دلیل اختلاف ترجمه‌های فرانسوی موجود از قرآن به روایت محقق الجزائری
مختار زواوی می‌گوید: به نظر من وجود ترجمه‌های متفاوت از قرآن به زبان فرانسه دلایل مختلفی دارد که برخی مربوط به مترجم و برخی مربوط به زبان فرانسوی و توانایی او در تحمل معانی قرآنی و برخی دیگر مربوط به متن قرآن و تفاسیر مختلف آن است.
به گزارش ایکنا به نقل از العربی الجدید، مختار زواوی، استاد زبان‌شناسی و زبان فرانسه در دانشکده ادبیات، زبان و هنر دانشگاه سیدی بلعباس الجزایر، تأیید کرد که آنچه او را به توجه به ترجمه فرانسوی قرآن فراخوانده وجود تعداد زیادی از این ترجمه‌هاست که به بیش از 120 ترجمه مختلف فرانسوی رسیده است.
او چندین کتاب در مورد دو پروژه تحقیقاتی خود منتشر کرده که اولی مربوط به زبان‌شناسی جدید سوسوری و دوم مربوط به بررسی ترجمه‌های فرانسوی قرآن کریم است.
دلیل اختلاف زیاد میان ترجمه‌های موجود از قرآن کریم به زبان فرانسوی
زواوی درباره اینکه علاقه‌اش به پرداختن به ترجمه قرآن کریم از کجا شروع شده است، می‌گوید: آنچه مرا به توجه به ترجمه فرانسوی قرآن کریم ترغیب کرد، تعداد بسیار زیاد این ترجمه‌هاست که به بیش از 120 ترجمه مختلف فرانسوی رسیده است و بیش از 50 مورد را جمع‌آوری کردم.
استاد الجزایری با بیان اینکه در دو کتاب و چندین مقاله خود به سؤال درباره دلیل اختلاف زیاد میان ترجمه‌های موجود از قرآن کریم به زبان فرانسوی پاسخ داده است، گفت: من فوراً متوجه پدیده عجیبی شدم که تقریباً ویژگی مشترک همه مترجمان است، آنها با تکیه بر متن قرآن، آیه به آیه آن را ترجمه کردند و آیه را واحد ترجمه قرار دادند.
وی افزود: اما این روش از بسیاری جهات مفسده و مخربه است. معنا را برهم می‌زند، پیوندهای آن را قطع می‌کند و خاصیت وقف را از متن قرآنی ربوده است در حالی که اغلب به جهت‌دادن معنا و دلالت‌های آن کمک می‌کند. به همین دلیل، روشی را برای ترجمه متن قرآن پیشنهاد کرده‌ایم که آن را مناسب‌ترین روش می‌دانیم و در دو کتاب یاد شده آورده شده است.
زواوی می‌گوید: این تفاوت به نظر من دلایل مختلفی دارد که برخی مربوط به مترجم و برخی مربوط به زبان فرانسوی و توانایی او در تحمل معانی قرآنی و برخی دیگر مربوط به متن قرآن و تفاسیر مختلف آن است.
در مورد مترجم، دانش دایرةالمعارفی که مترجم باید جمع کند، ابزار مهمی در فهم متن قرآن و دستیابی به اهمیت واژگان و معانی جملات آن است.
وی ادامه داد: در مورد آنچه به زبان فرانسوی مربوط می‌شود، باید گفت زبان فرانسوی از زمانی که آندره دورویه، اولین ترجمه فرانسوی را در سال 1647 ارائه کرد، شاهد دگرگونی‌های زبانی بوده و این دگرگونی زبانی تأثیر برجسته‌ای بر متون ترجمه شده داشت؛ اما در خصوص ترجمه متن قرآن نیز تفاوت در تعدادی از آثار، تأثیر ظاهری در انتقال معانی به زبان فرانسوی داشته است؛ زیرا مترجمان معمولاً به ترجمه‌های مختلف موجود متوسل می‌شوند.
ترجمه قرآن کریم غیرممکن است
او با تأیید این نظر که ترجمه قرآن کریم غیرممکن است، گفت: دلایل زیادی وجود دارد که محقق را به این نتیجه می‌رساند که ترجمه قرآن کریم غیرممکن است.
این مترجم الجزایری تأکید کرد: با این حال، ما در تحقیقات خود، شروع به بررسی این موضوع غیرممکن در سه سطح شنیداری، واژگان و نحوی کردیم. به نظر ما، این سطوح ترکیب می‌شوند تا بر اعجاز بودن متن قرآن تأکید کنند.
زواوی که خود تألیفاتی را درباره نظریه سوسوری(علم نشانه‌شناسی زبانی) دارد درباره این نظریه و تحولاتی که در دنیای زبان‌شناسی رخ داده است، گفت: ارزیابی میزان دگرگونی در ادبیات زبان‌شناسی در نتیجه کشف و انتشار دست‌نوشته‌های جدید دو سوسور در سال 2002 آسان نیست. اما ما به لطف رابطه‌مان با سایمون باکی، محقق این متون، آن را از نزدیک دنبال می‌کنیم.
(فردیناند دوسوسور، زادهٔ ۲۶ نوامبر ۱۸۵۷ در ژنو و درگذشتهٔ ۲۲ فوریهٔ ۱۹۱۳، زبان‌شناس سوئیسی و پدر زبان‌شناسی است که کتابش به فارسی هم ترجمه شده و مهم‌ترین اثرش «درس‌های همگانی زبان‌شناسی» دو ترجمه دارد. سوسور می‌خواست زبان‌شناسی جدید و یک مبنا و گرایش جدید در زبان‌شناسی به وجود آورد و زبان‌شناسی را به صورت یک دانش مطرح سازد.)
مختار زواوی گفت: علی‌رغم ملاحظاتی که تعدادی از محققان پس از انتشار دست‌نوشته‌های او داشتند، به‌ویژه از سوی کسانی که هنوز به کتاب «وقت المحاضرات في اللسانيات العامة»(سخنرانی‌ها در خصوص زبان‌شناسی عمومی) وابسته هستند، این متون ادراکات و مفاهیم جدیدی را آشکار می‌کنند که قبلاً برای تحقیقات زبان‌شناختی شناخته شده نبود.
او افزود: از نظر من شاید مهم‌ترین ملاحظات نسبت به دست‌نوشته‌های دوسوسور، رد جدایی زبان‌شناسی زبان از زبان‌شناسی گفتار باشد که در کتاب المحاضرات دو سوسور ترویج شده و درباره تأکید بر بعد نشانه‌شناختی زبان‌شناسی و شگفت‌انگیز آن است.
زواوی درباره اینکه پژوهشگران عرب چگونه این تحول زبان‌شناسی را درک می‌کنند، گفت: محققان عرب آن را با علاقه فراوان پیگیر هستند؛ مانند تحقیقات جدیدی که در خصوص ادبیات زبان‌شناسی در الجزایر و جهان عرب فراوان است.
وی افزود: اما بررسی و مطالعه در خصوص دریافت اندیشه زبانی سوسوری، چه تألیف یا ترجمه باشد، باز هم به نظر من نیازمند مطالعات گسترده است، به‌ویژه آنچه را که ما آن را خروجی‌های پنهانی می‌نامیم که اندیشه سوسوری از آن به ادبیات زبان‌شناسی عرب منتقل شده است از طریق تألیفات غربی غیر زبانی شامل فلسفه، ادبیات و غیره می‌شود.
مختار زواوی با بیان اینکه علاقه فزاینده دانشجویان به تألیفاتش از جمله تشریح اندیشه‌های دو سوسوری او را به انتشار سری جدید از این کتاب‌ها سوق داده است، گفت. هدف ما نه تنها معرفی مهم‌ترین موضوعات مندرج در متون جدید مربوط به اندیشه‌های سوسوری، و تسهیل درک و بازنمایی آنها برای دانشجویان، بلکه بهره‌مندی از آنها به منظور تجدید تفکر زبانی عربی است.
این مترجم قرآن درباره اینکه چگونه می‌توان از این متون و تألیفات جدید او در جهت توسعه تحقیقات زبان‌شناسی عربی استفاده کرد، گفت: ما مطمئن شده‌ایم که متون جدید دو سوسور، مانند بسیاری دیگر از مفاهیم زبان‌شناختی غربی، به توسعه تحقیقات زبان‌شناختی عربی کمک خواهند کرد، مشروط بر اینکه ریشه‌های خود را عمیقاً نشان دهند و ادراکات خود را به خوبی دریافت کنند؛ اما همچنین متقاعد شده‌ایم که زبان‌شناسی عربی از مفاهیم و ادراکات آفریده شده است؛ آنچه این امکان را فراهم می‌کند این است که باید درباره زبان‌شناسی جدید دو سوسور گفت‌وگوی جدی وجود داشته باشد، به نحوی که منجر به ساخت یک نظریه زبان‌شناختی معتبر عربی شود، که خود را از هرگونه وام‌گیری اصطلاح خارجی دور می‌کند.
وی افزود: ما شماری از این مفاهیم معتبر عربی (مانند حرف، کلمه و جایگاه نحوی) را آزمایش و بررسی می‌کنیم تا سطوح تحلیل زبان عربی را ساماندهی کرده و علوم عربی را بر اساس این سطوح بازآرایی کنیم تا مانند دو سوسور ارتباط بین زبان‌شناسی زبان و زبان‌شناسی گفتار را که اصولاً شامل دستور زبان در بخش ساختاری و علوم بلاغت می‌شود، بیابیم.
مختار زواوی گفت: آنچه در این برداشت نظری جدید است، تلاش برای گنجاندن تمام دانش زبانی است که با فرآیند زبان عربی در یک وحدت نشانه‌شناختی جامع همراه است و حرف، کلمه و جایگاه را به عنوان جایگاه نشانه زبانی تنزل می‌دهد که در صورت ترکیب به شکل‌گیری علائم گفتاری کمک می‌کند.
وی ادامه داد: با این حال، ما هنوز به صورت‌بندی نهایی این نظریه نرسیده‌ایم، اما منشأ نظری آن، سوئیسی و عربی، برای ما روشن است و از این رو ترجیح دادیم ویژگی‌های کلی آن را در مجموعه‌ای از آثار، در قالب مقدمه‌های کلی صورت‌بندی کنیم. ما اکنون روی زبان‌شناسی زبان عربی کار می‌کنیم، و سپس به سراغ زبان‌شناسی گفتار عربی می‌رویم، و سپس به جستجوی راه‌هایی برای یکسان‌سازی آنها در یک مفهوم نشانه‌شناختی عربی اصیل می‌پردازیم.
چکیده‌ای از آثار زواوی درباره ترجمه‌های فرانسوی از قرآن
او درباره خلاصه‌ای از آثار خود گفت: در رابطه با طرح مطالعه ترجمه‌های فرانسوی قرآن کریم، دو کتاب در این زمینه از من به چاپ رسیده است یکی «سيميائيات ترجمة النص القرآني»(2015) (نشانه‌شناسی ترجمه متن قرآن) و دیگری «فصول في تداوليات ترجمة النص القرآني»(2018)(فصل‌هایی در عمل‌شناسی ترجمه متن قرآن) و تعدادی مقاله فرانسوی هم در این زمینه در مجلات بین‌المللی دارم.
مختار زواوی افزود: در مورد پروژه دومم در ارتباط با زبان‌شناسی جدید دو سوسور، کتاب‌های زیر را با عنوان «دو سوسير من جديد؛ مدخل إلى اللسانيات» (2018)(دو سوسور از نو: مقدمه‌ای بر زبان‌شناسی) و «من المورفولوجيات إلى السيميائيات» (2019) (از ریخت‌شناسی تا نشانه‌شناسی) (2019) منتشر کرده‌ام.
او همچنین گفت که متون جدید دو سوسوری را در دو کتاب ترجمه کرده و مقدمه‌ای در خصوص مسائل و پرسش‌های زبان‌شناسی عمومی و همچنین در خصوص زبان‌شناسی سوئیس برای آن آورده که نام این دو کتاب «في جوهري اللغة» (2019)(درباره ماهیت زبان) و«نصوص في اللسانيات العامة» (2021) (متون در زبان‌شناسی عمومی) است.
وی افزود: از آنجایی که همه این آثار در خارج از کشور به‌ویژه در لبنان و اردن منتشر شد، محققان و دانشجویان بیشتری به زبان‌شناسی جدید دو سوسور علاقه‌مند شدند.
مختار زواوی گفت که انتشارات دار ومضه الجزائر سری جدیدی از تألیفات جدید او را به چاپ رسانده است که شامل دو کتاب «مقدمات في النظرية السوسيرية»(مقدمه‌ای بر نظریه سوسوری) و «مسائل في تلقي النظرية السوسيرية»(پرسش‌هایی مربوط به دریافت نظریه سوسوری) است و البته در چندین مورد از تألیفات گروهی، داخلی و عربی در خصوص زبان‌شناسی مشارکت هم داشته‌ام.
