حوزه انقلابی در کتاب‌های 200 سال قبل متوقف نمی‌ماند

به گزارش ایکنا، میزگرد چیستی و شاخصه‌های حوزه انقلابی، از مجموعه نشست‌های افتتاحیه حوزه انقلابی شامگاه 18 بهمن ماه با حضور سه نفر  از استادان حوزه، حجج اسلام سیدسجاد ایزدهی، علی قنواتی و سیدموسی موسوی، در مدرسه علمیه معصومیه(س) برگزار شد.

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین ایزدهی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، گفت: حوزه انقلابی ضرورتا به معنای طلبه انقلابی نیست و بین این دو فرق وجود دارد. ابتدا به ساکن شاید انقلابی‌بودن در مورد افراد صادق باشد و بگویند فلانی انقلابی است ولی در حقیقت واجد صفات انقلابی نباشد و برعکس.

وی با اشاره به عنوان میزگرد که حوزه انقلاب نام داشت، افزود: گاهی می‌گوییم حوزه انقلاب و گاهی گفته می‌شود حوزه انقلابی و به نظر بنده حوزه انقلابی تعبیری دقیق‌تر است. همچنین انقلابی‌بودن سلسله مراتبی دارد و کسی ممکن است 90 درصد و دیگری 10 درصد انقلابی باشد چنانچه حوزه سکولار هم دارای سلسله مراتب است. 

ایزدهی گفت: مثالی تاریخی در این باره می‌زنم تا بحث روش‌تر بشود؛ زمان صفویه مسئله‌ای به وجود آمد و آن اینکه آیا در چنین شرایطی که در ایران، حاکمان صفوی در حال حکمرانی هستند و به ظاهر مذهب شیعه دوازده امامی و در واقع اسلام صوفیانه دارند و دست به سوی فقها هم دراز کرده‌اند آیا فقیه نوعی باید به کمک آن‌ها برود یا خیر و اساسا چگونه با این مسئله مواجه شود؟

نتایج تفاوت عملکرد مرحوم کرکی و مقدس اردبیلی

این پژوهشگر بیان کرد: حاکمان صفوی که افراد ظالمی هم بودند به دو سوی دو مرجع تقلید دست دراز کرده‌اند یکی مرحوم کرکی و دیگری مقدس اردبیلی؛ مرحوم کرکی غیرایرانی و عرب این دعوت را اجابت می‌کند تا اسلام نصف و نیمه و با رویکرد خاص صفوی تقویت شود ولی مرحوم مقدس اردبیلی دعوت آنان را تمکین نکرده و در نجف مشغول درس و بحث خود است و نه دعوت آنان را پذیرفت و نه کامل رد کرد و البته در نهایت با آنان همکاری نکرد؛ البته شاید گفته شود که با ظلم اینها و مشکلات حکومتشان آشنا بوده است.

ایزدهی اضافه کرد: نتیجه این پذیرش دعوت از سوی مرحوم کرکی آن است که مرحوم کرکی وارد دربار شد با اینکه از او تلقی فقیه درباری می‌شد؛ ایشان مشکل تبلیغات، بودجه و مشروعیت حکومت صفوی را با برداشت‌های فقهی مانند سلطان ماذون، خراج و نماز جمعه حل می‌کند و سرزنش‌های زیادی هم می‌شنود و حتی  شاه طهماسب او را طرد می‌کند. اما در نهایت تلاش‌های وی سبب شد تا حوزه علمیه در ایران شکل بگیرد و طلاب زیادی تربیت و عقاید شیعی تقویت شود و همین بستری برای فتوای تحریم تنباکوی دوره میرزای شیرازی شد.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: اگر کرکی نظریه سلطان ماذون برای صفویه را که بعضا افرادی خونخوار هم بودند ایجاد نمی‌کرد حاکمیت شیعه شکل نمی‌گرفت و هنر کرکی این بود که چنین کاری کرد یعنی با کمک به صفویه باعث تقویت شیعه و حفظ یکپارچگی ایران شد ولی مقدس اردبیلی با اینکه فقیهی بی‌نظیر است نتوانست این خدمت را بکند.

فرد انقلابی نسبت به درد جامعه بی‌تفاوت نیست

ایزدهی با بیان اینکه امروز نظام اسلامی دست به سوی حوزه دراز کرده است، افزود: استاد حوزه باید دنبال رفع این دغدغه‌ها باشد و به نظر بنده چنین افردی که این دعوت را اجابت کنند انقلابی هستند ولو اینکه وسط خیابان شعار هم ندهند و برعکس ممکن است کسی شعار هم بدهد ولی دنبال درس و بحث عادی فقهی و اصولی خودش باشد و کاری به مسائل روز جامعه هم نداشته باشد. 

وی اضافه کرد: انقلابی بودن یعنی اینکه انسان هزینه بدهد نه اینکه در یک گوشه بنشیند، کسی نمی‌تواند بگوید من انقلابی هستم و بعد هزینه ندهد؛ کسی که نخست وزیر می‌شود و یک روز زندان نرفته و شکنجه نشده است آیا انقلابی است؟ البته ممکن است کسانی هم هزینه بدهند ولی جزء انجمن حجتیه باشند، چنین افرادی در سیستم خود انقلابی هستند ولی مسیر را اشتباه رفته‌اند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار کرد: روحانی انقلابی باید عقلانیت متناسب با شرایط زمان را داشته باشد؛ همچنین اگر کسی بگوید انقلابی هستم ولی سخت‌کوش نباشد انقلابی نیست. فرد بی‌تفاوت و گوشه‌گیر، انقلابی نیست. روزمره بودن هم باعث دوری فرد از انقلابی‌بودن است اینکه رهبری می‌گوید من دیپلمات نیستم زیرا او جامعه را رهبری و هدایت می‌کند نه اینکه بخواهد مانند دیپلمات‌ها مواضع مبهمی داشته باشد؛ رهبری ادبیات لازم برای پیشبرد اهداف کشور را تولید می‌کند و در شرایطی که 40 سال از انقلاب گذشته و برخی دم از نابودی ایران می‌زنند می‌فرماید این 40 سال، گام اول انقلاب است و ما گام دوم را شروع کرده‌ایم.

حوزه انقلابی بر کتاب‌های 200 سال قبل توقف نمی‌کند

ایزدهی با بیان اینکه رفتار فرد انقلابی باید ناظر به انقلاب باشد زیرا داعشی هم ممکن است انقلابی باشد ولی رفتار او براساس مبانی متقن دینی ونصوص نیست، افزود: ویژگی دیگر حوزه انقلابی این است که حوزه اگر می‌خواهد انقلابی باشد فارغ از افراد باید روزآمد باشد؛ امروز ایران و دنیا را بشناسد، درجا نزند و نگوید کتاب درسی 200 سال قبل این بوده است و الان هم همین است؛ بلکه ناظر به مسائل روز کتاب تولید کند و وارد دست‌اندازهای مدرکی و گیر دکتر شدن نباشد. 

وی تاکید کرد: بنابراین کسی که شعار می‌دهد ضرورتا انقلابی نیست ولی کسی که ادبیات و نظریه تولید می‌کند ولی شعار هم نمی‌دهد انقلابی است.

نقش حوزه برای بقای انقلاب ضروری است

در ادامه حجت‌الاسلام علی قنواتی، مدیر مدرسه معصومیه(س) با اشاره به عنوان میزگرد، گفت: به نظر بنده اینکه رهبر معظم انقلاب عبارت حوزه انقلابی را به کار بردند کاربردی دقیق‌تر از حوزه انقلاب است.

وی با تذکر به این موضوع که ساختار و سازه حوزه قم با حوزه نجف به لحاظ مبانی و اندیشه‌ها و نظام تعلیم و تربیت باید مورد ارزیابی و تحلیل قرار بگیرد تا جنس کنشگری حوزه قم در ادوار مختلف هم به خوبی تحلیل و تجزیه شود، اضافه کرد: حوزه انقلابی مستلزم درونی‌سازی انقلابی است؛ نمی‌توانیم از حوزه‌ای که ساختار و سازه آن اینطور طراحی نشده است توقع حوزه انقلابی داشته باشیم البته این سخن من به هیچ عنوان به معنای این نیست که بگویم الان حوزه ما انقلابی است یا خیر؟

قنواتی تصریح کرد: گاهی برای بنده این ابهام وجود دارد که چه نسبتی بین حوزه و انقلاب برقرار است، آیا توجه داریم که نسبت حوزه و انقلاب اسلامی چه بسا نسبت تساوی هم نیست بلکه تساوق است؟ یعنی اگر حوزه علت محدثه انقلاب است علت محدثه باید علت مبقیه هم باشد و همانطور که در ایجاد انقلاب نمی‌توان نقش حوزه را نادیده گرفت و اساسا امکان نادیده‌گیری هم وجود ندارد در بقا هم نباید و نمی‌توان نادیده گرفت.

رئیس مدرسه معصومیه بیان کرد: حوزه انقلابی وقتی انقلابی است که همانطور که از بدو نهضت خود را جزء متمم وعده نهایی تحقق حکومت الهی مهدوی و اقامه دین قرار داد در تداوم آن هم به این موضوع پایبند باشد و در این صورت نمی‌تواند بگوید ما انقلاب را ایجاد کردیم ولی در ادامه آن را به دیگران واگذار می‌کنیم و کنار می‌کشیم.

مرزبندی حوزه انقلابی با مرتجعین و تجددگرایان

قنواتی تصریح کرد: حوزه انقلابی قطعا در درون خودش مرزبندی دارد و نمی‌توان پرچم حوزه انقلابی را بلند کرد در حالی که در درون حوزه جریان ارتجاع و تجددخواه و دیگر جریانات انحرافی خودشان را در درون آن تعریف می‌کنند.

وی تاکید کرد: حوزه علمیه اگر خود را امام و نخ تسبیح انقلاب بداند باید این پیوستگی و اتصال و همراهی با انقلاب را ایجاد کند.

جریان ارتجاع و تجدد؛ دشمن حوزه انقلابی

درادامه این نشست حجت‌الاسلام موسوی از پژوهشگران و استادان حوزه هم گفت: طرح بحث حوزه انقلابی نظر به جریان خطرناک انقلاب‌زدایی از حوزه است که به خصوص در سالیان اخیر بنا دارند میان انقلاب و حوزه به عنوان خاستگاه انقلاب فاصله بیندازند و عقبگرد ایجاد کنند بنابراین سخن از حوزه انقلابی باید توام با سخن از ارتجاع هم باشد.

وی افزود: حوزه انقلابی از ارکان اصلی طراحی و پیشبرد نظریه انقلاب است و اگر تحلیل درستی از انقلاب و نظام انقلابی نداشته باشیم و اینکه با وقوع انقلاب، چه اتفاقی در داخل و بیرون رخ داده است هرقدر سخن از حوزه انقلابی بگوییم با افراط و تفریط روبرو خواهیم بود.

موسوی اظهار کرد: امروزه در فضای حوزه تقریرهای گاه متضاد از نظام انقلابی و انقلاب وجود دارد که یک سر آن ریشه در غرب‌پرستی و زمینه‌سازی برای ورود اندیشه‌های غربی به نام امام دارد و یک‌طرف ریشه در ارتجاع و عقب‌گرد دارد. در حالی که نظام انقلابی معلول یک اندیشه و فکر و دستگاه محاسباتی و الهیاتی است که از نهضت احیای تفکر اسلامی آغاز شده و به علامه طباطبایی و امام و شاگردانشان رسیده است و به تصریح حضرت آقا ریشه در فقه جواهری و حکمت متعالیه دارد.

وی افزود: طبق بیان امام، انقلاب در واقع تحول باطنی و انقلاب درونی ملت ایران بود که به رستاخیز اجتماعی منجر شد؛ قرائت جامع و نوینی از اسلام بیان شد و باعث تحول درونی مردم و در نهایت انقلاب بیرونی شد که هدف آن ایجاد جامعه توحیدی است.

انسان انقلاب اسلامی انسانی جدید است

موسوی گفت: توحید به متن مناسبات اجتماعی ملت ایران وارد شد و جهان معنایی جدیدی را خلق کرد و به همین دلیل کنشگری اجتماعی ما و هیئت ما و ابعاد دیگر معانی جدید پیدا کردند و انسان انقلاب اسلامی، انسان جدیدی شد.

وی اضافه کرد: این نظام انقلابی یکسری مؤلفه‌های ساختاری و مؤلفه‌های دیگری دارد که مسئولیت‌پذیری و نگاه تکامل‌گرایانه به انسان از جمله این محورها است. در این رویکرد تاریخ از آن جبهه حق است که در تکامل خود امروز به دست ما رسیده است.

وی تاکید کرد: با وقوع انقلاب به لحاظ ساختاری هم اتفاق بزرگی شکل گرفت که واجد جنبه سلبی و اثباتی است؛ در جنبه سلبی، نظام طاغوت را کنار زد و مردم‌سالاری دینی را برقرار کرد، استکبار را کنار گذاشت و اسلام را محور قرار داد. حوزه در ایجاد نظام معرفتی نقش‌آفرین بود و برای فهم بهتر باید به تغییرات ساختاری در درون حوزه قم نسبت به نجف و حله و ... توجه کنیم.

وی تاکید کرد: مرحوم عبدالکریم حائری کاری کرد که فقه و اصول سنتی در کنار حکمت و عرفان و در کنار سخنان روشنفکرانه جاری شد و خروجی اصلی این زمینه معرفتی، تربیت شخصی چون امام خمینی  بود. 

ایستادگی حوزه در برابر  تجدد و تقلید

موسوی با تاکید بر اینکه حوزه در برابر تحجر و تقلید و تصنع ایستاد و به سمت گفتمان‌سازی دستگاه الهیاتی نوین حرکت کرد، افزود: این گفتمان‌سازی و خروج از روزمرگی باعث رشد و بینش مردم شد و توانست با همه اقشار مردم و دانشجویان و دانش‌آموزان ارتباط برقرار کند و صورت‌های این آگاهی در منابر بر مردم عرضه شد.

وی با بیان اینکه کار دیگر روحانیت راهبری مردم بود نه اینکه صرفا اندیشه را به جامعه عرضه کند و گوشه‌نشین باشد بلکه از طریق مبارزه و جهاد وارد عرصه و میدان شد، تاکید کرد: امروز هم حوزه انقلابی حوزه‌ای است که دستگاه الهیاتی ناظر به جامعه را خلق و به جامعه منتقل کند، در متن مناسبات اجتماعی حضور یابد و راهبری جامعه را بر عهده بگیرد.