جامعیت استقلالی قرآن فقط برای ائمه معصومین(ع) است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام علی راد، استاد دانشگاه تهران، 24 آذرماه در کرسی «جامعیت تبعی قرآن از نظریه تا تطبیق» که از سوی دفتر قم سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی برگزار شد، با اشاره به مفهوم جامعیت تبعی، گفت: جامعیت دو نوع است؛ یکی استقلالی و دیگری تبعی و غیراستقلالی. بین جامعیت قرآن از منظر دانش کلام و جامعیت اسلام رابطه وجود دارد و وقتی جامعیت قرآن اثبات شد به نوعی جامعیت اسلام هم به لحاظ منبع پایه اثبات خواهد شد. همچنین نظریات مختلفی در مورد جامعیت قرآن وجود دارد که اشتراک حداقلی آن این است که قرآن کریم حداقل در حوزه هدایت و رابطه انسان با خدا، خود، دیگران و محیط زیست  جامعیت دارد.

وی افزود: از نگاه کلامی هیچ امتناع عقلی بر پدیداری کتابی چون قرآن که کتاب هدایت وجود ندارد و همانند آن، کتاب تکوین و هستی و طبیعت است و آن هم جامع است و براین اساس معتقدیم که آموزه‌های قرآن تا روز قیامت هدایتگر انسان است و حتی از قرآن انتظار می‌رود که تا روز قیامت، پاسخگوی نیازها باشد.

راد اضافه کرد: مفسر تابع نظریه جامعیت، نگاهی فرازمانی، فرامکانی به قرآن دارد و قرآن را حاوی پاسخ‌های ناب تا روز قیامت برای هدایت انسان می‌داند و چنین مفسری در تفسیرش سیمایی زنده و پویا به افق اکنون انسان دوره خود می‌دهد و تفسیری عصری و روزآمد ارائه خواهد کرد و مخاطبان چنین تفسیری هم بهترین بهره را از قرآن خواهند برد و طعم و لذت قرآن در زندگی انسان مشهود می‌شود و گزاره قرآن سخن می‌گوید به افق اکنون انسان آشکار خواهد شد و اگر مفسری از این مسئله غفلت کند تفسیرش، برایند این است که قرآن، گفته است نه می‌گوید.

وی اضافه کرد: رویکرد کلامی نسبت به اثبات جامعیت قرآن به عنوان یکی از بنیان‌های معرفتی قرآن باید مورد اهتمام قرار بگیرد ولی واقعیت این است که با بررسی تاریخ تفسیر شیعه و سنی بدون تعارف با خلا جدی در این عرصه روبرو هستیم و حضور قرآن به عنوان مرجع تمام‌عیار کما هو حقه در دانش‌های اسلامی چندان برجسته و پررنگ نیست و در سبک زندگی مسلمین هم حضور پررنگی نمی‌بینیم.

استاد دانشگاه تهران بیان کرد: سخن از مرجعیت قرآن سخنی سهل و ممتنع است، اصلا مقوله جمعیت قرآن سخنی به ظاهر ساده اما در واقع دشوار و صعب است. پرسش این است که آیا قرآن مستقل از هر منبع دیگر جامعیت در پاسخگویی به نیازهای انسان بعد از رحلت نبوی دارد یا خیر یا نیازمند مراجعه به منبع دیگری است و اگر درست است این منبع چیست؟ و روش استنباط از آن چیست؟ پرسش دیگر این است که آیا جامیعت در پرتو الفاظ و مدالیل لفظی است یا گسترده آن وسیعتر است همچنین با استنطاق از ظاهر می‌توان به جامعیت آن در پاسخگویی دست یافت؟ یا مدلی متفاوت مانند روش شهید صدر است.

قرآن جامعیت استقلالی فقط برای معصومان(ع) دارد

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه آیا هر مفسری توان دستیابی به  جامعیت قرآن دارد یا خیر؟ همچنین مسئله دیگر اختلاف بین فرقه‌های اسلامی از جمله فقهی است، گفت:  نظریه جامعیت تبعی مدعی است که قرآن تنها و فقط برای رسول الله  و عترت ایشان جامعیت استقلالی دارد یعنی قرآن بدون استمداد از غیر خود در نزد معصومین(ع) جامعیت دارد ولی دستیابی غیراهل بیت(ع) تنها از طریق روش الگوی ثقلینی امکانپذیر است و بدون آن دست ما کوتاه و خرما بر نخیل است. این نظریه فاقد خاستگاه سیاسی است بلکه از خاستگاه وحیانی برخوردار است. تفاوت این نظریه موفق بودن آن در مقام عینی‌سازی و عمل است یعنی در عمل مرجعیت و جامعیت قرآن را  در پاسخگویی به چالش‌های معاصر نشان می‌دهد.

مبانی نظریه جامعیت تبعی قرآن

راد بیان کرد: مبانی این نظریه به دو دسته  نظری و کلامی و مبانی نقلی تقسیم می‌شود؛ از مبانی نظری آن می‌توان به برهان خاتمیت، برهان لطف و برهان تکامل دین  اشاره کرد و هر سه برهان این ملازمه را دارد که بعد از وفات پیامبر(ص) باید روشی وجود داشته باشد تا انسان بعد از ایشان بتواند از قرآن برای زندگی خود بهره بگیرد  لذا این قرآن نباید دارای دلالت‌های متضاد و متعارض باشد.

استاد پردیس فارابی دانشگاه تهران اظهار کرد: از مبانی نقلی هم به یکسری احادیث در اثبات جامعیت تبعی می‌توان استناد کرد؛ از جمله احادیث «عترت؛ دانایان بی همتای قرآن و روایات قیم القرآن». ابن مسعود از صحابی کباری است که در تفسیر قرآن مرجعیت داشت ولی در روایتی از کلینی داریم که علی(ع) محتوای همه قرآن را می‌داند و مابقی صحابه به این عرصه راهی ندارند. مهمترین دلیل نقلی جامعیت قرآن هم همان احادیث عترت؛ دانایان قرآن است.

وی اضافه کرد:  حدیث امام رضا(ع) در مناظره با عالمان سنی خراسان از احادیث بسیار ارزشمند است و ایشان اثبات کرده‌اند که تنها وارثان پیامبر(ص) در فهم قرآن، عترت ایشان هستند که متاسفانه این مناظرات در سریال‌ها آنچنان مورد توجه قرار نگرفت. ایشان در این مناظرات اثبات کردند که عترت خاصه، مراجع علمی هستند همچنین احادیث استنطاق قرآن تصریح دارند که قرآن برای ائمه(ع) به استنطاق در می‌آید.

راد با بیان اینکه امام صادق(ع) و امام رضا(ع) گفتمان‎‌سازی جدلی در این زمینه داشته و عدم مرجعیت دیگران در فهم قرآن را مورد تاکید قرار داده‌اند، اظهار کرد: محور دیگر در این زمینه هم بحث تطبیق است یعنی آیا مدرسه اهل بیت(ع) در نشان‌دادن جامعیت قرآن، مصداق و نمونه‌هایی دارند؟ بعد از رحلت پیامبر(ص) سه جریان پدید آمد؛ یکی نص‌گرا و حدیث‌گرا که به هر رطب و یابسی متمسک شدند. جریان دیگر هم عقل‌گرا و جریان سومی که از ابتدا بر مرجعیت و محوریت قرآن بر مسائل نوآمد بعد از رحلت نبوی تاکید داشت مکتب و مدرسه اهل بیت(ع) بود.

اصلاح حکم اشتباه خلیفه دوم در مورد برده

وی اضافه کرد: از جساس و ابن عربی و دیگران داستانی درباره خلیفه دوم بیان شده است و آن اینکه حکم به برده بودن فردی داد که گم شده بود، امام علی(ع) فرمودند این فرد حر و آزاد است و نه برده؛ از حضرت پرسیدند دلیل تو چیست و ایشان آیه شریفه« وَشَرَوْهُ بِثَمَنٍ بَخْسٍ دَرَاهِمَ مَعْدُودَةٍ وَكَانُوا فِيهِ مِنَ الزَّاهِدِينَ»  را قرائت فرمودند؛ اولین استنطاق از آیه 20 سوره مبارکه یوسف توسط این امام(ع) به همین نحو صورت گرفت که سندی برای آزادی انسان در هر شرایط و مکان و موقعیتی بوده است؛ انسان مطلقا آزاد است و اینچنین نمی‌توان او را برده نامید. بردگی نیازمند دلیل و شاهد است.

وی افزود: در روایاتی داریم که حضرات فرمودند قرآن در دست بنده مانند کف دست است. مسئله ممنوعیت نماز در معابد اهل کتاب هم از دیگر استنطاقاتی است که از سوی امام صادق(ع) از قرآن بیان شده و ایشان  حکم به جواز فرمودند در صورتی که قبل از آن حکم بر ممنوعیت داده بودند، امام به آیه شریفه«قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ فَرَبُّكُمْ أَعْلَمُ بِمَنْ هُوَ أَهْدَى سَبِيلًا » استناد فرمود. 

وی تاکید کرد: این نظریه در میراث حدیثی امامیه و میراث اهل بیت(ع) از اتقان کافی برخوردار است.