نظر عرفان‌پژوه آمریکایی درباره ظرافت‌های اسلام

به گزاش ایکنا، نشست «ظرفیت و ظرافت‌های صحیفه سجادیه» عصر امروز 25 بهمن‌ماه با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین محمدرضا فوادیان، معاون پژوهشی اندیشکده مهدویت به همت دانشگاه بوعلی سینا برگزار شد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

ظرفیتی که صحیفه سجادیه ایجاد می‌کند چنین است که در هر دعایی متناسب با ابعاد وجودی انسان این ظرفیت را توسعه می‌دهد. دعای اول صحیفه سجادیه در ارتباط با حمد است. در دعای حمد نکات فوق العاده‌ای وجود دارد. در این دعا امام سجاد(ع) به خداوند می‌گوید: «وَ لَوْ كَانُوا كَذَلِكَ لَخَرَجُوا مِنْ حُدُودِ الْإِنْسَانِيَّةِ إِلَى حَدِّ الْبَهِيمِيَّةِ فَكَانُوا كَمَا وَصَفَ فِي مُحْكَمِ كِتَابِهِ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبيلاً»

یعنی اگر خدا را حمد نمی‌کردیم از حدود انسانیت خارج می‌شدیم و به حد بهیمیت می‌رسیدیم همانطور که تو در قرآن فرمودی انسانی که حمد نکند مثل چارپا است و حتی از آن پست‌تر است. انسان کیست و فصل مقوم انسانیت چیست؟ در صحیفه سجادیه، در این فرازی که خواندم فصل مقوم انسان حمد معرفی می‌شود. اگر انسان حمد خدا را بکند معلوم می‌شود در این سرا سری دارد و به مرحله انسانیت رسیده است. ظرفیتی که صحیفه برای ما درست می‌کند این است که ما را در میان عالم مخلوقات امتیاز می‌دهد.

در همین دعای اول نکات زیبای بسیاری وجود دارد. یکی از کارهایی که حمد می‌کند این است که انسان را به سعادت می‌رساند و او را به این مقام می‌رساند که در صف شهدا قرار بگیرد. خیلی از کارهایی که ما می‌کنیم انسان را به این مرحله می‌رساند ولی ما چه نوع شهادتی می‌خواهیم؟ حضرت می‌فرمایند این شهادتی که می‌خواهم با شمشیر دشمنان باشد. امام سجاد(ع) در قالب دعا و حمد الهی انسان را در چه ظرفیتی قرار می‌دهد.

پیامبر(ص) را کم می‌شناسیم

دعای دوم صحیفه سجادیه در ارتباط با پیامبر(ص) است. پیامبر در این دعا با چه اوصافی معرفی می‌شود؟ یکی از دعاهایی که در عصر غیبت برای همه ما ضروری است این دعا است: «اللَّهُمَ عَرِّفْنِي نَفْسَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي نَفْسَكَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي رَسُولَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي رَسُولَكَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَكَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِي حُجَّتَكَ فَإِنَّكَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِي حُجَّتَكَ ضَلَلْتُ عَنْ دِينِي». اگر پیامبر(ص) را نشناسیم حجت‌شناس نخواهیم بود لذا پیامبرشناسی خیلی مهم است. این پیامبر(ص) را قرآن معرفی کرده است. صحیفه سجادیه هم برای ما توصیف کرده است؛ از جمله می‌فرماید: «إِمَامِ الرَّحْمَةِ، وَ قَائِدِ الْخَيْرِ، وَ مِفْتَاحِ الْبَرَكَةِ» یعنی پیامبر(ص) رهبر خیر و کلید برکت است. در قالب درود بر پیامبر(ص) چه ویژگی‌هایی از ایشان برای ما معرفی شده است. یکی از نقاط ضعف ما این است که پیامبر(ص) را کم می‌شناسیم. شاید برای ما جا نیفتاده است زندگی ما زمانی معنا پیدا می‌کند که در راه اشرف مخلوقات خرج شود. دعا می‌خواهد این ظرفیت را در انسان به وجود بیاورد که به این وادی توجه کند.

فریده مهدوی دامغانی می‌گوید؛ می‌خواستند صلیب کلیسایی را در ایتالیا عوض کنند، مراسمی گرفته بودند. نماینده پاپ هم در مراسم بود. هنگام ضیافت شام نماینده پاپ گفت من کتاب همراه خودم نیاوردم عادت دارم قبل از خواب کتاب بخوانم. ایشان نقل می‌کند من ترجمه صحیفه سجادیه را به ایشان دادم. صبح که آمد چشمانش ملتهب بود و گفت این چه کتابی است که دیشب نگذاشت من بخوابم و یک دور کامل کتاب را خواندم.

شما تا حالا برای ملائکه دعا کردید؟ ملائکه امروز چه نقشی در زندگی ما دارند؟ قرآن توصیفی از ملائکه کرده است و فرموده است: «الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ؛ سپاس خداى را كه پديدآورنده آسمان و زمين است [و] فرشتگان را كه داراى بالهاى دوگانه و سه‏ گانه و چهارگانه‏ اند پيام ‏آورنده قرار داده است در آفرينش هر چه بخواهد مى‏ افزايد زيرا خدا بر هر چيزى تواناست».

صحیفه توجه انسان را به ملکوت جلب می‌کند

علامه شعرانی می‌گوید اگر خواسته باشیم ملائکه را توصیف کنیم دعای سوم بهترین دعا است. دعای سوم می‌خواهد به ما بگوید شما همیشه سرگرم زندگی مادی خودتان نباشید. در این عالم ملکوتی هم وجود دارد. به عالم ملکوت هم توجه کنید. یکی از ملکوت عالم، عالم ملائکه است. ملائکه در زندگی ما نقش مهمی دارند و باید برای آنها دعا کنیم. چرا حضرت ملائکه را اینقدر دقیق توصیف می‌کند؟ چون در دوره‌ ایشان متکلمان مدینه معتقد بودند کره زمین روی بدن یک ماهی است و این ماهی روی شاخ گاو است. حضرت می‌آید تدبیرات عالم توسط ملائکه را به تصویر می‌کشد و خط بطلان بر اندیشه متکلمان زمان خودش می‌کشد. به عنوان مثال در همین دعا از ملکی نام برده می‌شود که پس از مرگ پرونده اعمال ما را درست می‌کند. حرف‌هایی در صحیفه است که جاهای دیگر پیدا نمی‌شود. یکی از مباحث همین بحث ملائکه است.

صحیفه سجادیه چشم ما را به یکسری حقایقی باز می‌کند و ما را متوجه یک عالمی می‌کند که فوق‌العاده عجیب است. کسانی که درباره صحیفه کاری انجام دادند خیلی خوب به این ظرافت‌ها پی بردند. یکی از کسانی که برای صحیفه کاری انجام داده است ویلیام چیتیک عرفان‌پژوه آمریکایی است. ایشان می‌گوید وقتی به اسلام نگاه می‌کنید مثل این است که از دور به یک شهری نگاه می‌کنید و از ظرافت‌های اسلام باخبر نیستید، کسی متوجه می‌شود در این شهر چه خبر است که وارد آن شود. صحیفه ما را در دل اسلام می‌برد و فرهنگ عمومی اسلام را به ما نشان می‌دهد. این حرف من نیست حرف یک دانشمند آمریکایی است که مزه صحیفه را چشیده است.