لزوم مردمی بودن و پرهیز از دولتی کردن خدمات گردشگری زیارت + صوت
حجت‌الاسلام علیرضا میرجلیلی گفت: دولتی کردن گردشگری زیارت، بزرگترین ضربه را به بخش زیارت می‌زند زیرا گردشگری زیارت کاملاً مردمی است و مسئولین باید در خدمت این حرکت مردمی باشند.
حجت‌الاسلام میرجلیلی، رایزن فرهنگی ایران در برزیل، زبان‌دان و مسلط بر زبان عربی، انگلیسی، اسپانیولی و پرتغالی است. وی از سال 83 در مدرسه حفظ قرآن کشور امارات و از سال 86 تاکنون در آمریکای لاتین فعالیت داشته است. همچنین در عرصه گردشگری نیز به عنوان راهنمای مذهبی فعالیت دارد.
گردشگری زیارت و چالش‌های این حوزه موضوعی است که ایکنا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علیرضا میرجلیلی به آن پرداخته است.
ایکنا- وضعیت گردشگری زیارت در ایران چگونه است؟
در رابطه با موضوع گردشگری مذهبی هنوز در دنیا به توافقی نرسیده‌اند که موضوع زیارت را به کار ببرند یا گردشگری مذهبی، آئینی، معنوی و دینی و همه این واژه‌ها برای این موضوع به کار می‌رود. گاهی در بین دست‌اندرکاران و مسئولین نیز در رابطه با این امر چالش‌هایی می‌بینیم، مثلاً در شهر مشهد در اینکه مسافرانی را که به این شهر سفر می‌کنند را گردشگر بنامند یا زائر و در تابلوها از عنوان گردشگر استفاده شود چالش‌هایی وجود داشت که هنوز نیز این موضوع وجود دارد.
به هرحال نباید خیلی روی واژه توقف کرد اما مفهوم گردشگری زیارت موضوعی است که از ابتدای تاریخ دین وجود داشته است. سفر کردن به قصد زیارت اماکن دینی با اهداف مشخص مقدس اجرای شعائر دینی و الهی قدمت تاریخی دارد. اگر به تاریخ نگاه کنیم یک جریان کلی وجود داشته است که همیشه انسان‌ها به صورت فردی، گروهی و کاروانی به زیارت اماکن مقدس می‌روند. در نتیجه این اتفاق شهرهای مختلف زیارتی در دنیا شکل گرفته است و کشورهایی که دین در آنها نهادینه شده باشد اماکن بیشتری نسبت به بقیه کشورها دارند.
جالب است بدانید که در داخل ایران بیش از 35 پیامبر بنی‌اسرائیل مدفون هستند که بسیاری از یهودی‌ها تمایل دارند از این بقاع زیارت کنند. حتی می‌توان گفت آثاری که برای یهودیان در ایران است در خود سرزمین‌های اشغالی نیز به آن میزان وجود ندارد. در نتیجه کشور ایران یک کشور زیارتی حتی برای ادیان دیگر است.
ایکنا- با توجه به وجود این ظرفیت‌ها در ایران چقدر از آنها استفاده می‌کنیم؟
وضعیت حوزه گردشگری زیارت خوب است و آمار خوبی از حضور گردشگران وجود دارد؛ به عنوان نمونه سی میلیون گردشگر در سال به شهر مشهد و بیست میلیون به شهر قم سفر می‌کنند و بقیه اماکن مذهبی به تناوب کاهش پیدا می‌کنند.
ایکنا- در رابطه با آسیب‌های حوزه گردشگری توضیح دهید.
اگر بخواهیم اجزای گردشگری را بررسی کنیم باید چند فاکتور را در نظر بگیریم، اولین موضوع خود مسافر است، دوم مسیری که منتهی به مقصد می‌شود و سوم مقصد است و چهارم نوع فعالیت‌هایی که در مقصد رخ می‌دهد.
یکی از آسیب‌هایی که ما با آن مواجه هستیم و در ادبیات امروز رایج است موضوع صنعت گردشگری است. ما در اسلام چیزی به عنوان صنعت گردشگری نمی‌بینیم بلکه در ادبیات اسلامی مهمان‌نوازی وجود دارد که وقتی مسافری وارد شد باید از او پذیرایی کنیم نه اینکه به دنبال درآمدزایی از او باشیم. نتیجه نگاه اقتصادی به این جریان این است که به جایی اینکه خدمات را بهتر کنیم معمولاً دنبال راهی هستیم که درآمد بیشتر شود. در نتیجه در گردشگری آسیب می‌بینیم و در مواجهه با گردشگر خارجی به دنبال پول گرفتن بیشتر از او هستیم.
وقتی نگاه مادی شد از دولت تا سطوح پایین‌تر که به خدمات مسافر می‌دهند؛ انسان‌ها را دلار می‌بینند و فقط دنبال درآمد بیشتر هستند. این موضوع یک آفت بزرگی است و این نگاه باید عوض شود.
ایکنا- آیا این معضل در گردشگری زیارت هم مطرح است؟
در بحث گردشگری زیارت بخشی از این موضوع حل می‌شود زیرا در مقصدی که زائر حضور پیدا می‌کند، تمام تلاششان متولیان امر در زیارتگاه خدمت است. کسانی هم که در اطراف آنجا خدمات می‌دهند اگرچه به دنبال درآمد هستند اما مانعی به نام حرمت مکان مقدس باعث می‌شود که آنها نگاه خدمتی خود را از دست ندهند. چون فردی هم که با نگاه زیارت در آنجا حضور پیدا می‌کند در تلاش است تا با کیفیت بیشتری درک حضور کند در نتیجه همه دست به دست هم می‌دهند تا کیفیت این مکان‌ها ارتقا پیدا کند.
متأسفانه این وضعیت در فضای مادی خیلی شکل نمی‌گیرد. به همین دلیل حرم‌ها در فرهنگ و باور شیعه یکی از بهترین و باکیفیت‌ترین مکان‌ها است. زیرا منفعت فردی مطرح نیست و بهترین امکانات در حرم آورده شده و منفعت عامه هدف است. ما هرچقدر بتوانیم به این وجه از گردشگری توجه کنیم منجر به حضور بیشتر گردشگر می‌شود.
وقتی مهمان در مکانی تکریم شود، سرمایه‌گذاران ترغیب به سرمایه‌گذاری می‌شوند و تبلیغی برای حضور بیشتر افراد دیگر است. متأسفانه در گردشگری به این موضوع توجه نمی‌شود و نگاه‌ها کاملاً مادی است. این موضوع سبب قفل شدن گردشگری می‌شود.
این وضعیت در امکان زیارتی بهتر است زیرا هنوز نیّات و اهداف زیارتی موجود است. برای مثال وجود این همه موکب در ایام اربعین در شهرهای مقدس و در مسیر کربلا حاکی از این موضوع است و سبب می‌شود تا اربعین تبدیل به یک همایش ماندگار تاریخی شود.
ایکنا- برای بهبود گردشگری زیارت چه باید کرد؟
دولتی کردن گردشگری زیارت، بزرگترین ضربه را به بخش زیارت می‌زند زیرا گردشگری زیارت کاملاً مردمی است و مسئولین باید در خدمت این حرکت مردمی باشند. وقتی زائر به زائر خدمت کند حتی کفش او را واکس می‌زند اما نگاه مسئول از بالا به پایین است. در حالی که الگوی غیرمتمرکز که مردم‌محور و از پایین به بالا است، راهگشای کار گردشگری زیارتی ماست.
هرچقدر بتوانیم بستر فعالیت مردمی را در این زمینه ایجاد کنیم موفق‌تر خواهیم بود. برای مثال اگر در حرم حضرت معصومه(س) بستری وجود داشته باشد که مردم موکب‌های خود را مستقر کنند تا به زائران خدمات دهند چه اتفاق زیبایی رخ خواهد داد و دیگر خیلی از مشکلات هم وجود نخواهد داشت.
یکی از شاخص‌هایی که در گردشگری مطرح است بحث پایه‌های قیمت‌گذاری مبتنی بر هزینه است. وقتی با نگاه خدمت زائر به زائر به این موضوع توجه شود رقابت نیز حذف می‌شود. مسئولین می‌توانند در گام اول بسترسازی کنند تا مردم بتوانند سرمایه‌گذاری معنوی انجام دهند و تبادلات فرهنگی آنها شکل بگیرد. همچنین نهادهای مرتبط با حوزه گردشگری با هم ارتباطی ندارند برای مثال سازمان اوقاف با معاونت گردشگری ارتباط ندارند و به همین دلیل با یکدیگر دچار چالش هستند.
ایکنا- سخن پایانی.
وضعیت کشور ما از نظر کیفیت ارائه خدمات در بیرون از امکان زیارتی خیلی مطلوب نیست اما از نظر رضایتمندی زائران مخصوصاً در بخش زائران خارجی نمره خوبی داریم. زیرا زائر خارجی به دلیل خدمات نامناسب هتل، حمل‌ونقل و کیفیت غذا با نگاه منفی وارد اماکن زیارتی می‌شوند اما پس از مشاهده کیفیت خدمات در اماکن زیارتی بسیار احساس رضایتمندی می‌کنند.
در اماکن زیارتی مانند حرم امام رضا(ع) خدمات خوبی از جمله حضور راهنمای مسلط به زبان‌های عربی، انگلیسی و پذیرایی مناسب از زائران خارجی وجود دارد و در این زمینه نسبت به بسیاری از کشورها جلوتر هستیم اما متأسفانه در بیرون از امکان مقدس اینگونه نیست و کیفیت خدمات فاصله قابل‌توجهی نسبت به کشورهای دیگر دارد.
انتهای پیام
