سیره عملی امام حسن عسکری(ع) در مواجهه با مخالفان

حجت‌الاسلام والمسلمین اسماعیل چراغی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با ایکنا از قم، ضمن تبریک به مناسبت فرا رسیدن ولادت امام حسن عسکری(ع) در خصوص مهم‌ترین توصیه ایشان به شیعیان گفت: یکی از توصیه‌های مهم امام به شیعیان، بکارگیری اندیشه، تعقل و تفکر در انجام امور است.

وی گفت: گاه تصوری که از عبادت میان مردم وجود دارد، افراط در نماز خواندن و روزه گرفتن است، یعنی رویکرد آنها به عبادت رویکردی مناسک‌گرایانه است که گاهی اوقات ممکن است همراه با خردمندی باشد یا نباشد در حالیکه امام حسن عسکری(ع)، رویکرد مردم را نسبت به عبادت تغییر داده و آن را اصلاح کرد.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: ایشان عبادت را صرفا پرداختن به نماز و روز نمی‌دانند بلکه تامل و اندیشیدن بسیار در آفرینش الهی را عبادت واقعی معرفی می‌کنند همانگونه که می‌فرمایند: «لَیْسَتِ الْعِبادَهُ کَثْرَهُ الصّیامِ وَالصَّلاهِ، وَ إنَّمَا الْعِبادَهُ کَثْرَهُ التَّفَکُّرِ فی أمْرِ اللهِ؛ عبادت کردن به زیادی روزه و نماز نیست، بلکه (حقیقت) عبادت، زیاد در کار خدا اندیشیدن است.» که علت رویکرد امام این است که اندیشه و تفکر، رفتارها و کنش‌های انسان را از انحراف و آسیب باز می‌دارد.

وی ادامه داد: اندیشیدن در فلسفه روزه، فلسفه نماز و فلسفه همه عبادت‌ها موجب می‌شود که آن عبادت‌ها با معرفت بیشتری انجام و مسیر عبودیت و بندگی با شناخت کامل طی شود.

طرح اصل مسئله غیبت از سوی امام

چراغی در خصوص اقداماتی که امام حسن عسکری(ع) جهت آماده کردن شیعیان برای پذیرش امام غایب انجام دادند، افزود: ایشان برای آماده‌سازی شیعیان برای غیبت امام زمان(عج) به منزله وضعیتی دشوار و ناشناخته، تلاش‌های بسیاری انجام دادند، نخست، طرح اصل مسئله غیبت بود.

وی ادامه داد: غیبت وضعیتی دشوار و ناشناخته برای شیعیان بود و تصور جامعه بدون امام و راهبر آن هم بر فرض عدم اطلاع از اصل غیبت، می‌توانست آسیب‌های جدی را برای جامعه شیعی بدنبال داشته باشد، همچنین حیرانی، سرگردانی و بلاتکلیفی، علاوه بر اینکه دینداری مردم را به خطر می‌انداخت، می‌توانست زمینه فروپاشی هم‌بستگی اجتماعی جامعه شیعی را فراهم آورد بنابراین با توجه به این مهم، این امام بزرگوار، اصل مسئله غیبت را برای شیعیان طرح می‌کنند.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: از امام حسن عسکری(ع) نقل شده است که فرمودند: «گویا شما را می‌بینم که پس از من درباره جانشینم اختلاف می‌کنید. آگاه باشید که هر کس به ائمه بعد از رسول خدا(ص) اقرار کند اما منکر فرزندم شود، مانند کسی است که به همه انبیای الهی و رسولانش اقرار داشته باشد اما نبوت رسول اکرم(ص) را انکار کند زیرا اطاعت از آخرین نفر ما، مانند اطاعت از اولین ماست و منکر آخرین نفر ما مانند منکر اولین ماست. آگاه باشید که برای فرزندم، غیبتی است که مردم در آن شک می‌کنند مگر کسی که خدای تعالی وی را حفظ فرماید.» (کمال الدین و تمام النعمة، ج2، ص119)

چراغی با بیان اینکه از دیگر تلاش‌های امام حسن عسکری(ع) برای آماده‌سازی شیعیان با غیبت، کاهش ارتباط با شیعیان بود، ادامه داد: دوره امام حسن عسکری(ع) دوره‌ای بود که جامعه شیعی در آستانه غیبت قرار داشت، غیبت برای آنان وضعیتی بود که تاکنون جز در مواردی خاص و در دوره امام هادی(ع) و آن هم برای مدتی کوتاه، تجربه نکرده بودند بنابراین جامعه باید طعم تلخ غیبت را می‌چشید و آماده تجربه سخت می‌شد، از این رو لازم بود تا در دوره‌هایی هر چند کوتاه، فقدان و عدم حضور امام را تمرین کنند تا به خوبی برای آینده‌ای که در آن، امام جامعه در غیبتی طولانی‌تر به سر می‌برد آمادگی روحی و روانی پیدا کنند؛ از این رو گاه برای شیعیان از پشت پرده سخن می‌گفتند.

ساخت و تقویت سازه وکالت

وی ساخت و تقویت سازه وکالت را از دیگر اقدامات این امام بزرگوار دانست و افزود: کارکرد اساسی سازه وکالت، پاسخگویی به نیازهای رو به رشد جامعه اسلامی در بهره‌گیری از هدایت‌های امامان معصوم(ع) بوده است اما یکی از کارکردهای مهم این سازه خصوصا در دوره امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، آماده کردن جامعه شیعی برای غیبت امام زمان بود.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: این دو امام بزرگوار شیوه پاسخگویی به پرسش‌ها و خواسته‌های جامعه را از پذیرش حضوری به پاسخگویی از طریق مکاتبه و یا سازه وکالت تغییر دادند، این اقدام آن‌ها حاکی از این است که راهبرد امام جهت آماده‌سازی جامعه برای غیبت، همین ساخت و تقویت سازه‌ای جدید به منظور فراهم آوردن آمادگی در جامعه شیعی بوده است.

چراغی با بیان اینکه به فرموده امام حسن عسکری(ع) «هیچ خصلت خوبی بالاتر از ایمان به خدا و نفع و خیررسانی به برادران دینی نیست»، تصریح کرد: سیره و سبک زندگی امام حسن عسکری(ع) مانند دیگر پیشوایان دین، حرکت بر مدار آیات قرآنی و زندگی ایشان، زندگی قرآنی بود و اقدامات امام حسن عسکری(ع) در کنش‌های فردی و تعاملات اجتماعی با محوریت قرآن بود که این سیره را می‌توان از گفتار و کردار ایشان به‌خوبی استخراج کرد اما شاید آنچه در خصوص سیره این امام بزرگوار بیشتر به چشم می‌آید، سیره عملی ایشان در مناسبات اجتماعی بود

استاد حوزه و دانشگاه ضمن اشاره به تاکیدات امام حسن عسکری(ع) بر رعایت اخلاقیات اجتماعی از جمله نیک‌گفتاری با مردم، گشاده‌رویی با بندگان خدا و مداراکردن با مخالفان، گفت: امام حسن عسکری(ع) گاه در مواجهه با مخالفین چنان با نیک‌گفتاری و مدارا سخن می‎‌گفتند که دشمن را به دوست تبدیل می‌کردند، در نقل است که مواجهه ایشان با زندانبان خود بگونه‌ای انسانی، اخلاقی و الهی بود که آنان در اندکی زمانی متحول می‌شدند.

نقش امام در گذر از بحران‌ها

چراغی در خصوص نقش امام در گذر از بحران‌ها افزود: بحران‌های هر دوره به اقتضای شرایط فکری و فرهنگی همان دوره است، از این رو در هر جامعه‌ای بسته به شرایط خاصی که دارد، ممکن است چالش‌ها و یا بحران‌های ویژه‌ای تحقق یابد و در دوره امام حسن عسکری(ع) نیز به دلیل وضعیت خاص جامعه اسلامی، چالش‌هایی ویژه‌ای بوجود می‌آمد که می‌بایست در پرتوی هدایت‌های الهی امام حسن عسکری(ع) به عنوان امام آن زمان برطرف شود، یکی از مهمترین چالش‌های جامعه آن زمان، گسترش اندیشه‌های انحرافی بود.

وی بیان کرد: در آن دوره به جهت گسترش نسبی دانش‌ها از یک سو و ارتباط‌گیری جهان اسلام با فرهنگ‌های دیگر، تبادلات فکری و فرهنگی با اندیشمندان و فرهنگ‌ها و جوامع غیر اسلامی، بسترهایی برای طرح اندیشه‌های انحرافی فراهم آورده بود و این امر می‌توانست به تقویت پایه اندیشه‌های انحرافی و تضعیف جایگاه اسلام از سوی دیگر بینجامد که در این شرایط امام حسن عسکری(ع) با تیزهوشی و موقع‌شناسی، نقشه‌های آنان را نقش بر آب کرد و پایه‌های لرزان اندیشه‌های آنان را فرو ریخت و جامعه را از بحران‌های احتمالی نجات داد که نمونه آن را می‌توان در بحث‌هایی با اندیشمندان مسیحی و گاه ملحدان زمان خویش، مشاهده کرد.