ترجمه قرآن از علل رشد زبان فارسی است

به گزارش خبرنگار ایکنا؛‌ آئین رونمایی از نسخه خطی قرآن کریم بازمانده از دوران سلجوقی با عنوان «مصحف شریف» هم‌زمان با روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار با حضور غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی، علیرضا مختارپور، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی، علی رواقی، قرآن‌پژوه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، عصمت مومنی، معاون مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران و جمعی دیگر از صاحب‌نظران در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.

غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در این مراسم ضمن اشاره به اینکه روز ۲۴ آبان‌ماه و سالروز وفات مرحوم علامه طباطبایی، مفسر بزرگ قرآن و فیلسوف ارجمند معاصر است، روز کتاب و کتابخوانی  نامیده شده، گفت: طبیعی است که در چنین روزی کتابخانه ملی باید علمدار ترویج کتاب و کتابخوانی باشد.

حدادعادل در ادامه ویژگی مهم این نشست را رونمایی از نسخه ارزشمند قدیمی نهصد ساله قرآن کریم با ترجمه فارسی خواند و گفت: نسخه‌های خطی سند مسلّم قدمت و اصالت تمدن هر کشور هستند. میراث فرهنگی هر کشور مانند حافظه هر آدم است. همان‌طور که اگر حافظه آدم از او گرفته شود، از او چیزی باقی نمی‌ماند، میراث فرهنگی یک ملت هم اگر شناخته نشود، از فرهنگ آن ملت چیزی باقی نمی‌ماند.

گویاترین میراث فرهنگی

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به اینکه میراث فرهنگی انواعی دارد ولی گویاترین و بهترین آن میراث فرهنگی مکتوب است، تصریح کرد: وقتی یک نسخه خطی با قدمت ۹۰۰ ساله پیدا می‌شود، از جهات مختلفی فوائد فرهنگی و تمدنی دارد. از حیث کالبدی این نسخه دلالت بر پیشرفت فن کاغذ و سطح این مهارت دارد. از حیث کتابسازی حکایت از حد صنعت صحافی می‌کند. از حیث جلد و طرح روی جلد و نقاشی، سطح هنری را بیان می‌کند؛ خط و خوشنویسی آن جهت دیگری دارد.

وی با تاکید بر اینکه  خیلی رموز دیگر فنی و صنعتی از ظاهر هر نسخه خطی بدست می‌آید؛ تصریح کرد: از حیث معنایی، محتوایی و نرم‌افزاری یک نسخه خطی به منزله یک نسخه علمی بر قدمت و اصالت یک ملت است؛ بنابراین هر نسخه خطی که یافت می‌شود، باید حفظ و به‌عنوان یک سند به آن استناد شود.

فراوانی نسخه‌های خطی قرآن 

حداد‌عادل در ادامه نسخه‌های خطی قرآن کریم را از همه نسخه‌های کتاب‌های دیگر در ایران فراوان‌تر خواند و گفت: دلیل این فراوانی این است که مردم به حسب اعتقادات و اینکه قرآن را برای خواندن و بهره‌بردن و کسب صواب تکثیر می‌کردند، نه اینکه در کتابخانه‌ها نگهداری کنند تا بعدا محققان روی آن‌ها تحقیق کنند؛ لذا در سراسر ایران، در عمق روستاها و امام‌زاده‌ها و حتی کتابخانه‌های شخصی تعداد زیادی نسخه خطی از قرآن کریم موجود است.

رشد زبان فارسی از رهگذر ترجمه‌های قرآن

عضوی شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه ضمن اعلام اینکه تکیه و تاکید بنده در این مجلس روی ترجمه‌های قرآن به زبان فارسی و خدمتی که از رهگذر ترجمه قرآن به زبان و ادبیات فارسی شده، است؛ اضافه کرد: تردید نیست که یکی از علل رشد زبان فارسی، اهتمام به ترجمه قرآن به زبان فارسی است. برای مثال ترجمه تصحیح طبری از قرآن متعلق به 350 هجری قمری است؛ یعنی این ترجمه کامل از قرآن کریم، قبل از شاهنامه و بیهقی به زبان فارسی درآمده است و این نشان می‌دهد که زبان فارسی در قرن چهارم به درجه‌ای از قوت رسیده بود که فارسی‌زبانان توانستند قرآن را با همه عمق و پیچیدگی به زبان فارسی درآوردند.

حدادعادل با اشاره به اینکه در اصل ترجمه قرآن به زبان فارسی از همان ابتدا در میان اهل سنت بحث زیاد بوده و جواز ترجمه نمی‌دادند، اظهار کرد: مسلمان‌های غیر عرب‌زبان می‌خواستند معنی قرآن را بفهمند اما فقها نگران بودند معنای دقیق وحی الهی در برگردان قرآن به زبان‌های دیگر مخدوش شود، بنابراین تا مدتی این وسواس وجود داشت و شاید اگر فقها زودتر اجازه ترجمه قرآن به زبان فارسی را داده بودند، ما زودتر از 350 هجری ترجمه فارسی قرآن را در اختیار می‌گرفتیم؛ کما اینکه به‌صورت پراکنده این کار انجام شده بود.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی با تاکید بر اینکه وجود بحث بر سر ترجمه قرآن از زمان خود پیامبر(ص) که به سلمان فارسی اجازه برگرداندن سوره حمد به فارسی را دادند؛ تصریح کرد: با این همه احتیاج به ترجمه به اندازه‌ای زیاد بود که بالاخره فتوا صادر و ترجمه قرآن به فارسی مجاز اعلام شد و دانشمندان تفسیر طبری را به فارسی برگرداندند. در این برگردان ترجمه آیات در ذیل آن ترجمه شد و ما صاحب یک ترجمه قرآن از ۱۱۰۰ سال پیش به زبان فارسی شدیم که این برای محققان زبان فارسی بسیار بامعنا بود که ترجمه‌ای از قرآن با آن تنوع واژگانی که در قرآن است را در اختیار داشته باشد.

حدادعادل ضمن اعلام اینکه از وقتی قرآن به زبان فارسی درآمده، بخت با زبان فارسی یار شده است، اضافه کرد: هرکسی در حفظ قرآن اهتمام داشته، زبان فارسی را هم حفظ کرده است زیرا  حفظ و تکثیر کتاب‌های دیگری که مقدس نبود و به زبان فارسی درمی‌آمد، بر کسی واجب نبود، اما از ترجمه تصحیح طبری با اینکه از ۱۱۰۰ سال پیش است، چندین نسخه در دنیا وجود دارد چراکه مردم به ترجمه قران احتیاج داشتند و این باعث شد یک گنجینه لغات از 1100 سال پیش باقی بماند.

فرهنگ لغت 1100 ساله

وی با بیان اینکه ترجمه تصحیح طبری قرآن به زبان فارسی امروز کار یک فرهنگ لغت ۱۱۰۰ ساله را انجام می‌دهد، گفت: از آنجا که ترجمه فارسی ذیل هر واژه‌ای آن آورده شده و 90 درصد کلمات عربی در ترجمه تصحیح طبری به فارسی برگرداندند، امروز این ترجمه عملا یک فرهنگ لغت و سرمایه بزرگی برای زبان فارسی و میدان وسیعی برای انجام انواع تحقیقات است.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه و در بیان خدمتی که  قرآن و ترجمه فارسی آن به زبان فارسی کرده، گفت: سال ۱۴۰۸ در تعمیراتی که در حرم مطهر حضرت رضا(ع) انجام می‌شد، یک دیوار در مجاورت ضریح را برداشتند و بعد یک فضای خالی آکنده از سی‌پاره‌های قرآن کریم با ترجمه فارسی بود. ظاهرا مردم این صفحات قرآن قبل از حمله غزها و از خوف اینکه سوزانده نشود در آنجا پنهان کرده بودند و حدود ۹۰۰ سال از انظار پنهان بود تا تصادفا به آن دست یافتند. ظاهرا دو سال پیش هم در بخش دیگری از حرم مطهر تعدادی از این نسخه‌ها پیدا شده است؛ یعنی به برکت احترام و اهتمامی که مردم به قرآن داشتند، زبان فارسی هم حفظ و در اختیار محققان قرار گرفته است.

تجربه 1100 ساله ترجمه قرآن

حدادعادل با تاکید بر اینکه مترجم امروز نیازمند آگاهی از این تجربه ۱۱۰۰ ساله است، اضافه کرد: کسی که می‌خواهد قرآن را به زبانی ترجمه کند که هم پیام قرآن رسانده شود و هم فصیح و صحیح و دلنشین و شیرین باشد؛ باید از همه این تجربه‌ها ملتهم باشد. گاهی شما در رساندن معنای یک آیه قرآن باید به همه ترجمه‌ها مراجعه کنید زیرا ممکن است یک ظرافتی در ترجمه‌ای باشد که به شما کمک می‌کند دقیق‌ترین معنا را به زبان فارسی برسانید.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه با شاره به وسواس مترجمان اولیه قران کریم و احتیاط بالای آنان در ارائه ترجمه تحت‌الفظی اضافه کرد: به علت همین وسواس و احتیاط، ساخت عبارات در این ترجمه‌ها کاملا تحت تاثیر نحو عربی است و از این جهت این احتیاط فوق‌العاده آن‌ها از لحاظ نحوی و ساخت جمله مشکل‌ساز شد اما از لحاظ واژگانی و ترکیباتی که ساختند بسیار مدد رساندند.

وی در پایان اهمیت حفظ نسخه قرآن رونمایی شده در این مراسم برای مترجم روشن است؛ اضافه کرد: این نسخه‌ها هم به نشر معارف قرآنی کمک می‌کنند و هم ذخیره‌ای را در اختیار پژوهشگران زبان و ادب فارسی می‌گذارند که بشود زبان و ادب فارسی را هم تقویت کرد.

نسخه خطی 900 ساله قرآن

علی رواقی، قرآن‌پژوه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم در این مراسم ضمن ارائه‌ توضیحاتی درباره گونه‌های زبانی و حوزه‌های جغرافیایی تفسیرها و ترجمه‌های قدیمی قرآن کریم، عنوان کرد: نسخه خطی قرآن کریم که امروز رونمایی شد یکی از نسخه‌های باارزش و قدیمی قرآن است که آغاز و پایان آن موجود نیست اما بر اساس شواهد و بررسی‌ها قدمت این نسخه فراتر از قرن ششم هجری قمری نیست.

این قرآن‌پژوه ضمن اشاره حوزه‌های زبانی مختلف در زمان نگارش ترجمه این نسخه خطی از قران کریم، اضافه کرد: متن کتاب حدود ۵٨٠ صفحه است که در دو روز گذشته که در اختیار بنده قرار گرفت، حدود ٨٠ صفحه از آن را مشاهده و بررسی کردم و بر اساس خوانشی که داشتم این نسخه در حوزه زبانی مرکزی یا رازی نوشته شده است. یعنی در مناطق مرکزی ایران ترجمه و نوشته شده است که این حوزه زبانی هنوز هم در نقاطی از کشور رایج است.

عصمت مومنی، معاون مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران هم ضمن بیان اینکه قرآن کریم یکی از معجزات نبوت است در سخنانی به اهمیت و جایگاه نسخه‌های خطی قرآن کریم در فرهنگ ایرانی و اسلامی اشاره کرد.

علیرضا مختارپور، رئیس اسناد و کتابخانه ملی هم در سخنانی ضمن تبریک روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار و تشکر از میهمانانی که در برگزاری این نشست همراه و همکار کتابخانه ملی بودند، بر اهمیت جمع‌آوری و حفظ نسخه‌های خطی قرآن کریم و دیگر کتاب‌های قدیمی تاکید کرد.

در پایان این نشست هم از نسخه خطی 900 ساله قرآن کریم که از دوران سلجوقی به جای مانده، رونمایی و لوح یادبود آن امضا شد.