نیز پرتکرار است.

واژه «الناس» 67 بار در خطبه غدیر تکرار شده است و ترکیب آن با «معاشر» یعنی «معاشرالناس» 58 بار در این خطبه مورد توجه قرار می‌گیرد و این مسئله گویای این است که همان‌گونه که پیامبر(ص) دستور دادند تا مردم جلو رفته بازگردند و مردم در پی واصل شوند و همه حول این محور متمرکز شوند، خطاب خود را نیز با مردم به کرات انجام دادند و در این گفت‌و‌گو و سخنرانی ارتباطی عمیق و مخاطبه بسیار بالایی بین پیامبر(ص) و مردم ایجاد شد.

زمانی که به خطبه غدیر می‌نگریم، می‌توان به چند نمونه از عبارات پیامبر(ص) که در آن از واژه «معاشر الناس» استفاده کرده‌اند اشاره کرد. پیامبر(ص) می‌فرمایند: «مَعاشِرَالنّاسِ، ما قَصَّرْتُ فی تَبْلیغِ ما أَنْزَلَ الله تَعالی؛ هان مردمان! آنچه بر من فرود آمده، در تبلیغ آن کوتاهی نکرده‌ام». ایشان برای بار دوم نیز این‌چنین می‌فرمایند که «فَاعْلَمُوا مَعاشِرَ النّاسِ (ذالِک فیهِ وَافْهَموهُ وَاعْلَمُوا) أَنَّ الله قَدْ نَصَبَهُ لَکمْ؛ هان مردمان! بدانید این آیه درباره اوست. ژرفی آن را فهم کنید و بدانید که خداوند او را برایتان صاحب اختیار و امام قرار داده». پیامبر(ص) در این عبارت موضوع انتصاب را مطرح می‌کنند.

در گام سوم پیامبر(ص) از واژه «معاشرالناس» برای آگاه کردن مردم از ایراد آخرین خطبه خود در میان ایشان استفاده می‌کنند. «مَعاشِرَالنّاسِ، إِنَّهُ آخِرُ مَقامٍ أَقُومُهُ فی هذا الْمَشْهَدِ؛ هان مردمان! آخرین بار است که در این اجتماع به پا ایستاده‌ام». در گام بعدی پیامبر(ص) می‌فرمایند: «مَعاشِرَالنّاسِ، علی ( فَضِّلُوهُ ). مامِنْ عِلْمٍ إِلاَّ وَقَدْ أَحْصاهُ الله فِی، وَ کلُّ عِلْمٍ عُلِّمْتُ فَقَدْ أَحْصَیتُهُ فی إِمامِ الْمُتَّقینَ، وَما مِنْ عِلْمٍ إِلاّ وَقَدْ عَلَّمْتُهُ عَلِیاً؛ هان مردمان ! او را برتر بدانید؛ چراکه هیچ دانشی نیست مگر اینکه خداوند آن را در جان من نبشته و من نیز آن را در جان پیشوای پرهیزکاران، علی، ضبط کرده‌ام. او (علی) پیشوای روشنگر است».

پیامبر(ص) در بخش دیگری از خطبه غدیر از واژه «معاشرالناس» این‌گونه استفاده می‌کنند که «مَعاشِرَالنّاسِ، فَضِّلُوهُ فَقَدْ فَضَّلَهُ الله، وَاقْبَلُوهُ فَقَدْ نَصَبَهُ الله؛ هان مردمان! او را برتر دانید که خداوند او را برگزیده و پیشوایی او را بپذیرید که خداوند او را برپا کرده است». این مسئله گویای جایگاه مردم نزد خدا و پیامبر(ص) است.

زمانی که به مجموعه خطبه غدیر می‌نگریم، در مواقع مختلف چه در مورد قرآن چه حج و ... قابل دقت است اما این خطبه علاوه بر کارکرد مردمی، موضوعات دیگری از حوزه جامعه‌شناسی،‌ علوم اجتماعی، علوم سیاسی، مشروعیت و مقبولیت، تبلیغ و وصایت و .. را نیز شامل می‌شود که قابل بحث و بررسی است که علاوه بر دانش‌های رسمی، سنتی و پیشین حوزه علوم اسلامی، می‌توان به آن‌ها اشاره کرد. امیدواریم بهره‌مندی ما از این خطبه فقط به فضای حوزه غدیر معطوف نشده و به این خطبه با نگاهی عمیق‌تر و دقیق‌تر بنگریم. خطبه غدیر خطبه شیعیان نبوده و خطبه‌ای برای مسلمانان و تعیین تکلیف برای ایشان از سوی نبی مکرم(ص) است. امیدواریم پیروی از پیامبر اکرم(ص) دستور کار ما و الگوی اجتماعی و فردی ما در تمامی لحظات و حالات باشند.