عوامل مؤثر در جهت‌دهی به رفتارهای اقتصادی مردم

حسین جوشقانی، عضو هیئت علمی دانشگاه خاتم در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه هدایت سرمایه‌ها به سمت بازارهای غیرمولد مانند طلا، سکه و ارز نشئت‌گرفته از وضعیت بازار و بی‌ثباتی اقتصادی است، اظهار کرد: این رفتارهای هیجانی به نوعی طبیعی است و باید به جامعه حق داد از خود چنین هیجاناتی را بروز دهد و البته هرچند بسیاری در چنین شرایطی متضرر می‌شوند ولی به هر حال امری طبیعی است.

وی افزود: در چنین شرایطی هرچقدر هم کارشناسان و تحلیلگران به مردم بگویند هیجانات را کنترل کنید، اصلاً اثربخش نخواهد بود و جامعه مسیر طبیعی خود را طی خواهد کرد. وقتی فضا، تورمی و غیرقابل پیش‌بینی می‌شود ناخودآگاه خیل عظیمی از مردم به سمت حفظ ارزش دارایی‌هایشان هجوم می‌برند و برایشان فرقی نمی‌کند ریالشان را به دلار و طلا تبدیل کنند یا سایر کالاها، چون در فضای تورمی همه کالاها گران شده و به همین دلیل مردم هر کالایی را می‌خرند فقط به خاطر اینکه ریال را در بانک نگاه ندارند.

رفتارهای اقتصادی طبیعی مردم

این پژوهشگر اقتصادی تأکید کرد: سیاستمدار و سیاستگذار باید قبول کند رفتار طبیعی مردم همین است که مشاهده می‌شود و نمی‌توان آن را تغییر داد و باید با علم به اینکه مردم حرکت طبیعی انجام می‌دهند برنامه‌ریزی کند.

جوشقانی پیشنهاد کرد: سیاستگذار باید تا آنجایی که می‌تواند اجازه ملتهب شدن فضای اقتصادی کشور را ندهد، یعنی به جای اینکه به مردم بگوید به سمت خرید دلار و طلا نروند با انجام یک سری اقدامات اصلاحی از جذابیت بازارهای غیرمولد بکاهد. در کنار این مورد اگر سیاستگذار به دنبال آرام کردن فضای اقتصادی است باید حتماً بخش تولیدی کشور را جذاب سازد، ولی متأسفانه فضای تولیدی کشور خیلی جذابیت ندارد.

وی ادامه داد: اگر بخش تولیدی کشور جذابیت داشت مردم پول‌هایشان را به سمت تولید می‌بردند و با این اقدام هم اقتصاد کشور به شکوفایی می‌رسید و هم اینکه سودی نصیب مردم می‌شد ولی اینکه مردم چنین اقدامی را انجام نمی‌دهند نباید از آنها خرده گرفت، بلکه یک رفتار طببیعی است. باید پذیرفت بخش تولید جذابیت ندارد.

نگاه متفاوت مردم و مسئولان

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: مردم آنطور که مسئولان به شرایط نگاه می‌کنند، نمی‌نگرند. مردم به این باور رسیده‌اند تولید خیلی سودی ندارد و آن بنگاه‌های اقتصادی هم که سودده هستند، سودشان به خاطر فعالیت‌های سوداگرایانه است، یعنی بعضی از بنگاه‌های اقتصادی زمینی را خریداری کرده‌اند و به سود سرشاری دست یافته‌اند و سپس در گزارش عملکرد خود می‌گویند شرکت ما سودده بوده است، درصورتی که این سود به خاطر فعالیت تولیدی نیست بلکه به خاطر فعالیت‌های سوداگرایانه است.

جوشقانی مداخلات دولت‌ها‌ در بازار را یکی از دلایل ایجاد التهاب در بازار دانست که واردکنندگان و تولیدکنندگان را معترض کرده است.

وی در این رابطه افزود: دلار به وسیله صادرکنندگان وارد کشور می‌شود اما وقتی دولت‌ها می‌گویند عرضه‌کنندگان ارز که همان صادرکنندگان هستند باید حتماً در بازاری مانند بازار نیمایی دلارهایشان را بفروشند و قیمت بازار نیمایی را هم دولت تعیین می‌کند، این خود بزرگترین مداخله در بازار محسوب می‌شود. فرض کنید به هر دلیلی نرخ ارز افزایش یافته و آن وقت صادرکننده کالا نزد خود می‌گوید وقتی دلار در بازار آزاد با قیمت بالا معامله می‌شود چرا من باید با نرخی که دولت‌ها می‌گوید به بازار عرضه کنم؟ و به همین دلیل برخی صادرکنندگان محصولات پتروشیمی یا دیگر کالاها پشت پرده زد و بند می‌کنند و اسماً دلار را با نرخی که دولت‌ها مشخص کرده عرضه می‌کنند اما طبق توافقی که از قبل با خریدار انجام داده‌اند خریدار جداگانه مبلغی را به حساب ریالی‌اش واریز می‌کند.

آفت‌های کنار گذاشته شدن صادرکنندگان از بازار ارز

عضو هیئت علمی دانشگاه خاتم یادآور شد: اگر همان زمان دولت‌ بازار متشکل و متمرکزی را ایجاد می‌کرد و صادرکنندگان، ارز را در این بازار عرضه می‌کردند قطعاً قیمت دلار به بیش از 45 هزار تومان افزایش نمی‌یافت. باید پذیرفت واردکنندگان اصلی ارز به کشور صادرکنندگان کالا هستند اما وقتی اینها از بازار ارز کنار گذاشته می‌شوند، نتیجه‌اش این است که قیمت ارز در کف خیابان‌ها و میدان فردوسی و از طریق صرافی‌های ارز دیجیتال تعیین شود!

جوشقانی با بیان اینکه اشتباه سیاستگذار این بود بهترین منبع تعادل‌بخشی به بازار ارز را رها کرده و آن را به صورت دستوری اداره می‌کند، گفت: وقتی دلار را به صورت دستوری کنترل می‌کنند طبیعی است در جامعه باوری به وجود می‌آید مبنی بر اینکه قیمت دلار افزایش خواهد یافت. امروز وقتی مشاهده می‌شود قیمت دلار به 60 هزار تومان می‌رسد هرچند این قیمت غیرمنطقی است اما طبق خواسته مردم پیش رفت. قیمت طبیعی دلار با توجه به تورم موجود 40 تا 45 هزار تومان است اما چون دولت‌ دستوری قیمت را نگاه داشته، اجازه نداد روند طبیعی خود را متناسب با تورم طی کند.

به گفته وی، صادرکنندگان بهترین شوک‌گیر بازار ارز به حساب می‌آیند و می‌توانستند قیمت‌ها را کنترل کنند ولی اینها از بازار کنار گذاشته شدند و خودشان در بازار دیگر ارزهایشان را به فروش می‌رسانند.

ضرورت جذاب شدن بخش حقیقی اقتصاد

این کارشناس اقتصادی بر جذاب شدن بخش حقیقی اقتصاد تأکید کرد و در این رابطه گفت: امروز دلالی و فعالیت‌های غیررسمی اقتصاد نه مالیاتی دارد و نه هزینه دیگر، اما تولیدکننده وقتی می‌خواهد کار تولیدی انجام دهد موظف است 25 درصد از سود را مالیات بدهد و این خود بزرگترین عامل رونق بازار دلالی و سفته‌بازی است.

جوشقانی در پایان تصریح کرد: دوستان سیاستمدار حاضر نیستند بپذیرند دلار تک‌نرخی بهتر از دلار چندنرخی است و باید بپذیرند وقتی تورم افزایش می‌یابد قیمت دلار هم باید افزایش پیدا کند ولی با سرکوب قیمت مانع می‌شوند و نتیجه‌اش می‌شود اینکه دولت‌ها برای نیفتادن در چاله در چاه می‌افتد. اگر دولت‌ دلار را تک‌نرخی می‌کرد و اجازه می‌داد متناسب با تورم قیمتش افزایش پیدا کند نهایتاً قیمت دلار 40 تومان بود نه 60 تومان.

گفت‌وگو از سعید امینی