چرا استقبال از اوراق اسلامی صکوک اندک است؟ + صوت

الله‌مراد سیف، عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) در گفت‌وگو با ایکنا، با اشاره به ضرورت یافتن شیوه‌های صحیح تأمین مالی گفت: به طور کلی نظام مالی یکی از ارکان اصلی نظام اقتصادی است و در درون همین نظام مالی، شیوه تأمین مالی و نهادهای تأمین مالی تعریف می‌شوند و چگونگی و کیفیت تأمین مالی را مشخص می‌کنند.

وی افزود: اقتصادهای آزاد ویژگی و شرایط خاص خود را دارند و در این نوع اقتصادها، براساس منافع و هزینه‌هایی که برای پروژه‌ها تعریف می‌شود، می‌توانند خود را تبلیغ یا جذابیت ایجاد کنند یا حتی نهادهایی را برای تأمین مالی پروژه‌ها ایجاد کرده‌اند مانند بازار سرمایه، بازار اوراق قرضه و بانک‌ها که بیشتر تأمین مالی خرد را برعهده دارند.

کارشناس اقتصادی ادامه داد: در اقتصادهای آزاد، اوراق قرضه ابزار مهم تأمین مالی محسوب می‌شود، چون تأمین مالی همه پروژه‌ها را انجام می‌دهد.

شرایط تأمین مالی در ایران

سیف با اشاره به شرایط نظام تأمین مالی در ایران گفت: شرایط خاصی بر نظام تأمین مالی ایران حاکم است، چون تأمین مالی‌ها عمدتاً بانک‌محور هستند و شاید بیش از 90 درصد تأمین مالی‌ها از طریق بانک‌ها انجام می‌شود و این مسئله ریشه در آن دارد که در ایران بازار اوراق وجود ندارد، زیرا بازار اوراق بر مبنای سود و بهره کار می‌کند و به دلیل ماهیت غیراسلامی بودنش ضرورتی برای تشکیل آن وجود نداشته است.

به گفته این استاد دانشگاه، خود بانک‌ها در حوزه تأمین مالی با مشکلات بسیاری مواجه هستند.

سیف در ادامه این گفت‌وگو به شیوه مطلوب تأمین مالی اشاره کرد و ادامه داد: آنچه که در شیوه مطلوب قرار است اتفاق بیفتد این است که منابع مالی به سمت نیازهای واقعی هدایت شوند که تولید در صدر نیازهای واقعی قرار دارد.

وی افزود: در راستای شیوه مطلوب تأمین مالی نیازمند ابزارها و نهادهای تسهیل‌گر هستیم که بتوانند هم شفافیت ایجاد کنند و هم منابع را به سمت تولید هدایت کنند. البته لازم است توجه داشته باشم که پیش از اینها باید نظام انگیزشی مطلوبی در نظام اقتصادی وجود داشته باشد که منابع مالی برای رفتن به سمت تولید رغبت لازم را داشته باشند که در اینجا آن را مفروض می‌گیریم. اما وقتی فعالیت‌های غیرمولد اقتصادی، منابع را از طریق جاذبه سود بالاتر و ریسک کمتر می‌بلعند، در هر نظام اقتصادی که باشیم عملاً اتفاق خاصی برای رونق تولید رخ نخواهد داد.

شرط رونق‌بخشی به تولید

عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) با بیان این مطلب که توسعه نظام مالی شرط لازم برای رونق‌بخشی به تولید هست اما شرط کافی نیست، عنوان کرد: وقتی در مورد این شرط لازم صحبت می‌شود، باید وضعیت تولید کشور را در نظر داشت. حقیقتاً شرایط تولید و اجرای طرح و پروژه‌ها از وضعیت مطلوبی در موضوع تامین مالی برخوردار نیستند، چرا؟ چون آنهایی که عرضه‌کننده منابع مالی هستند یعنی مردم، پس‌اندازهای خود را بیشتر در بانک‌ها سپرده می‌کنند تا از سود تضمین شده و بدون مالیات بهره ببرند و به همین دلیل عمده منابع مالی در اختیار بانک‌هاست و همه هم از بانک‌ها انتظار دارند در تأمین مالی پروژه‌ها مشارکت داشته باشند.

سیف در ادامه افزود: به دلیل اینکه بانک یک مؤسسه انتفاعی محسوب می‌شود و وعده پرداخت نرخ سود نسبتا بالایی هم را به سپرده‌گذاران خود داده، به دنبال شرایطی است که با ریسک پایین همراه باشد و منافع یا سود تضمین‌شده بیشتر را برای او رقم بزند و به همین دلیل بانک‌ها خیلی رغبتی به سرمایه‌گذاری در بخش تولید ندارند، زیرا تولید شرایط و ریسک خاص خود را به همراه داشته و زمان‌بر است و حتی آنهایی که به منظور فعالیت تولیدی تسهیلات دریافت می‌کنند به خاطر عدم پرداخت بدهی و نبود رونق در بخش تولید بعضاًبه ابربدهکار بانکی تبدیل می‌شوند.

لزوم زدودن بانک‌محوری از نظام تأمین مالی

وی با بیان چند پیشنهاد گفت: به نظر من باید نظام تامین مالی را از وضعیت بانک‌محوری خارج کنیم و اگر از این شرایط خارجی شویم قطعاً به توسعه کمک خواهد شد. در همین راستا بهتر است به بازار سرمایه به عنوان یک نهاد مهم تأمین‌کننده منابع مالی بیش از پیش توجه شود. در حال حاضر کارکرد اصلی بازار سرمایه بیشتر در خرید و فروش سهام است که اثر واقعی در اقتصاد ندارد. بازار سرمایه زمانی بر روی تولید تأثیر دارد که به شرکت های تولیدی فرصت سرمایه داده و بتواند منابع مالی جدیدی را جذب و در گسترش تولید هزینه کند.

این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: در کنار بازار سهام باید بازار اوراق اسلامی توسعه داده شود که اگر این اتفاق می‌افتاد قطعاً شرایطی ایجاد می‌شد که از حالت بانک‌محوری فاصله می‌گرفتیم. همین اوراق صکوک و یا استصناع ابزارهای مناسب اسلامی برای تأمین مالی به شمار می‌روند که متأسفانه به دلیل نبود تبلیغات و فقدان اطلاع‌رسانی کافی مردم با این اوراق خیلی آشنایی ندارند. ضمن این که لازم است فقها در توسعه ابزارهای اسلامی تامین مالی کمک کنند. به هر حال اوراق صکوک هنوز نتوانسته جاذبه ایجاد کنند و مردم هم فعلاً ریسک نمی‌کنند، پس حتماً باید جذابیت این اوراق از طرق مختلف افزایش یابد.

سیف تأکید کرد: بهبود شرایط فعلی از طریق افزایش فشار بر بانک‌ها اتفاق نخواهد افتاد و در نهایت باید وزنه تأمین مالی را از دوش بانک‌ها برداشت و این وزنه را به سمت بازار سرمایه و اوراق اسلامی هدایت کرد تا در آنجا چنین اتفاقی رقم بخورد. حتی اگر لازم است برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری برروی اوراق، آنها را بیمه کنیم. راه‌های بسیاری برای افزایش جذابیت اوراق اسلامی وجود دارد که باید این راه‌ها را امتحان و بنگاه‌ها را از این طریق ترغیب به سرمایه‌گذاری در این بخش کرد.

اینجاد بانک‌های تخصصی

وی یکی دیگر از راهکارها را برای تأمین مالی اسلامی، ایجاد بانک‌های تخصصی دانست و در این رابطه گفت: یکی از مسائل و مشکلاتی که در نظام اقتصادی ایران وجود دارد این است که یک بانک‌ می‌خواهد همه کار انجام دهد، یعنی همه عقود چهارده‌گانه اسلامی را می‌خواهد اجرا کند، اما در عمل هیچ‌یک را درست اجرایی نمی‌کند. اگر بانک‌های تخصصی به معنای واقعی ایجاد شوند، ذیل هریک از بانک‌های تخصصی می‌توان صندوق‌پروژه‌های مرتبط را ایجاد کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع) در پایان درباره صندوق‌های درآمد ثابت به عنوان یکی از منابع تأمین‌کننده مالی اظهار کرد: این صندوق‌ها نمی‌توانند مبنای کار ما قرار گیرند، گرچه در یک نظام تأمین مالی گنجانده شده و به تنوع کار کمک می‌کنند ولی کار خاصی انجام نمی‌دهند. پوتفوی این صندوق‌ها متشکل از اوراق دولتی، سهام، سپرده‌های بانکی و ترکیبی از اینها می باشد و درآمد نسبتاً ثابتی را برای دارندگان واحد این صندوق‌ها ایجاد می‌کند و کارکرد آن در نهایت شبیه به بانک می باشد. هر یک از اینها به عنوان یک صندوق می‌خواهند مشکل خود را حل کنند و تمایلی به سرمایه‌گذاری در بخش تولید ندارند.

گفت‌وگو از سعید امینی