همایش فقه نظام‌ساز با تأکید بر اندیشه شهید صدر برگزار می‌شود

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدسجاد ایزدهی، دبیر علمی همایش فقه نظام‌ساز با تأکید بر اندیشه‌های شهید صدر، امروز، 21 آبان‌ماه در نشست خبری تشریح برنامه‌های این همایش با بیان اینکه معمولاً در روز جهانی فلسفه همایشی برگزار و از یک شخصیت محوری در این زمینه هم تجلیل می‌شود، گفت: همایش «فقه نظام‌ساز با تأکید بر اندیشه‌های شهید صدر» روز چهارشنبه، 25 آبان‌ماه از ساعت 18 در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار خواهد شد و استادان بنامی چون آیات علی‌اکبر رشاد، علی‌دوست و سیدمهدی میرباقری به سخنرانی خواهند پرداخت و همچنین از کتاب مجموعه مقالات در دو جلد رونمایی خواهد شد.

وی افزود: در سال‌های اخیر این بحث مطرح است که آیا فقه در قالب احکام می‌تواند نظامی را اداره کند و مجموعه احکام چنین توانایی‌ای را دارد یا اینکه باید مشتمل بر نظامی باشد که آن نظام هم در تراز اداره یک جامعه باشد؛ بحث ما این است که آیا فقه می‌تواند در تراز سیاسی و اجتماعی و اقتصادی و ... نظام معرفتی پیشینی داشته باشد؟ آیا نظام پشتیبانی بر این فقه حکومت می‌کند و احاکم جلوه‌ها و نمودهای این حوزه نظام معرفتی هستند؟ در گذشته که جوامع پیچیده و در هم تنیده نبود، با احکام مجزا می‌شد جامعه را اداره کرد ولی در جامعه قرن 21 چنین موضوعی ممکن نیست.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه باید نگاه همه جانبه، منسجم و هدفمند که همه نظریات فقهی را به مثابه یک نظام و مجموعه بهم پیوسته دارای هدف معین لحاظ کند، داشته باشیم، گفت: در حوزه موضوع‌شناسی هم این بحث جدی وجود دارد که آیا فقط احکام قرار است به تنهایی جامعه را اداره کنند؟ مثلاً در عرصه اقتصادی یکسری احکام برای بانکداری داریم که عقود را اسلامی می‌کند ولی آیا وقتی بانک، مبتنی بر سود و سرمایه و سرمایه سرمایه‌داران است، می‌تواند اسلامی شود و عدالت را تضمین و فاصله فقر و غنا را کم کند یا اینکه ما باید یک ساختار مشخصی را متناسب با این احکام از قبل داشته باشیم نه اینکه ما احکام را از روی انفعال و ضرورت به بانکداری بچسبانیم. غرض از سرمایه این است که سرمایه در جامعه چرخش داشته باشد و فاصله فقر و غنا کم شود نه اینکه سرمایه سرمایه‌دار را بیشتر کند.

وی با طرح این سؤال که آیا فقط با اینکه کارگزاران را افراد مؤمن قرار دهیم، می‌توانیم ساختارها را اسلامی کنیم یا باید ساختارها هم مبتنی بر اسلام بنا شوند، گفت: ما با یکسری ابزارهای غربی مانند مجلس و تفکیک قوا و .. روبرو هستیم، آیا می‌توانیم آن‌ها را بدون دخل و تصرف در فضای جمهوری اسلامی استفاده کنیم و مناسبات آن‌ها را برای تحقق اهداف اسلامی لحاظ نکنیم؟

خاستگاه غیراسلامی نهادها

حجت‌الاسلام ایزدهی اضافه کرد: پرداختن به چنین موضوعاتی سبب می‌شود تا بحث فقه در تراز اداره جامعه مدنظر قرار بگیرد لذا بحث فقه نظام، اقتضای جامعه و نیازهای امروز و پیچیدگی مسائل و موضوعات مستحدثه است و فقه نمی‌تواند این مباحث را از خاستگاهی غیراسلامی بگیرد و بدون دخل و تصرف به کار بگیرد، زیرا در این صورت اسلامیت آن تضمین نخواهد شد.

وی با طرح این پرسش که آیا در سیاست، پارلمانی و ریاستی جواب می‌دهد یا روش دیگر و در اقتصاد تعاونی دولتی یا خصوصی درست است یا مدل دیگر؟، اضافه کرد: سؤالاتی که در این عرصه وجود دارد باید پاسخ داده شود ولی برای پاسخ باید ابتدا در مورد یکسری مسائل پیشینی سخن بگوییم و آن را دقیقاً تبیین کنیم. در نظام نمی‌توان از چند چیز یاد کرد که یک هدف مشترک نداشته باشند مثلاً اجزای یک ماشین، ماشین نیست لذا اگر نگاه کل‌نگر نداشته باشیم، نظامی ایجاد نخواهد شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: امروز وظیفه فقه بسیار پیچیده و سنگین شده و فقه نظام‌ساز درصدد تبیین پیشینه معرفتی و ظرفیت آن و اینکه چگونه می‌تواند نظام را رهبری کند، است. اگر آن کل پیشینی ناظر به این مسئله کشف نشود، ممکن است در جزء نکاتی گفته شود که در نهایت نظام را اداره نخواهد کرد. البته این با فقه حکومتی فرق دارد. در فقه فردی ما می‌گفتیم فرد می‌تواند برای وضو گرفتن دوبار آب به  دستش بریزد ولی بیشتر را خیر ولی همین فرد بدون نیت وضو می‌تواند 20 بار آب بریزد ولی اگر همین مسئله را با فقه حکومتی بررسی کنیم، فرد حق ندارد هر مقدار آبی که دوست دارد استفاده کند زیرا فاجعه ملی در مصرف آب رخ خواهد داد.

تبیین معرفتی پیشینه فقه نظام

وی تصریح کرد: در فقه نظام ما از فقه حکومتی گذر کرده و قصد داریم معرفت پیشینی آن را تبیین کنیم؛ یعنی چه چیزی به مجتهد اجازه می‌دهد که افراد نمی‌توانند از فلان مقدار بیشتر استفاده کنند و یا استخر آب در خانه خودشان داشته باشند؛ اگر این حجم استفاده از آب و برق و ... به امنیت کشاورزی و اقتصادی و کارخانجات و ... پیوند نخورد، بخشی از کار لنگ خواهد خورد.

حجت‌الاسلام ایزدهی با بیان اینکه 18 مقاله به این همایش رسیده است، در پاسخ به سؤالی پیرامون ضرورت ارتباط بین یافته‌های علمی و نهادهای اجرایی به منظور کاربردی بودن این همایش‌ها، اضافه کرد: اینکه ما از ابتدا و مبنا باید فقه نظام را درست کنیم یا اینکه مسئله را از کف خیابان و جامعه بگیریم و به فقه ارائه کنیم، محل درگیری علمی است یعنی هنوز تلقی‌های ما در این عرصه متفاوت است و حتی بین سخنرانان این همایش هم این تلقی‌ها یکسان نیست.

وی افزود: ما در حوزه نظر و عمل دو کار می‌توانیم انجام دهیم؛ اول اینکه از لحاظ فقهی این منطق را آنقدر محکم کنیم که کسی نتواند آن را نپذیرد و دیگر اینکه نهادهای موازی و همسو ایجاد کنیم که آن‌ها هم در این عرصه کار کنند و فشار مطالبات در استفاده از نظریات این عرصه زیاد شود.

نهادهای حاکمیتی توجه چندانی به مباحث معرفتی ندارند

حجت‌الاسلام ایزدهی بیان کرد: متأسفانه الان نهادها احساس نیازی به مباحث علمی در پژوهشکده‌ها و پژوهشگاه‌ها ندارند و سراغ آن‌ها نمی‌روند لذا یک نهاد حاکمیتی باید واسط بین این دو مراکز باشد؛ البته امتداد اجتماعی این نوع مباحث معرفتی نیازمند گذر زمان است کما اینکه غرب هم مدت مدیدی را صرف چنین کاری کرد و در نهایت به یک نقطه‌ای رسید ولی ما هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم و این نوع همایشات در راستای این غایت است. البته اینکه چه زمانی به این غایت خواهیم رسید، تابع دغدغه و پیگیری ما و نهادهای درخواست‌کننده و ... است.