معافیت در مسابقات سراسری قرآن؛ عدالت یا تبعیض

مرحله کشوری بخش آوایی چهل و پنجمین دوره مسابقات سراسری قرآن کریم (رشته‌های قرائت تحقیق، قرائت ترتیل، حفظ کل و حفظ 20 جزء قرآن کریم) امسال در دو مرحله مقدماتی و نهایی برگزار می‌شود، مرحله مقدماتی غیر حضوری و مرحله نهایی حضوری خواهد بود.

مرحله مقدماتی در دو بخش اجرا می‌شود؛ بخش اول ضبط اجرای شرکت‌کنندگان و بخش دوم داوری و ارزیابی فایل‌های ضبط‌ شده است. بخش اول این مرحله طی روزهای 18 و 19 مهر در ادارات کل اوقاف و امور خیریه استان‌های سراسری کشور برگزار شده و بخش دوم، که داوری اجرای شرکت‌کنندگان است، طی روزهای آینده در استان کرمانشاه برپا می‌شود.

در مرحله مقدماتی مسابقات کشوری بیش از 400 نفر حضور دارند که بخش زیادی از آنها از طریق کسب رتبه و درصدی نیز از طریق سهمیه موفق به حضور در مرحله کشوری مسابقات شده‌اند.

تعداد سهمیه در مسابقات کشوری 

بر اساس آمار مرکز امور قرآنی سازمان اوقاف و امور خیریه، در این دوره از مسابقات حدود 70 نفر از طریق سهمیه و بدون برگزاری هیچ رقابتی موفق به حضور در مرحله کشوری شده‌اند. البته در این گزارش تنها افرادی که مستقیماً وارد مرحله کشوری شده‌اند مورد لحاظ قرار گرفته‌اند و اگر مراحل پایین‌تر مد نظر قرار می‌گرفت، مطمئناً آمار افزایش می‌یافت.

یعنی از 340 شرکت‌کننده در رشته‌های قرائت تحقیق، قرائت ترتیل و حفظ کل قرآن در دو بخش بانوان و آقایان 70 نفر بدون اینکه در رقابت‌های مقدماتی حضور یابند وارد مرحله کشوری شده‌اند که قاعدتاً درصد قابل توجهی است. البته در رشته حفظ 20 جزء قرآن، سهمیه تعریف نشده است و همه شرکت‌کنندگان از طریق رقابت وارد مرحله کشوری می‌شوند.

اگر نگاهی جزئی‌تری به این آمار داشته‌ باشیم، می‌بینیم که استان تهران در سه رشته قرائت تحقیق، قرائت ترتیل و حفظ کل قرآن 39 نماینده دارد که از بین آنها 17 نفر از طریق کسب سهمیه و با معافیت از حضور در مراحل مقدماتی، موفق به حضور در مرحله کشوری شده‌اند؛ یعنی نزدیک به نیمی از شرکت‌کنندگان استان تهران در این سه رشته بدون حضور در هیچ رقابتی و صرفاً با سهمیه به مرحله کشوری رسیده‌اند.

استان خراسان رضوی با 10 نفر نماینده از طریق سهمیه معافیت دومین استان کشور است که از بیشترین میزان سهمیه معافیت در مسابقات برخوردار است. این استان در سه رشته‌ای که متسابقان می‌توانند از سهمیه معافیت استفاده کنند مجموعاً 26 نماینده دارد. همچنین در استان قم از بین 22 شرکت‌کننده رشته‌های سه‌گانه دارای سهمیه معافیت، هفت نفر با استفاده از این موضوع به مرحله کشوری رسیده‌اند که حدود یک‌سوم متسابقان این استان را شامل می‌شود.

یک پرسش 

شاید برای برخی این پرسش پیش آمده باشد که سهمیه و معافیت در مسابقات سراسری قرآن کریم به چه معناست و یک متقاضی حضور در مسابقات قرآن باید چه فرایندی را طی کند تا به این معافیت برسد؟ در ادامه تلاش شده است که پاسخی به این پرسش داده شود.

براساس آنچه در آیین‌نامه چهل و پنجمین دوره مسابقات سراسری قرآن کریم آمده است، برخی قاریان و حافظان قرآن کریم با توجه به عملکردی که در رویدادهای قرآنی در یک سال به‌خصوص دارند، می‌توانند از حضور در مراحل مقدماتی مسابقات سراسری قرآن کریم در همان سال معاف و نیز به صورت مستقیم وارد مراحل بالاتر شوند.

اگر نگاهی گذرا به مواردی که معافیت شامل آنها می‌شود، داشته باشیم، باید به دریافت‌کنندگان مدارک درجه یک و دو طرح ارزیابی قاریان و حافظان قرآن کریم در سال 1400، رتبه‌های برتر چهل و چهارمین دوره مسابقات سراسری قرآن کریم در دو بخش بانوان و آقایان، رتبه اول مسابقات بین‌المللی قرآن کریم بنگلادش و کرواسی در سال 1400 و نماینده جمهوری اسلامی ایران در سی و هشتمین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن کریم در رشته حفظ کل در سال 1400 به عنوان کسانی که از سهمیه معافیت برخوردارند، اشاره کرد.

نفرات برتر چهل و چهارمین دوره مسابقات سراسری قرآن کریم نیز شامل رتبه‌های دوم تا دهم قرائت تحقیق، رتبه‌های دوم تا نهم قرائت ترتیل و رتبه‌های دوم تا دوازدهم حفظ کل در بخش آقایان و همچنین رتبه‌های دوم تا هشتم قرائت تحقیق، رتبه‌های دوم تا دهم قرائت ترتیل و رتبه‌های دوم تا یازدهم حفظ کل در بخش بانوان از دیگر افرادی هستند که از حضور در مراحل شهرستانی و استانی مسابقات قرآن معاف‌اند و مستقیماً وارد مرحله کشوری می‌شوند.

عدالت یا تبعیض

تا اینجا با فرایند سهمیه و معافیت چهره‌هایی که از حضور در مراحل مقدماتی مسابقات سراسری قرآن معاف شده‌اند، آشنا شدیم. در ادامه به صورت کوتاه به این نکته پرداخته می‌شود که آیا استفاده از سهمیه معافیت در مسابقات عادلانه است یا تبعیض‌آمیز؟

اولین نکته‌ای که بحث معافیت به ذهن متبادر می‌کند این است که به نظر می‌رسد طراحان و برنامه‌ریزان مسابقات سراسری قرآن کریم در ادوار گذشته تلاش کرده‌اند که با تعریف این بند در آیین‌نامه مسابقات، مراحل مقدماتی را به فرصتی برای خودنمایی چهره‌های تازه‌وارد و افرادی با تجربه کمتر، مهیا کنند تا شاید به بروز استعدادها کمک کنند، اما سکه معافیت یک روی دیگر نیز دارد و آن این است که چنین تصمیمی این شائبه را ایجاد می‌کند که سازمان اوقاف با اتخاذ آن ناخودآگاه مراحل شهرستانی و استانی خود را از رسمیت انداخته است.

در عرف رویدادهایی که رقابت در ذات آنها وجود دارد، هر چقدر حضور چهره‌های مطرح، شناخته‌شده و صاحب‌ عنوان بیشتر باشد، سطح آن رویداد بالاتر بوده و رسمیت بیشتری پیدا می‌کند، اما سازمان اوقاف با معاف کردن افراد صاحب‌ عنوان از حضور در مراحل مقدماتی مسابقات سراسری قرآن باعث شده است تا علاوه بر افت سطح آن، رسمیت آن را نیز تحت تأثیر قرار دهد. می‌توان رویدادهای رقابتی بسیاری را مثال زد که در آنها دارندگان رتبه نخست نیز از حضور در مراحل مقدماتی و انتخابی معاف نیستند و حتی اگر قهرمان جهان و المپیک ورزشی باشند، باید در رقابت‌های انتخابی و مقدماتی حضور یابند. نکته دیگر این است که قاریان و حافظان صاحب رتبه با حضور در مراحل مقدماتی علاوه بر بالا بردن سطح مسابقات در آن مراحل، انگیزه‌ بیشتری را به شرکت‌کنندگان تازه‌وارد برای قدرت‌نمایی می‌دهند.

شرکت‌کنندگان صاحب رتبه که از حضور در مراحل مقدماتی مسابقات معاف هستند، اگر در رشته خود صاحب ادعا هستند و خود را جزء بهترین‌ها در آن رشته می‌دانند، چرا این ادعا را از طریق حضور در مسابقات و عادلانه اثبات نمی‌کنند؟ در حضور آنها در مراحل مقدماتی مسابقات چند حُسن وجود دارد. اولاً، با حضور در رقابت‌ها خودشان را همواره آماده نگه می‌دارند و با آمادگی بالاتر می‌توانند در مراحل بالاتر حضور یابند. ثانیاً، حضور آنها در مراحل مقدماتی باعث می‌شود افرادی که تجربه کمتری دارند از تجربیات چنین افرادی بیشتر بهره‌مند شود. ثالثاً، حضور چهره‌های صاحب عنوان می‌تواند هیجان را به مسابقات بازگرداند و مهم‌ترین حُسن این است که شائبه تبعیض‌آمیز بودن معافیت را با حضور خود از بین خواهند برد.

تحلیلی متفاوت درباره امکان معافیت

افزون بر مطالبی که از آنها سخن رفت، نمی‌توان از این تحلیل نیز چشم‌پوشی کرد که چه‌بسا نسبت میان متسابقان و مسئولان باعث شده است تا چنین رویه‌ای حاکم شود. معمولاً رتبه‌دارترین افراد معترض‌ترین افراد به برخی فرایندهای مسابقات از جمله نتایج آنها هستند و احتمالاً همین امر سبب شده است که مسئولان به فکر چنین معافیتی بیفتند؛ معافیتی که بیشتر می‌توان آن را رانت تلقی کرد تا حاکم کردن عدالت‌.

در پایان باید یادآور شد که مسئولان برگزارکننده مسابقات دلایلی برای چنین تصمیمی دارند، اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان به این امر پرداخت و حداقل آن را به صورت موقت برای یک یا دو دوره در مسابقات به آزمون گذاشت.

تیمور کاکایی