نگاه کلیله‌ و دمنه‌ای به تاریخ غلط است

به گزارش ایکنا، نشست «درنگی درباره هویت دانشجوی تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)» امروز 2 آذرماه با حضور چهار نفر از استادان این دانشگاه؛ حجج اسلام الویری، قرائتی، ایزدی و زهره روح‌اللهی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری، در ابتدای این نشست در سخنانی با بیان اینکه هویت تعاریف و ابعاد مختلفی دارد، گفت: یک طلبه یا دانشجو علاوه بر هویت اصلی خود انبوهی از هویت‌های عرضی را هم دارد مثلا ممکن است کسی در کنار طلبگی به یک ورزش یا رشته هنری و رسانه‌ای هم بپردازد.

وی با بیان اینکه کارکرد هویت، ایجاد انسجام درونی و تمایز بیرونی برای انسان است، اضافه کرد: همچنین نوع دیگری از هویت یعنی هویت طولی هم وجود دارد. همچنین گاهی ما خودمان یک هویت برای خودمان تعریف می‌کنیم ولی گاهی کس دیگری هویتی به ما می‌دهد و این دیگری می‌تواند یک کاسب یا دانشجوی رشته پزشکی، خانواده، دوستان و استاد دانشگاه و ... باشد. مثلا ما آمریکا را شیطان بزرگ می‌دانیم ولی او خودش را برپاکننده نظم نوین جهانی در دنیا می‌خواند.

الویری بیان کرد: مسئله دیگر در این زمینه، هویت فردی و جمعی است؛ هیچ کسی نیست که بی‌هویت باشد و اگر الان به برخی افراد نسل جدید برچسب بی‌هویتی می‌زنیم ولی اینها باز یک نوع هویتی دارند که از منظر ما بی‌هویتی است وگرنه آنها برای خودشان هویتی برگرفته از هویت‌های فردی و جمعی دیگران قائل هستند.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) با بیان اینکه خودآگاهی هویتی سبب می‌شود تا انسان درک درستی از خودش داشته باشد، اظهار کرد: به نظر بنده، یک دانشجوی دکترای دانشگاه باقرالعلوم(ع)، دانشجویی است که با خودآگاهی از هویت طولی و عَرضی خود بتواند بالاترین سهم و نقش ممکن را به لحاظ فردی برای خود در نظر بگیرد و با تکیه بر توانایی شخصی خود در اصلاح وضع پیرامونی بکوشد.

وی ادامه داد: طبیعتا بخش زیادی از این هویت به وضعیت علمی ما وابسته است یعنی این دانشجو باید خودآگاهی بسیار زیادی از هویتش داشته باشد مثلا معتقد به حفظ شعائر دینی، وطن‌دوست، علاقه‌مند به ارزش‌های انقلاب اسلامی و علاقه‌مند به علم باشد و با درک واقع‌بینانه از محیط بیرون در بالاترین حد ممکن ایفای نقش کند؛ البته این بالاترین سطح، شاید زمانی فقط یک لبخند و در زمانی اداره کلاس و نوشتن مقاله و ... باشد. 

پایان‌نامه، برند سواد علمی است

در ادامه این نشست حسین ایزدی، با بیان اینکه هویت دانشجوی تاریخ در دانشگاه باقرالعلوم به جایگاه و توان علمی او که در طول چند سال می‌تواند آن را کسب کند، وابسته است، گفت: روند تحقیقات علمی دانشجوی دانشگاه باقرالعلوم(ع) منجر به یکسری تجارب تاریخی در تولید دانش برای او خواهد شد که او این تجارب و توانایی را در نوشتن پایان‌نامه نشان خواهد داد بنابراین دانشجویان باید به پایان‌نامه به عنوان برند و ویترین علمی خود نگاه کنند.

استاد دانشگاه باقرالعلوم(ع) اضافه کرد: به نظر بنده برای تقویت هویت علمی خود باید یادگیری یک زبان خارجی را در دستور کار قرار دهید زیرا از موارد لازم برای تقویت هویت علمی دانشجو است همچنین باید در تحقیقات خود به منابع دست اول رجوع کنید. همچنین نکته دیگر در هویت علمی دانشجویان تاریخ این است که نوشتن پایان‌نامه را نباید به مثابه پایان تحصیل علم تلقی کنند بلکه تحقیقات و مطالعات آنها باید تداوم یابد.

دانشجوی دانشگاه باقرالعلوم باید متفاوت باشد

در ادامه زهرا روح‌اللهی امیری، با بیان اینکه در باب هویت، یک تعریف لغوی و یک تعریف اصطلاحی داریم، گفت: هویت در لغت به معنای شخصیت و حقیقت هر چیزی است ولی در اصطلاح این است که من کیستم و قرار است در آینده چه کسی باشم.

وی با بیان اینکه ارزش‌ها تعیین‌کننده هویت هر فرد است همچنین هویت هر فرد براساس نقش او تعیین می‌شود، افزود: نکته دیگر اینکه هر کدام از ما نقش‌های متعدد و مختلفی داریم و باید ببینیم این نقش‌ها چه ارتباطی با هویت ما دارد.

وی ادامه داد: این نقش‌ها پایگاه اجتماعی افراد و به تعبیری بودن و چیستی و شکل بازی ما را در جامعه تعیین می‌کند بنابراین با توجه به بازیگری متعدد انسان در صحنه‌های مختلف در جامعه، جامعه هم انتظاراتی از فرد دارد و البته ممکن است این انتظارات براساس ارزش‌های او هم تعریف شود.

روح‌اللهی امیری اظهار کرد: اینکه کدام نقش یک انسان بر کدام مقدم می‌شود باز به اهمیت نقشی است که انسان برعهده می‌گیرد؛ به باور بنده ما قبل از اینکه دانشجوی دانشگاه باقرالعلوم باشیم طلبه حوزه علمیه بوده‌ایم بنابراین یک طلبه تاریخ‌خوان باقرالعلوم باید با تاریخ‌خوان فلان دانشگاه تفاوت داشته باشد.

این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه یک دانشجو باید امتداد اجتماعی آنچه را خوانده است مورد توجه قرار دهد، اضافه کرد: مسئله‌محوری و دانش‌محوری برای یک دانشجو بسیار مهم است ولی دانشجوی تاریخ باقرالعلوم(ع) باید امتداد اجتماعی دانش خود را مد نظر قرار دهد و این نقطه تفاوت او با دیگران است.

وی تاکید کرد: دانشجوی دانشگاه باقرالعلوم باید از خاستگاه دانشی و ارزشی خود برای تحلیل حوادث تاریخی پیرامون خود بهره ببرد و نسبت به وقایع پیرامونی خود بی‌تفاوت نباشد.

روح‌اللهی امیری تصریح کرد: نکته دیگر توجه به وجه انقلابی‌‌گری و احترام به ارزش‌ها و ویژگی‌های انقلاب است تا بتوانیم از دانش خود برای تحکیم ارزش‌های انقلاب و آرمان‌های امام(ره) بهره کافی را ببریم.

هویت، متغیر است

در خاتمه این نشست حجت‌الاسلام و المسلمین حامد قرائتی با بیان اینکه عناصر هویتی متغیر هستند و همیشه ثابت نیستند، گفت: ما به تناسب موقعیت‌ها نیازمند هویت‌های جدید می‌شویم.

وی افزود: سرعت تحولات و تغییرات و تنوعات هویتی از سویی می‌تواند خوب و از سویی می‌تواند باعث معارضه هویتی در یک فرد شود ولی تنوع اگر مدیریت شود باعث تکامل است ولی اگر مدیریت نشود آفاتی هم دارد.

قرائتی تصریح کرد: دانشجویان دانشگاه باقرالعلوم(ع)، طلابی هستند که قبل از دانشگاه واجد هویت طلبگی بوده‌اند و نوع برخورد و مواجهه آنها با مسائل هم هویت آنها را از دیگران متمایز می کند. در مقایسه علمی یک دانشجوی تاریخ دانشگاه باقرالعلوم با دانشجویان دیگر روحیه طلبگی نقش بارزی دارد ضمن اینکه هویت قومی و نژادی و ...هم مؤثر است.

وی با طرح این پرسش که آیا ما طلبه‌ای هستیم که تاریخ می‌خوانیم یا مورخی که طلبه است، افزود: کم نبودند افرادی که شخصیت حوزوی بودند ولی وقتی  وارد دانشگاه شدند لباس حوزه را درآوردند و برعکس هم افرادی داشتیم که دانشگاهی بودند و طلبه شدند بنابراین باید به این پرسش بیندیشید که آیا مورخ طلبه هستید یا طلبه مورخ و اینکه کدام ایده‌آل است؟

قرائتی تصریح کرد: موضوع دیگر نگاه ما به دانش تاریخ است؛ گاهی ما به تاریخ به عنوان ابزار نگاه می‌کنیم نه یک نگاه پژوهشگری به تاریخ. طلبه دانشگاه باقرالعلوم(ع) گاهی فکر می‌کند پرکردن خلاهای تاریخ اسلام وظیفه اوست و همین سبب شده تا نگاه ابزاری به این دانش داشته باشد.

نگاه رباتی و کلیله‌ و دمنه‌ای به تاریخ

وی اضافه کرد: گاهی دید کلیه و دمنه‌ای به تاریخ اسلام داریم یعنی فقط قصد داریم به  پند آخر داستان برسیم لذا به راحتی از شخصیت‌ها عبور کرده و از گزارشات نامعتبر استفاده می‌کنیم. مثلا چون رسالت موعظه‌ای داریم فکر می‌کنیم در تاریخ اهل بیت(ع) باید نتیجه بحث را مدنظر قرار دهیم، مثلا وقتی از عاشورا سخن می‌گوییم به این می‌اندیشیم که عده‌ای جان خود را برای اسلام فدا کردند از این رو اینکه 72 نفر یا کمتر و بیشتر بودند برای ما مهم نیست.

قرائتی بیان کرد: دید رباتی به تاریخ هم از دیگر آفات برای هویت علمی دانشجوی تاریخ است؛ در این نگاه، گفته می‌شود ائمه(ع) از بالا دستوراتی داشتند مثلا آنها می‌دانستند قرار است شهید شوند و زمان و مکان شهادتشان و ماموریت آنها هم مشخص است در حالی که در این نگاه، خلاقیت و تدبیر ائمه مطرح نیست و صرفا گویی آنها مجری یک طرحی هستند که تمام اجزای آن از قبل چیده شده است. 

تاریخ همانند فقه اجتهادی است

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه به نظر بنده این موضوع خلا مهمی در مباحث تاریخی است، تاکید کرد: آیا ماموریت محور هستیم در حوزه تاریخ باید مانند فقه اجتهاد کنیم؟ به نظر بنده هویت، ساختنی است و نه به دست آوردنی. اینقدر عناصر هویت تنوع دارد که ما نمی‌توانیم آن را انتخاب کنیم لذا هر کسی باید هویتی برای خود بسازد و برای چیزی که نیست، خودش را به تقلا نیندازد. 

قرائتی با بیان اینکه هر کسی ناظر به استعداد و توانش باید هویتش را بسازد، اظهار کرد: در حوزه پژوهش تاریخ، مخاطبان ما کمتر عرف عمومی و مردم هستند لذا حیطه استفاده از تخصص ما عمدتا مباحث تخصصی در حوزه دانش است از این رو دانش دیربازدهی هست برخلاف برخی رشته‌ها مانند معماری و پزشکی و ... که فرد بعد از دو سه سال درس برای مردم نسخه می‌پیچد و طراحی و معماری می‌کند.

وی تاکید کرد: در جامعه‌ای که ثبت نام یک ماشین به اندازه حقوق چند کارگر و کارمند و استاد دانشگاه برای افراد سودآور است و اقتصاد قمارگونه رشد دارد اصلا به فکر این نباشید که چرا دانش شما سودآوری مالی ندارد زیرا بازنده خواهید بود و اگر این تفکر را داشته باشید اشتباه به این رشته آمده‌اید ولی اگر دنبال کشف مقولات و مباحث جدید هستید در نسل آینده هم مؤثر خواهید افتاد کما اینکه هویت تاریخی ما را مورخان نسل قبل ساختند.