مسجد تراز در کتاب «سند فعالیت‌های مسجد» را بشناسیم

به گزارش خبرنگار ایکنا، جلسه مجازی آشنایی با کتاب «سند فعالیت‌های مسجد» با حضور کاظم رجبعلی، یکی از مؤلفان کتاب امروز دوشنبه، هفتم شهریورماه برگزار شد. این کتاب تألیف احمدرضا اخوت با همکاری کاظم رجبعلی، عباس رفیع‌ها و حسین مختاری است و از سوی انتشارات قرآن و اهل بیت نبوت(ع) به زیور طبع آراسته شده است.

رجبعلی، سخنانش را با آیه «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَنْ طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ؛ و چون خانه [كعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار داديم [و فرموديم] در مقام ابراهيم نمازگاهى براى خود اختيار كنيد و به ابراهيم و اسماعيل فرمان داديم كه خانه مرا براى طواف‏‌كنندگان و معتكفان و ركوع و سجودكنندگان پاكيزه كنيد»، (بقره/125) آغاز کرد و گفت: خدا می‌خواهد ما به یاد بیاوریم که این خانه کعبه را به عنوان مرجع و جایگاه امن و امان قرار داد و از ما خواسته تا مقام ابراهیم(ع) را به عنوان محلی برای نماز قرار دهیم.

وی با اشاره به کتاب سند فعالیت‌های مسجد بیان کرد: مسجد، قلب جامعه توحیدی و محل استقرار امام و شکل‌گیری و استقرار و شکوفایی امت است و خانه‌ای است که به بیت خدا لقب گرفته، این حکایت مسجد است. درست است که عده‌ای در مسجد نماز می‌گذارند ولی حتی برای کسانی که داخلش نمی‌آیند و جزو مجاوران هستند، نیز باید آثار جانبی مترتبی داشته باشد.

رجبعلی اظهار کرد: این کتاب ما را به تلاشی پیگیر برای دستیابی دعوت می‌کند و بی‌تردید اصلاح و تکمیل این سند توفیقات بی‌شماری را نصیب مؤمنین می‌کند. اگر صورت خیلی چیزها را بشناسیم قدردان آنها می‌شویم و بهتر می‌توانیم به آن‌ها بپردازیم.

وی با بیان اینکه یکی از دلایلی که باعث شده بعضی از مساجد رونق شایسته خودشان را نداشته باشند به این دلیل است که چهره واقعی مسجد دیده نشده است، اظهار کرد: شکل مسجد تراز برای انسان‌ها مشخص نیست. حرف و برنامه ما این است که مسجد چه شکلی است؟ چون این را نمی‌دانیم، انگیزه کافی برای رونق آن نداریم یا اینکه مسیری را می‌رویم که ای کاش در آن موفق نشویم، چون اگر تکثیر شویم شکل خوبی از ما در نمی‌آید و مسجدمان مسجد خوبی نمی‌شود. این کتاب برای همین هدف است که اگر قرار است مسجدی رونق پیدا کند، نظام آن چگونه باید باشد؟ شکلی از مدیریت در بعضی از مساجد است که انسان آرزو می‌کند کاش اینجا همانقدر محقر می‌ماند.

دو عنصر مهم برای مسجد

مدرس مدرسه قرآن دانشگاه تهران عنوان کرد: مسجدی مسجد است که دو چیز در آن قرار گیرد و محل دو اتفاق مهم باشد؛ یکی امام در آن حس و درک شود و نکته بعدی قرآن است. مسجد، خانه قرآن است و اگر قرآن را در مسجد ببریم هم آموزش قرآن و هم مسجد رونق می‌گیرد. همین طور مقر امام، در مسجد است.

وی ادامه داد: بحث‌هایی در مورد حکومت اسلامی مطرح است، مثلاً در مورد نحوه ارتباط‌گیری مردم با حاکمیت. محل دیدار و اتصال پیکره جامعه اسلامی با حکومت، ادارات و نهادها؟ محل اتصال پیوند منطقی مردم و حکومت، در مسجد است. رسول اکرم(ص) به همین دلیل وقتی وارد مدینه شدند، اولین کارشان این بود که ظرف مدت هفت‌ماه مسجد النبی را ساختند تا تمام شئونات و اقتضائات امت در آن شکل گیرد. مسجد خانه مشترک مردم و حکومت اسلامی است. ارتباطات هم در آن شکل می‌گیرد و این خیلی به سیستم‌های بروکراسی شرف دارد. این کتاب توانسته به سخنان مختلف درباره مسجد تراز سامان دهد.

رجبعلی به ارائه توضیحاتی درباره فصول‌ کتاب پرداخت و بیان کرد: در فصل اول به بیان مبانی و اصول کلی پرداخته شده و چهار کارکرد مهم برای مسجد تقوامحور مثل مسجد و امت‌سازی، عنوان شده است. مسجد و امام‌طلبی بحث بعدی است. طوری تربیت نشده‌ایم که امام را بخواهیم و شاید گاهی اوقات جامعه، ظرفیت خواستن امام را به شکل عالی پیدا نکرده است. امام‌طلبی روحیه جمعی می‌طلبد. جامعه هم فقط قومیت و شهر من نیست. امام‌طلبی ذائقه‌ای را به وجود می‌آورد که آن ذائقه، ما را زمینه‌ساز ظهور می‌کند. اگر ظهور به تعویق افتاده و ما از اینکه مستقیم از خورشید پشت ابر استفاده کنیم، محرومیم یکی از دلایل آن مغفول ماندن این کارکرد مسسجد است.

وی افزود: مسجد و منسک‌گرایی بحث بعدی است، یعنی وقتی وارد مسجد می‌شویم، انگار یک سری چیزها معنی دارد. فرض کنید که مدتی است به مسجد نرفته‌اید، بعد که در دهه ذی‌الحجه می‌روید می‌بینید که نمازگزارها بین دو نماز بلند شدند و نماز خواندند، حسی به تو دست می‌دهد که اگر مسجد نباشد، من حتی تقویم ایام را هم از دست می‌دهم و اگر مسجد نبود، نمی‌فهمیدم که الان ذی‌الحجه است. یا اینکه در مساجد دعای ماه مبارک رجب «یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ...» متداول است.

با وجود مسجد، زمان معنی دارد

این معلم قرآن بیان کرد: مسجد جایی است که در آن صبح، ظهر، عصر و مغرب و عشا معنی دارد. جایی است که ماه‌های شریف قمری احساس می‌شود حتی ایام انقلاب که به تقویم شمسی تعیین شده باز در مسجد احساس می‌شود. انگار در مسجد باشم نسبت به گذر عمر و ساعات و زمان حساس‌تر هستم. در این فصل ظهور مناسک واقعاً برجسته است و با وجود مسجد، زمان معنی دارد و مناسک با تمام تنوعش معنای ویژه‌ای پیدا می‌کند. منسک یعنی عبادت امت، عبادت جامعه، منسک، نمازی را نماز جماعت یا نماز جمعه و عید می‌سازد. کافی است فقط کودکان را به مسجد ببرید، خود مسجد انگار تنظیمات مشخصی دارد که آدم‌ها را تربیت می‌کند. ایام‌الله را در ذهن او جا می‌اندازد، در مدرسه هم همینطور است. اینکه شب یلدا یک دفعه برجسته و دهه فجر کم‌رنگ می‌شود، جالب نیست، یعنی این مراسم جای خودش را به شب یلدا داده است و آن وقت توقع داریم از دل این نظام آموزشی، کودکان، مذهبی شوند. مذهبی شدن کودکان به بزرگداشت ایام‌الله است. هر چه به بزرگداشت منسک‌ها اهتمام داشته باشید و آن را برای مردم خوشایند کنید یعنی آن آدم را مذهبی کرده‌اید.

وی اظهار کرد: فصل بعدی  قیام لله است. همه چیزهایی که مسجد را با خاصیت می‌کند، این است که این مسجد باید بتواند قیام لله را به وجود بیاورد. به سوره‌های مزمل و مدثر که قواعد قیام در آنجا آمده ارجاع می‌دهم. وقتی عنوان قیام لله مطرح می‌شود شما تنوع پیدا می‌کنید، یعنی یک چیزی مطرح و مساجد متنوع می‌شوند. تنوع مساجد به تنوع انسان‌های مؤمنی است که در آن جا هستند. قومِ یعقلون توجه به عاقبت دارند، قومِ یتفکرون، برطرف‌کننده مشکلات اجتماعی هستند و قومِ یعلمون که اهل اخلاق و ادب هستند. مساجدِ قومِ یسمعون نیز در انجام وظایف خیلی سرعت عمل دارند. حدود 1‌3، 14 مدل از تنوع مسجد است که هر کدام از آن‌ها زمینه‌ساز برای قیام لله می‌شوند.

رجبعلی اظهار کرد: به چه شکل این اتفاق می‌افتد و چطور می‌شود جامعه‌ای که بی‌توجهی به اعتقادات و احکام الهی در آن بیداد می‌کند برگردد؟ شاید بعضی افراد وقتی با ناآمادگی جامعه روبه‌رو می‌شوند، ناامید شوند، این دوستان از یک نکته‌ای غافل هستند اینکه در حرکت‌‌های اجتماعی لازم نیست، نفر به نفر و عین آحاد ملت و هشتاد میلیون نفر علمداری کنند تا بگویید این جامعه، اسلامی شد و ظرفیت قیام لله پیدا کرد. البته ممکن است این موضوع عددی داشته باشد. بیست روز پیش عاشورا بود، هر جای ایران که می‌رفتید احساس می‌کردید که محرم است و هر ناظر بیرونی اگر از یک کشور دیگری بود، متوجه یک اتفاق مشترک در همه شهرها می‌شد و آن سیاهپوش شدن و اقدام جامعه برای عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) بود. ولی واقعیت این است که عدد کسانی که مستقیم درگیر این کارها بودند و اقدام به برگزاری این صحنه‌آرایی کردند، شاید به ازای هر هزار نفر یک یا دو نفر باشد.

مساجد نقطه تأثیر جامعه هستند

وی ادامه داد: همه افراد به محرم واکنش مثبت دارند و عدد مشارکت بالاست، اما تعداد آن‌ها که میان‌داری و صحنه‌آرایی کرده‌اند زیر یک میلیون نفر است، شاید یک درصد باشند. وقتی راجع به مسجد صحبت می‌کنیم، یعنی راجع به تحول در مورد کل جامعه صحبت می‌کنیم. نقطه تأثیر جامعه مساجد است، یعنی شما لازم نیست نفر به نفر هشتاد میلیون را کار کنید و آن‌ها را به کف میدان بیاورید و قانعشان کنید که ما به حکومت اسلامی نیاز داریم یا منتظر ظهور هستیم. کافی است مساجد موجود که 20 یا 30 هزار تا در کل کشور هستند، سر خط شوند، اما با کدام نرم‌افزار؟ جایگاه این کتاب اینجاست، یک چنین کتابی می‌تواند نظام‌نامه‌ای باشد و با این میانگین می‌تواند در تحولات جامعه مؤثر باشد. برای کل تهران 100 مسجد شبکه شده را کافی می‌دانیم، اگر این مساجد نظام مشترک داشتند، شما با 100 مسجد که عدد کمی است می‌توانید تهران را متأثر کنید، مانند محرم که گفته می‌شود چهره جامعه چهره مذهبی شد می‌توانید بگویید چهره تهران به قیام لله تغییر شکل داد. اگر این محاسبه درست باشد بسیار شگفت‌انگیز است.

رجبعلی اظهار کرد: بخش بعدی کتاب به راهبردهای شکوفایی مسجد اختصاص دارد. اینکه ظاهر مسجد چگونه باشد و چگونه ساخته شود. ظاهر مسجد باید آن را متمایز کند. علیه گنبد و گلدسته شعار ندهید. مسجد باید ساده باشد ولی گنبد و گلدسته را دست کم نگیرید. در مورد بحث برنامه‌ریزی در مسجد صحبت شده، یک نکته بسیار مهم که اخیراً هم رهبر معظم انقلاب روی آن صحه گذاشتند، این بود که ایشان اصرار به ارتباط مساجد با هم داشتند، البته این را ذیل بحث مسابقات و جلسات قرآن گفتند، اگر مساجد با هم شبکه شوند خیلی بیشتر می‌توانند در رونق و ساماندهی تأثیرگذار باشند.

وی اظهار کرد: کتاب یک بخش ضمیمه‌ای نیز شامل دو دسته از روایات مربوط به مناسک و مربوط به مساجد دارد. این 160 صفحه ظرفیت دارد تا به عنوان یک منشور مشترک برای شکل و شاکله مسجد عمل کند. هر جا مساجد وارد بحث اقتصادی شدند و خواستند درآمدی کسب کنند، کار را خراب کرده‌‌اند و این موضوع مهمی است. یا اینکه مثلاً مسجدی لیگ بزرگ بازی‌های کامپیوتری راه می‌اندازد، یا میز تنیس در مسجد می‌گذارند، نمی‌دانیم کار فرهنگی چگونه است و اقتضائاتش چگونه است؟

خلاصه مباحث

وی در پایان به جمع‌بندی مطالب پرداخت و بیان کرد: مسجد جایی است که اگر در آن قرآن باشد و امام محوریت پیدا کند، رونق پیدا می‌کند و اگر اینطور نباشد هر کار کنیم مسجد، مسجد نمی‌شود، بعضی وقت‌ها اتفاقاً می‌گوییم خوب است که تکثیر و زیاد هم نشود، مسجد محلی است که باید بتوان در آن نخبگان را جمع کرد و با استفاده از آن‌ها مسائل و مشکلات جامعه را حل کرد. این کتاب سندی است برای فعالیت‌های مسجد و ما را به ریشه و اصل مسجد و فعالیت‌های آن دلالت می‌دهد و مصادیق فعالیت‌ها باید با آن منطبق شود. فرهنگسراها و سرای محله‌ها نقش تضعیف‌کننده مساجد را دارند، ورود مسجد به حاکمیت، شکل کاملاً مردمی دارد و مسجد عنصر مردمی‌ساز حکومت در به دوش گرفتن وظایف است.

لیلا شرف