چهار حکمت قانون مداوله برای جامعه‌سازی

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ سومین نشست از وبینار علمی «سنت‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم و کارکرد آن در جامعه‌پروری» عصر دوشنبه 8 اسفند با سخنرانی نیکو دیالمه، دانشیار گروه معارف اسلامی و علوم تربیتی دانشگاه امام صادق(ع) به همت دپارتمان زنان دانشگاه بین‌المللی اهل‌بیت(ع) و همکاری پردیس خواهران دانشگاه امام صادق(ع) برگزار شد.

 

نیکو دیالمه در این نشست درباره سنت مداوله گفت: در آیات شریفه ۱۴۰ و ۱۴۱ سوره آل عمران به وضوح به این سنت اشاره شده است. با توجه به اینکه شأن نزول این آیه جنگ احد است و بعد از شکست جبهه ایمان نازل شده است، خداوند در این آیات فرموده است: اگر (در اُحد) به شما آسیبی رسید، به دشمنان شما نیز (در بدر) آسیب رسید (پس مقاومت کنید). این روزگار را با (اختلاف احوال) میان خلایق می‌گردانیم تا خداوند مقام اهل ایمان را معلوم کند و از شما مؤمنان (آن را که ثابت است) گواهِ دیگران گیرد و خدا ستمکاران را دوست ندارد و تا آنکه اهل ایمان را (از هر عیب) پاک کند و کافران را نابود گرداند. آنچه در واقعیت اتفاق افتاد این است که، پس از شکست جبهه ایمان چنین آیه‌ای نازل شد و جهان‌بینی که باید در جامعه ایمانی وجود داشته باشد را تبیین می‌کند.

 

 

وی با بیان اینکه مداوله به معنی جابه‌جایی همراه با تحول و دگرگونی است که استمرار دارد، افزود: چون جبهه ایمان شکست خورد، تردید‌هایی برای آن‌ها به وجود آمد که اگر اهل حق هستیم، چرا شکست خوردیم، زیرا در جبهه قبل با وجود امداد‌های الهی و تجهیزات اندک پیروز شده بودند، بنابراین این تصور برایشان پیش آمده بود که نکند مسیر را اشتباه می‌رویم. فضای رسانه‌ای و القائات دشمنان هم در ایجاد این تردید و عمومی کردن آن در سطح جامعه نقش‌آفرین بود. در واقع این آیه نازل شد تا حقیقتی را بیان کند و از این جهت برای ما مهم است. در واقع مفهوم سنت مداوله همین است که شرایط نعمت و نقمت اعم از شادی و غم، پیروزی و شکست و ... در جوامع مختلف دست به دست می‌شود و این طور نیست که شادی در یک جبهه باشد و غم در جای دیگر، پیروزی در یک جبهه و شکست در جبهه دیگر باشد. بلکه توپ دنیا در هر مرحله و برهه‌ای دست به دست می‌شود. 

 

دیالمه تصریح کرد: اگر ما این بینش را داشته باشیم که امکانات دنیا بین گروه جبهه ایمان و کفر در گردش است، آثاری خواهد داشت و آن هم اینکه در اوج شکست مأیوس نمی‎‌شوند و در اوج پیروزی و موفقیت نیز مغرور نخواهد شد. یکی از رسالت‌های قرآن هم طرح بینش‌ها و نگرش‌های غلط و اصلاح آنهاست و اگر بگوییم مأموریت قرآن این است که بینش‌های غلط و خطا را اصلاح کند، اشتباه نگفته‌ایم؛ زیرا عواطف، احساسات و ... تابعی از نگرش‌های ما هستند. 

 

وی در ادامه گفت: خداوند در آیه ۵۵ سوره توبه می‌فرماید «مبادا تو از کثرت اموال و اولاد آنها در شگفت آیی! خدا می‌خواهد آنها را به همان مال و فرزند در زندگانی دنیا به عذاب افکند و ساعت مرگ جان آنها به درآید در حالتی که کافر باشند.» این یکی از هشدار‌های قرآن در نفی بینش‌های خطاست. 

 

 

دانشیار گروه معارف اسلامی ادامه داد: در نهایت تاریخ، پیروزی با جبهه ایمان است، اما در فرآیند این مسئله که نگاه می‌کنید، می‌بینید امکانات، شکست و پیروزی، فقر و غنا، بیماری و سلامت و ... می‌چرخد. گاهی آمار قربانیان کرونا در کشور‌های اسلامی و گاهی هم در کشور‌های کفر بالا می‌رود و این قانون حاکم بر اجتماع انسانی است.

 

دیالمه با اشاره به آیات ۱۹۶ و ۱۹۷ سوره آل عمران گفت: خداوند در این آیات می‌فرماید؛ «رفت و آمد کافران در شهر‌ها [با وسایل و ابزار فراوان و شوکت ظاهری]تو را به طمع نیندازد. [این]برخورداری اندک [و ناچیزی از زندگی زود گذر دنیا]است؛ سپس جایگاهشان دوزخ است و آن بد آرامگاهی است.» گاهی در جریان انقلاب هم می‌بینید که برخی در اصل انقلاب شک می‌کنند، همان اتفاقی که در جنگ احد افتاد و گفتند که آیا ما راه را اشتباه رفتیم؟ بنابراین، این مداوله است و تاریخ مصرف این اتفاقات اندک بوده و طولانی نخواهد شد.

 

وی با بیان اینکه کلام امیرالمؤمنین علی(ع) در حکمت ۳۹۶ نیز یکی از عمیق‌ترین حکمت‌های نهج‌البلاغه است و به سنت مداوله اشاره می‌کند، ادامه داد: حضرت علی(ع) در این حکمت می‌فرماید؛ «روزگار دو روز است، روزی به نفع تو و روزی به ضرر تو، چون به سودت شد، شادی مکن و چون به زیانت گردید غم مخور. زیرا هر دو مایه آزمایش توست.» این آیات و حکمت امیر(ع) تمرکز و توجه آدمیان را از روزی به نفع تو و روزی به ضرر تو به سمت واقعیتی می‌برد که آن واقعیت گردش روزگار است و لازمه ابتلاست و آثار روحی و روانی بسیاری خواهد داشت. همانطور که پیامبر(ص) نیز می‌فرماید؛ «أغفَلُ الناسِ مَن لَم یَتَّعِظْ بِتَغَیُّرِ الدنیا مِن حالٍ إلى حالٍ؛ غافلترین مردم کسانی هستند که از دگرگونى احوال دنیا پند نگیرند.» 

 

دیالمه با اشاره به آیه ۱۴۰ سوره آل عمران گفت: در این آیه حکمت‌های قانون مداوله بیان می‌شود و این قانون چهار حکمت دارد و این حکمت‌ها هستند که منجر به جامعه‌سازی و جامعه‌پروری می‌شوند. این حکمت‌ها شامل جداسازی، الگوسازی، پاکسازی و نابودسازی است و همه آنها به وسیله گردش روزگار اتفاق می‌افتد. 

 

وی با اشاره به عبارت «ولیعلم الله الذین آمنوا» افزود: نقش «و» در ابتدای آیه بسیار مهم است، یعنی حرف‌ها و حکمت‌های دیگری هم هست که فقط همین‌ها برای ما قابل فهم است، اما نه به این معنا که حکمت این قانون فقط این چهار حکمت است، بلکه حکمت‌های بسیاری دارد. 

 

 

دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه امام صادق(ع) در توضیح حکمت‌ها بیان کرد: اولین حکمت این است که وقتی فقر و غنا، پیروزی و شکست و ... اتفاق می‌افتد، به ویژه وقتی این سختی‌ها طولانی می‌شود، ریزش‌هایی انجام می‌شود و این ریزش‌ها سبب می‌شود، مؤمنان واقعی شناخته شوند. اگر این گردش نباشد، ثبات باشد و آدم‌ها در معرض تحولات قرار نگیرند، اهل ایمان از منافقان شناخته نخواهند شد، چون جوامع اسلامی مخلوطی از اهل ایمان و منافقین هستند؛ بنابراین جداسازی مؤمنان واقعی با قانون تمیز یا تصفیه امکان‌پذیر خواهد شد که دارای ابعاد گوناگونی است. در واقع وقتی اهل ایمان جدا شدند، این مؤمنان هم در درون خودشان رشد می‌یابند و نقایص خود را برطرف می‌کنند و این قانون نیز تمحیص گفته می‌شود. یعنی علاوه بر جداسازی، مؤمنان واقعی دارای ظرفیت‌های گسترده‌تری می‌شوند.

 

وی با اشاره به عبارت «و یتخذ منکم شهداء» گفت: حکمت دیگری که جداسازی و پاکسازی دارد، این است که خداوند با این امور می‌خواهد گواه بگیرد، به این معنی که می‌خواهد الگوسازی و اسوه‌سازی کند و از جبهه اهل ایمان آدم‌هایی را انتخاب کند و حقیقتشان را به دیگران نشان دهد، به گونه‌ای که گواهی برای حقانیت دین باشند. مثل شهید حججی و سلیمانی و ... وجودشان به گونه‌ای شد که اسو‌ه‌هایی برای دیگران شدند. حکمت چهارم هم این است که خداوند با این الگوها، حجت را تمام می‌کند. در واقع در عبارت «لایمحق الکافرین»، محق به معنی نابودی است که هم می‌تواند نابودی فیزیکی باشد و هم از رده خارج شدن باشد که اصطلاح امروزی آن مهره سوخته است. مثلاً جبهه کفر افرادی را به عنوان نفوذی وارد جبهه انقلاب کرد که صدمه‌های زیادی وارد کردند، اما در فرآیند کلی، تمیز و تمحیص و الگوسازی اتفاق افتاد و منافقان شناخته شدند و به دلیل اینکه این‌ها دیگر مهره‌های سوخته هستند، جبهه کفر هم از آن‌ها استفاده نمی‌کند.