مزایای صکوک و تفاوت آن با اوراق قرضه

رشد و توسعه اقتصادی کشور بخشی از دغدغه‌های دولتی و حکومتی است و این مهم زمانی تحقق پیدا می‌کند که در کنار آینده‌نگری و داشتن برنامه‌ریزی صحیح، عوامل تأثیرگذار بر سیاست‌های پولی و توسعه مالی به خوبی احصاء و برروی آنها متمرکز شد. در دنیا برای دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی ابزارهای متعددی وجود دارد که اغلب این ابزارها به دلیل برخورداری از ماهیت ربوی، قابلیت استفاده در نظام اقتصادی ایران را ندارند، لذا ضروری است از ابزارهای مالی اسلامی استفاده شود.

طی دهه‌های گذشته در حوزه مباحث پولی و مالی اسلامی تلاش شده ابزارهای تأمین مالی معرفی شوند که با آموزه‌ها و اصول اسلامی سازگار باشند که اوراق بهادار اسلامی یا صکوک یکی از این ابزارهاست. دراصل صکوک ابزاری است برای تأمین منابع مالی بنگاه‌های اقتصادی در فرآیند تولید و صادرات و سازمان‌های وابسته به دولت کاربرد دارد و این ابزار کاملاً براساس عقود اسلامی طراحی شده است.

صکوک؛ ابزاری برای خلق ارزش

برخلاف فعالیت‌های سفته‌بازانه و سوداگرانه که در آن هیچ‌گونه خلق ارزش و کاری صورت نمی‌گیرد، اوراق بهادار اسلامی یا صکوک به منظور خلق ارزش یا کاری منتشر شده و منابع مالی را به پشتوانه ترازنامه و دارایی‌های فیزیکی شرکت‌های دولتی جذب می‌کند. صکوک وظیفه پشتیبانی از بخش واقعی اقتصاد را دارد تا شرایط لازم برای رشد و توسعه پایدار اقتصادی فراهم شود. به عبارت کامل‌تر صکوک، تأمین مالی دولت و بنگاه‌های اقتصادی به منظور تقویت تولید و صادرات را برعهده دارد و کاملاً براساس عقود اسلامی منتشر می‌شود.

از دیدگاه علمای اسلام انتشار «اوراق قرضه» یا «اوراق مشارکت» که مبتنی بر سود ثابت بوده خلاف شرع است. در واقع فقها و مراجع براین باورند انتشار اوراق قرضه بدون پشتوانه مالی منجر به افزایش نقدینگی و تورم شده و بانک‌ها فعل رباخواری را به نحو دیگری انجام می‌دهند. در کشورهای اسلامی برای حل این مشکل اوراق مشارکت برای تأمین مالی یک طرح فیزیکی را منتشر کرده‌اند و طبق این اوراق مالکیت مشاع در یک یا چند دارایی و منافع حاصل از آن اتفاق خواهد افتاد.

مزایای صکوک

همیشه دغدغه مردم این بوده که یک درآمد ثابت غیرربوی داشته باشند و اوراق بهادار اسلامی یا صکوک به پشتوانه قراردادهای اسلامی منتشر شده این دغدغه را به طور کامل مرتفع می‌سازد. یکی از مزیت‌های صکوک این است که می‌توان آن را در بازار اوراق بهادار فروخت و دیگر مزیت صکوک این است کسی که در آن سرمایه‌گذاری می‌کند اگر در میان‌دوره تصمیم به فروش این اوراق بگیرد متحمل جریمه شکست نخواهد شد اما در اوراق قرضه، مشارکت یا سپرده‌های بانکی چنین موضوعی وجود ندارد. از سوی دیگر نرخ سود اوراق صکوک برابر یا حتی بیشتر از این اوراق است.

انطابق بنیادین با عقود اسلامی، معافیت مالیاتی، وثیقه‌گذاری نزد بانک‌ها و رهایی از سود علی‌الحساب از دیگر مزایای اوراق صکوک محسوب می‌شوند.

تفاوت صکوک و اوراق قرضه

صکوک بیانگر مالکیت یک دارایی مشخص است، در حالی که اوراق قرضه حاکی از تعهد بدهی بوده و رابطه میان صادرکننده و خریدار اوراق قرضه همانند رابطه وام‌دهنده و وام‌گیرنده است که قطعاً نرخ بهره وام ثابت بوده و ربا را به همراه دارد. همچنین دارایی‌های اوراق صکوک از نظر شرعی باید مجاز و صحیح باشد، ولی در اوراق قرضه هرنوع دارایی که از نظر اسلام پذیرفته نیست پشتوانه اوراق قرار می‌گیرد. از سوی دیگر اعتبار اوراق صکوک به اعتبار ناشر بستگی ندارد بلکه به ارزش دارایی‌های وابسته است.

صکوک را می‌توان در بازار ثانویه یا همان بازار بورس و فرابورس به فروش رساند، چون نوعی دارایی و مالکیت محسوب می‌شود اما فروش اوراق قرضه مصداق فروش بدهی است و مشکل شرعی دارد و اینکه به مرور زمان به واسطه افزایش ارزش اصل دارایی به ارزش اوراق صکوک افزوده خواهد شد اما در اوراق قرضه به دلیل عدم بهره‌مندی از پشتوانه مالی و دارایی چنین امکانی وجود ندارد.

یادداشت از سعید امینی