۲۷ راهبرد پیشنهادی برای گسترش حفظ عمومی قرآن

رضا نباتی، از مؤلفان کتاب‌های درسی قرآن وزارت آموزش و پرورش طی یادداشتی با موضوع «۲۷ راهبرد پیشنهادی برای گسترش حفظ عمومی قرآن کریم در کشور» که در اختیار ایکنا قرار داده است به مصوبه اهداف 9گانه آموزش عمومی قرآن در راستای تحقق منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره تربیت 10 میلیون حافظ قرآن، اشاره داشته است. متن یادداشت در ذیل آمده است؛

«در حوزه حفظ عمومی قرآن کریم باید «جهانی ببینیم، اسلامی بی‌اندیشیم و بومی عمل کنیم» برای این منظور، با توجه به مصوبه اهداف 9گانه آموزش عمومی قرآن کریم، تحقق منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره تربیت 10 میلیون حافظ قرآن نیازمند بازنگری در بخش‌های مختلفی است که اجمالاً در قالب 27 راهبرد تربیت و یادگیری تقدیم می‌شود:

1-«حفظ عمومی قرآن» از حفظ تخصصی جدا شود. این موضوع علی رغم تصویب و ابلاغ اهداف 9گانه آموزش عمومی قرآن کریم همچنان مبهم و برخورد با آن کاملا سلیقه‌ای است.

2-حفظ عمومی قرآن باید محور پیگیری تحقق اهداف کلی و تفصیلی آموزش عمومی قرآن قرار داشته و بلکه کاملا موضوعیت داشته باشد و نه اینکه صرفا مقدمه‌ای برای حفظ تخصصی باشد. بنابراین استفاده ابزاری از اهداف آموزش عمومی قرآن برای جذب اعتبارات و کسب فرصت‌های خاص برای افراد و جریان‌های خاص باید متوقف شود.

3-حفظ عمومی قرآن باید در قالب اهداف آموزش عمومی قرآن کریم مطرح شود. در صورت رعایت نسبت حفظ قرآن با هریک از اهداف آموزش عمومی قرآن، تحقق این انتظار امکان پذیر است.

4-به حفظ قرآن در حوزه آموزش عمومی قرآن کریم به چشم ابزاری برای هدایت و تربیت قرآنی نگریسته شود.

5-«فرهنگ آموزش» به جای تبلیغ و ترویج صرف، مبنای برنامه‌ریزی در حفظ عمومی قرآن قرار گیرد. یعنی: تبلیغ و ترویج باید پیوست آموزشی داشته باشد.

6-مبنای گسترش حفظ عمومی قرآن در کشور، باید «تربیت معلمان حرفه‌ای» باشد.

7-تربیت معلم حرفه‌ای در اولویت تمام برنامه‌ها حداقل تا سه سال قرار گیرد.

8- شیوه برگزاری تربیت معلم حرفه‌ای حفظ قرآن باید به جای دوره‌های آموزشی و توجیهی، باید به دوره‌های آموزشی - ارزیابی و رفع اشکال از طریق روش کلاس معکوس تبدیل شود.

9-محتوای آیات کتاب‌های درسی مبنای آموزش عمومی حفظ قرآن کریم قرار گیرد.

10-در مساجد به عنوان «پایگاه‌های قرآنی»، حفظ آیات و سوره‌های کتاب‌های درسی  مبنای عمل قرار گیرد.

11-نقش خانواده از حاشیه به متن تبدیل شود. خانواده به عنوان معلم یار حفظ عمومی قرآن کریم نقش کلیدی داشته باشد.

12-در حوزه تبلیغ و ترویج حفظ عمومی قرآن کریم از معرفی الگوهای کاذب و دست نایافتنی پرهیز شود.

13-بسیج عمومی تمام امکانات و شیوه‌های آموزشی و تبلیغی با محوریت رویکردهای برنامه درسی مصوب نظام رسمی مبنای طراحی، تولید، تدوین و تالیف محتوا و تعیین روش‌های تدریس و ارزشیابی قرار گیرد.

14-تدبر در قرآن، با حفظ جمله و قطعه‌های منتخب تربیتی، حلقه محوری حفظ عمومی قرآن کریم قرار گیرد.

15-راهبری، هدایت و حمایت از کلاس‌های حفظ عمومی قرآن کریم، پس از تربیت معلم حرفه‌ای در اولویت دوم قرار دارد، چرا که بدون امکان ارزیابی مستمر، افزایش کلاس آسیب‌زا و تضعیف‌کننده است.

16-در حفظ عمومی قرآن همراه با برنامه‌ریزی درسی، طراحی برنامه‌ریزی  آموزشی در اولویت قرار گیرد. متاسفانه علی رغم وجود سند تحول بنیادین و اسناد زیرنظام، فقدان سند «برنامه ریزی آموزشی مصوب» در نظام رسمی آموزش و پرورش مهمترین آسیب است به طوری که انحراف فاحش وزارت آموزش و پرورش از اسناد مصوب، دقیقا به خاطر همین کوتاهی است.

17-رویکرد طراحان آموزشی در آموزش عمومی قرآن باید از برنامه‌ریزی درسی خطی و ترتیبی به برنامه‌ریزی حلزونی و مارپیچی تبدیل شود. در این رویکرد، توسعه کوثری و کیفی، جایگزین گسترش تکاثری و ملاک برنامه‌ریزی آموزشی و درسی در حوزه آموزش عمومی قرآن کریم در کشور می‌شود.

18-تمامی عوامل برنامه‌ریزی آموزشی و درسی در حفظ عمومی قرآن بر اساس رویکرد «هجرت از صورت به سیرت»، باید اصلاح و ارتقا یابد. در این رویکرد، «تربیت قرآنی» ملاک عمل است. امام خمینی(ره) فرمودند «تربیت باید قرآنی باشد و بچه‌های ما باید تربیت قرآنی شوند‌»

19-الگوی محتوایی در حفظ عمومی قرآن کریم در حوزه آموزش عمومی قرآن بر اساس سطوح چهارگانه اهداف تفصیلی آموزش عمومی قرآن، طراحی، تصویب و ملاک عمل در برنامه‌ریزی‌های درسی و آموزشی قرار گیرد.

20-مدارس و کلاس‌های حفظ عمومی قرآن در کشور باید به جای پیروی از «رویکرد تعلیم محور» و «رویکرد تدریس محور» از «رویکرد تربیت محور» تبعیت کنند.

21-در زیرساخت تربیت قرآنی، طراحی محتوا و روش‌های تدریس و ارزشیابی، تربیت اخلاقی و ادب قرآنی بر اساس کسب علم نافع و معرفت پروردگار و عمل به آموزه‌‌های دینی ملاک عمل قرار می‌گیرد.

22-در طراحی آموزشی حفظ عمومی قرآن زمینه پیشرفت تک تک افراد بر اساس تفاوت‌های فردی نیز به عنوان یک ملاحظه و فرصت مد نظر قرار می‌گیرد.باید توجه شود که این فرصت به تهدید نی‌انجامد، بلکه حلقه وصل بین حوزه آموزش عمومی قرآن و تربیت تخصصی حفاظ قرار گیرد.

23-از سوی دیگر از فناوری نوین به عنوان قابلیت های جدید برای گسترش حفظ عمومی قرآن کریم به شکل صحیح استفاده شود. بسنده کردن به تغییرات سطحی و گرافیکی در آموزش‌های قرآنی آسیب‌زا و تهدید است. شناسایی و مراقبت از بروز تهدیدها، یکی از محورهای اساسی برنامه‌ریزی آموزشی است.

24-تمرکز بر یک طرح ملی، به شدت آسیب‌زاست چراکه نامعقول و ناممکن است. تبدیل ایده تربیت 10 میلیون حافظ قرآن به طرح ملی حفظ قرآن، از مصادیق کج تابی فکری است. (رعایت وحدت اندیشه و انسجام عمل در برنامه‌ریزی‌های کلان درسی و آموزشی یک مبنای اساسی است، اما در مرحله عمل توجه به قابلیت‌های فرهنگی، اجتماعی، اقلیمی، زبانی و نیز توانمندی و علایق افراد و مؤسسات یک فرصت رقابتی مناسب را فراهم می‌آورد و یک فرصت ارزشمند است).

25-در کنار استفاده از تجارب موفق زیسته صاحب نظران حوزه حفظ قرآن در کشور باید به مسائل نو آیند، توجه کرد و با هدف آینده پژوهی در حوزه حفظ عمومی قرآن، کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی ایجاد کرد تا افراد و مؤسسات بتوانند شیوه‌های آموزشی و تربیتی خود را ارائه کنند. چرا که حوزه آموزش عمومی قرآن امروز بیش از همیشه به نگاه‌های جدید نیازمند است. لذا جریان تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در این زمینه باید از چابکی و انعطاف لازم برخوردار بوده و قابلیت تغییر و بهبود را داشته باشد. به این منظور حلقه برنامه‌ریزی باید علاوه بر استادان حوزه تعلیم قرآن از عالمان حوزه‌های یادگیری مختلف از جمله روان‌شناسی، جامعه‌شناسی، فلسفه تعلیم و تربیت و زبان‌شناسی بهره گیرد.

26-نهضت حفظ عمومی قرآن کریم یک مقوله کاملاً علمی است که نباید گرفتار مصلحت‌اندیشی مدیران قرار گیرد. لذا نباید تعداد مدیران در جلسات تصمیم‌سازی بر عالمان این حوزه غلبه کند‌.

27-رعایت توجه به کار بست نتایج پژوهش‌ها در تمامی مراحل، باعث اتقان علمی برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌ها می‌شود. لذا در سفارش تحقیق باید به کاربردی بودن آن توجه جدی شود.

بنابراین در حوزه فعالیت قرآنی نیز مانند سایر حوزه‌های تربیت و یادگیری باید «جهانی ببینیم، اسلامی بی‌اندیشیم و بومی عمل کنیم» به نحوی که تمامی تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها قابلیت دفاع علمی و عملی باشد.

امیدواریم که این نکات مورد توجه و عنایت برنامه‌ریزان و مدیران این حوزه تربیتی و همچنین نقد و بررسی دوستان و صاحبان نظر قرار گیرد.

سلامتی و دوام توفیقات همگان را از خدای رحمان خواهانم».