صابران؛ مشمول دریافت صلوات و رحمت الهی

به گزارش ایکنا، رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات‌شان در خانواده‌های شهدای جنایت تروریستی شاهچراغ با استناد به آیه 157 سوره بقره فرمودند: «البتّه خانواده‌ها داغدار شدند؛ این را کاملاً می‌فهمیم. عزیزانشان، فرزندانشان، حتّی کودکانشان، پدران و مادرانشان از دستشان رفتند؛ در اینها شکّی نیست. داغدار می‌شوند؛ دل‌ها می‌سوزد، دل ما هم سوخت؛ دل ما هم خیلی سوخت برای این حادثه، امّا در مقابل این فقدان، یک عظمتی وجود دارد و آن عبارت است از لطف الهی نسبت به آنها و نسبت به شماها که بازمانده‌ آنها هستید. در بزرگی این لطف الهی نسبت به شما اینکه، خدای متعال در قرآن می‌فرماید: اُولئِکَ عَلَیهِم صَلَواتٌ مِن رَبِّهِم؛ «اُولئِکَ» یعنی همین شماها؛ عَلَیهِم صَلَواتٌ مِن رَبِّهِم. خدا بر شماها، بر بازماندگان، بر داغدید‌گان این شهدا درود می‌فرستد و صلوات می‌فرستد. خود آنها هم که خب مقامشان عالی است.»

متن آیه: «أُولَٰئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ»

ترجمه آیه: «اینها، همانها هستند که الطاف و رحمت خدا شامل حالشان شده؛ و آنها هستند هدایت‌یافتگان.»

كلمه «صلوات» از واژه‌ «صلو» به معنى ورود در نعمت ورحمت است، بر خلاف واژه‌ «صلى» كه به معناى ورود در قهر و غضب است.

خداوند بر مؤمنانى كه در مشكلات، صبر و مقاومت كرده‌اند، خود درود و صلوات مى‌فرستد؛ «صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ» ولى درباره مؤمنان مرفّه كه زكات اموالشان را مى‌پردازند، دستور مى‌دهد پيامبر صلى الله عليه و آله درود بفرستد.

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان پیرامون این آیه آورده است که «دقت در اين آيه اين معنا را دست مي‌دهد كه صلوات به وجهى غير از رحمت است، شاهدش اين است كه آن به صيغه جمع آمده و اين به صيغه مفرد و شاهد ديگرش آيه شريفه: (هو الذى يصلى عليكم و ملائكته ليخرجكم من الظلمات الى النور و كان بالمؤمنين رحيما؛ او كسى است كه بر شما صلوات مى‌فرستد و ملائكه او نيز، تا شما را از ظلمت‌ها به سوى نور خارج كند و او همواره به مؤمنين رحيم است) است. چون مى‌رساند جمله: (و كان بالمؤمنين رحيما)، به منزله علت است براى جمله: (هو الذى يصلى عليكم )، كه با در نظر گرفتن اين نظم، معناى آن چنين مي‌شود: اگر خداى تعالى بر شما صلوات مى‌فرستد، از او همين انتظار بايد داشت براى اينكه عادت او بر اين جارى شده که نسبت به مؤمنين رحمت كند، و شما هم مؤمنيد: پس شأن شما اقتضاء مى‌كند كه بر شما هم صلوات بفرستد، تا به شما هم رحمت كرده باشد.

پس از اين آيه استفاده شد كه نسبت صلوات به رحمت، نسبت مقدمه به ذى‌المقدمه است و يا به عبارتى نسبت برگشتن به نگاه كردن است كه اول بايد برگشت، سپس نظر كرد و نيز مانند نسبت انداختن در آتش و سپس سوزاندن است. همين مناسب با آن معنایى است كه براى صلاة ذكر كرده‌اند، چون آن را به انعطاف دليل معنا كرده‌اند، پس صلاة خدا نسبت به بنده‌اش، انعطاف و برگشتن خدا به سوى بنده است تا به وى رحمت كند و صلاة ملائكه براى مؤمن انعطاف آنان به سوى انسان است تا واسطه رساندن رحمت خدا شوند و صلاة مؤمنين برگشتن آنان و دعا به عبوديت است.

اين معنا منافاتى ندارد با اينكه صلاة خودش رحمت و از مصاديق آن باشد، چون رحمت در قرآن كريم به طورى كه دقت و تأمل در مواردش دست مي‌دهد عبارت است از عطيه مطلقه خدایى و موهبت عامه ربانى. چيزى كه هست صلاة رحمت مخصوصى است و از همين بيان می‌‌توان فهميد كه چرا در آيه مورد بحث كلمه صلاة را به صيغه جمع و كلمه رحمت را به صيغه مفرد آورد، چون كلمه رحمت جنس است و جمع بسته نمی‌‌شود ولى كلمه صلاة رحمت خاص و يا به عبارتى مصداق رحمت است و جمع بسته می‌شود.

درباره عبارت (و اولئک هم المهتدون)، گویى اين جمله به منزله نتيجه است براى جمله (اولئک عليهم صلوات من ربهم و رحمة) و به همين جهت نفرمود: (صلوات من ربهم و رحمة و هداية) و نيز نفرمود: (و اولئک هم المهديون)، ايشان تنها كسانی‌‌‌اند كه هدايت‌شده‌اند، بلكه اولا كلمه (اولئک) را مجدد آورد تا از آن جملات قبل جدا شود و ثانيا به صيغه (مهتدون) آورد تا به قبول هدايت اشاره كرده باشد، چون قبول هدايت فرع هدايت است.

لذا روشن شد كه رحمت خدا به ايشان اين است كه ايشان را به سوى خود هدايت كند و صلوات او بر ايشان به منزله مقدمه اين هدايت است و اهتداء ايشان نتيجه هدايت خداست؛ خدا ايشان را هدايت كرد و ايشان هم هدايت خدا را قبول كردند، پس هر يك از صلاة و رحمت و اهتداء، معنایى جداگانه دارند هر چند كه از نظر ديگر همه مصاديق رحمتند.»

در تفسیر نمونه آیت‌الله مکارم شیرازی نیز درباره این آیه چنین بیان شده است که خداوند در این آیه «الطاف بزرگ الهى را براى صابران و سختكوشان كه از عهده اين امتحانات بزرگ بر آمده‌اند بازگو مى‌كند و مى‌گويد: اينها كسانى هستند كه لطف و رحمت خدا و درود الهى بر آنها است (اولئک عليهم صلوات من ربهم و رحمة)،اين الطاف و رحمت‌ها آنها را نيرو مى‌بخشد كه در اين راه پر خوف و خطر گرفتار اشتباه و انحراف نشوند، لذا در پايان آيه مى‌فرمايد: و آنها هستند هدايت يافتگان؛ (و اولئک هم المهتدون).»

رهبر معظم انقلاب نیز در سخنانی پیرامون این آیه می‌فرمایند: «مسئله خانواده‌ شهدا فقط این نیست که یک شهید از آنها در راه حق به شهادت رسیده؛ صبر آنها خودش یک کوه باارزش است. همین‌ که پدر شهید، مادر شهید، همسر شهید، فرزند شهید، صبر می‌کنند بر این مصیبت، خود این یک ارزش بسیار والایی است؛ بسیار والا. اُولٰئِکَ‌ عَلَیهِم‌ صَلَوٰتٌ‌ مِن رَبِّهِم وَ رَحمَة؛ شما باور می‌کنید که خدا بر شما صلوات بفرستد؟ خدا صلوات بفرستد بر شما! شما که خانواده شهید هستید، وقتی صبر می‌کنید بر این مصیبت و شکر می‌کنید خدا را و تحمّل می‌کنید و این را پای خدا حساب می‌کنید، این صبر شما موجب می‌شود که خدای عزّوجل -که مالک مُلک و ملکوت است، مالک عالم وجود است- بر شما صلوات بفرستد. اینها ارزش است؛ ما این مفاهیم را باید درست بفهمیم. این مفاهیم، نیروهای عجیبی در وجود ما ایجاد میکند، ما را آماده میکند برای خیلی کارهای بزرگ.» (بیانات در دیدار خانواده‌های شهدای مرزبان و مدافع حرم، 28 خرداد 1396)

همچنین ایشان در سخنان دیگری در این خصوص می‌فرمایند: «خدای متعال بر شما سلام و درود فرستاده است: اُولئکَ عَلَیهِم صَلَواتٌ مِن رَبِّهِم وَ رَحمَة؛ [اینکه] خدا صلوات بفرستد، خدا درود بفرستد، خیلی رتبه والا و مهمّی است؛ چون صبر کردید، چون مصیبتِ فقدان فرزند را که برای اغلب مردم دنیا یک عزا است، شما تبدیل کردید به یک عید، به یک تبریک؛ از اینکه خدای متعال جوان شما را در جوار خود «اَحیاءٌ عِندَ رَبِّهِم یُرزَقون» قرار داده است، شما تسلّی پیدا کردید؛ این صبر خانواده شهدا یک چنین ارزشی دارد.» (بیانات در دیدار جمعی از خانواده‌های شهدا، 21 آذر 1397)

براین مبنا از این آیه می‌توان چنین نتیجه گرفت که:

ـ خداوند، صابران را غرق در رحمت خاصّ خود مى‌كند.

ـ تشويق صابران از طرف خداوند، به ما مى‌آموزد كه بايد ايثارگران و صابران و مجاهدان، در جامعه از كرامت واحترام خاصّى برخوردار باشند.

ـ تشويق، از شئون ربوبيّت و لازمه تربيت است.

ـ هدايت صابران، قطعى و مسلّم است. با آنكه در قرآن، هدايت يافتن بسيارى از انسان‌ها، تنها يک آرزو است ولى در مورد صابران، هدايت آنان قطعى تلقّى شده است.

ـ هدايت، مراحلى دارد؛ با اينكه گويندگانِ «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَيْهِ راجِعُونَ‌» مؤمنان و هدايت‌شدگان هستند، ولى مرحله بالاتر را بعد از صبر و دريافت صلوات و رحمت الهى كسب مى‌كنند.