نگاهی به عملکرد 10 ساله شورای توسعه فرهنگ قرآنی + سند

به گزارش خبرنگار ایکنا، یکی از دستورهای اصلی صدوسی‌امین جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه فرهنگ قرآنی که اسفند 1401 برگزار شد، ارائه گزارش عملکرد 10 ساله شورای توسعه فرهنگ قرآنی (از سال 1390 تا 1400) بود، گزارشی که به سبب طولانی شدن سایر دستورهای مجمع نوبت به ارائه آن نرسید تا شاید ارائه آن در یکی از جلسات این مجمع در سال 1402 میسر شود.

خبرنگار ایکنا به بخش‌هایی از این گزارش دست یافته است که برای اولین بار در ایکنا منتشر می‌شود.

تولید اسناد راهبردی 

در بخشی از این گزارش به تولید و تصویب هفت سند راهبردی برای اجرای منشور طی این 10 سال اشاره شده که نخستین آنها منشور توسعه فرهنگ قرآنی است. این سند 22 اردیبهشت‌ 1388 در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید. بدین ترتیب قدیمی‌ترین سند قرآنی در دور جدید فعالیت‌های قرآنی کشور را باید همین سند به حساب آورد که 14 سال از تصویب آن سپری شده است.

دومین سند از حیث بازه زمانیِ به تصویب رسیده، سند طرح ملی حفظ قرآن کریم است که 15 اسفند 1394 و در بیست و نهمین جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی به تصویب رسید. همچنین سند قرآن و فضای مجازی از دیگر اسنادی است که همزمان با سند طرح ملی حفظ قرآن کریم در سال 1394 به تصویب رسید.

بر اساس گزارش ایکنا دو سند مورد اشاره در پایان سال 1401 هفتمین سال تصویب خود را پشت سر گذاشتند و به نظر می‌رسد کار عملیاتی و قابل توجهی را که نشان دهد حفظ قرآن و نیز نفوذ فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی به چه صورت بوده است شاهد نبوده‌ایم. به خصوص از حیث آماری و خروجی‌های کمّی این موضوع بیش از پیش قابل توجه است.

در ادامه تدوین و تصویب سندهای راهبردی نوبت به تصویب سند راهبردی توسعه آموزش عمومی قرآن رسید. این سند در آذر 1396 به تصویب رسید. از جمله مهم‌ترین مفاد این سند دستیابی حداقل 50 درصد نوجوانان و 30 درصد جوانان به توانایی خواندن همراه با فهم و تدبر در قرآن و انس و بهره‌گیری از تعالیم آن در زندگی بوده است. هدفی که باید تا افق 1404 یعنی دو تا سه سال آینده تحقق یابد.

این افق در حالی در نظر گرفته شده است که تا کنون و با گذشت پنج سال از تصویب سند توسعه آموزش عمومی، گزارش‌های دقیقی که نشان دهد افق طراحی شده در کجای حرکت خود ایستاده منتشر نشده است، موضوعی که باعث شده کار دست‌اندرکاران توسعه آموزش عمومی در کشور طی دو یا سه سال آینده بسیار سخت باشد.

سند دیگری که در سال 1396 به تصویب رسید سند توسعه فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم است. هدف این سند هم دستیابی به جایگاه ممتاز کشور در جهان اسلام از حیث توسعه و ترویج فرهنگ قرآنی در افق 1404 است.

به نظر می‌رسد با توجه به برگزاری مسابقات بین‌المللی قرآن و تا حدودی هم نمایشگاه قرآن که معیارهای روشن‌تری برای ارزیابی دارند، سند تبلیغ و ترویج توانسته است جایگاه ممتازی برای کشورمان در حوزه بین‌الملل ایجاد کند و یا حداقل به ایجاد این جایگاه ممتاز نزدیک شود، اما در سایر حوزه‌های تبلیغی و ترویجی که پر دامنه هم هست، باید نگاه تشکیکی به آن داشته باشیم.

در دی‌ 1397 ششمین سند راهبردی اجرای منشور که مربوط به توسعه پژوهش و آموزش عالی قرآن بود به تصویب رسید. این سند نیز بر شکل‌گیری جنبش علمی قرآنی در زمینه تربیت نیروی انسانی و تولید دانش در حوزه‌های مختلف الهیات و معارف اسلامی، علوم انسانی و هنر در راستای تأمین نیازهای نظام توسعه فرهنگ قرآنی تأکید کرده است.

به نظر می‌رسد یکی از اسنادی که اجرا و یا دقیق‌تر عدم اجرای آن با نقدهای بسیاری همراه بوده سند آموزش عالی قرآن است که مسئولیت آن را وزارت علوم تحقیقات و فناوری برعهده دارد و یکی از آخرین اسنادی بوده که به تصویب رسیده است.

آخرین سند مصوب شورای توسعه فرهنگ قرآنی، که اسفند 1400 به تصویب رسید، بیانیه تحول و بازسازی امور قرآنی است. از جمله اهداف این بیانیه، حکمرانی قرآنی، توانمندسازی نیروی انسانی و بازمهندسی فعالیت‌های حاکمیتی امور قرآنی دستگاه‌ها بوده است.

این بیانیه بعد از اینکه به تصویب نهایی رسید و در حالی که انتظار می‌رفت بلافاصله شاهد اجرای آن باشیم، به یکباره به آرشیو رفت و سرنوشتی شبیه بسیاری از اسناد راهبردی قرآنی داشت.

تدابیر حقوقی و مالی

بر اساس گزارش ایکنا، بخش دیگری از عملکرد 10 ساله شورای توسعه فرهنگ قرآنی به مباحث مالی اختصاص یافته است. در این بخش ابتدا به اختصاص ردیف جداگانه اجرای منشور اشاره شده و در ادامه به ایجاد صندوق مشارکت توسعه فرهنگ قرآنی از سال 95 به بعد پرداخته شده است.

بر اساس جدولی که در این بخش منتشر شده، بیشترین بودجه قرآنی دریافت شده مربوط به سال 1390 است که 90 درصد بودجه ابلاغی (بیش از 200 میلیارد تومان) دریافت شده است. کمترین بودجه دریافت شده هم مربوط به بودجه سال 1392 است که حدود هشت درصد از کل بودجه آن سال در نهایت دریافت شده است.

علاوه بر این، بودجه سه سال از مجموع 12 سال اخیر صفر مطلق بوده است. بودجه سال 1391، بودجه سال 1394 و بودجه سال 1396 صفر بوده و تا پایان آن سال هیچ رقمی از ردیف بودجه اجرای منشور پرداخت نشده است. در سایر سال‌ها هم این رقم کمتر از 45 درصد بوده و جدول کامل اعتبارات منشور در ادامه آمده است.

رصد و پایش

در بخش رصد و پایش راهبردی فعالیت‌ها به تشکیل هیئت پایش راهبردی فعالیت‌های قرآنی دستگاه‌ها از سال 93، تدوین کتاب سال قرآن جمهوری اسلامی از سال 1398 و اجرای پیمایش ملی سنجش شاخص‌های توسعه فرهنگ قرآنی از سال 1400 اشاره شده است.

در این بخش به برگزاری حدود 600 جلسه هماهنگی اشاره شده که از بین آنها 57 جلسه شورای توسعه فرهنگ قرآنی، 130 جلسه مجمع مشورتی شورای توسعه، 156 جلسه کمیسیون‌ها و بیش از 300 جلسه در استان‌ها اشاره شده است. ابلاغ بیش از 50 مصوبه رسمی و اتخاذ بیش از 330 تصمیم در جلسات مختلف بخش دیگری از اقدامات این شورا طی 10 سال اخیر بوده است.

بر اساس گزارش اعلام‌شده در حوزه مدیریت راهبردی امور قرآنی 80 قانون و مصوبه در حمایت از فعالیت‌های قرآنی از سوی مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی و شوراهای وابسته به تصویب رسیده است. همچنین 14 اداره کل قرآنی در این مدت به ساختارها در دستگاه‌های دولتی و عمومی اضافه شده است.

در این گزارش به موضوع حفظ قرآن و نیز مراکز فعال قرآنی نیز اشاره شده است. بر همین اساس تا سال 1398 حدود چهار هزار مرکز قرآنی – مردمی اعم از مؤسسات قرآنی، خانه‌های قرآن شهری و روستایی، کانون‌های قرآنی مساجد و بقاع متبرکه فعالیت کرده‌اند.

در بخش حفظ قرآن کریم نیز به تربیت 950 هزار نفر حافظ یک تا 10 جزء قرآن کریم و 45 هزار نفر حافظ 10 جزء تا 30 جزء اشاره شده است، آماری که به خوبی فاصله ما را با مطالبه مقام معظم رهبری مشخص می‌کند.

تیمور کاکایی