کیفیت فیلم عاشورایی مهم است نه ژانر آن + صوت

محمدتقی فهیم متولد 1335 تربت حیدریه است. او در عرصه مطبوعات كشور بیش از 30 سال حضور مستمر داشته و عضو شورای عالی حل اختلاف خانه سینما، مسئول صفحه سینمایی روزنامه كیهان، معاون ارزشیابی و سردبیر نشریه روزانه بیستمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های كودكان و نوجوان اصفهان، عضو شورای مركزی و نایب رئیس انجمن منتقدان نویسندگان سینمای ایران بوده است.

وی همچنین فعالیت‌هایی در زمینه تولید فیلم داشته که ساخت فیلم کوتاه گل‌های تار، مستندهای سودایی، طنین معراج، زردسالاران، ملخی که غول شد، قوچ‌ها خیالبافی می‌کنند، وقاحت و جنایت، ۱۷۰۰۰، ساکن درخت خرمالو، عطش رفتن و … از آن جمله است.

ایکنا – پیرامون شور و شعور حسینی و این‌که در برنامه‌های نمایشی به ویژه فیلم‌ها و سریال‌ها چگونه می‌توان به آن دست یافت بحث‌های متعددی مطرح شده است. در این خصوص نظر خود را بیان کنید.

برای اینکه یک اثر نمایشی بتواند از بحث شور و شعور در حوزه مفاهیم عاشورایی به درستی بهره برد باید در قدم اول سازنده‌اش این دو ویژگی را در خود داشته باشد والا اگر به صرف خوش آمدن نهاد و یا دستگاهی بخواهیم فیلم یا سریالی در این رابطه بسازیم آن مجموعه چندان موفق نخواهد بود و تنها به کاری شعاری تبدیل می‌شود. وقتی از ویژگی شور و شعور در فیلمساز سخن می‌گویم منظورم تنها باور قلبی به موضوع نیست، بلکه تخصص‌هایی نظیر آشنایی با تاریخ، شناخت موضوع و دانش فیلمسازی هم در این رابطه نیاز است.

ایکنا – در میان تولیدات سینمایی آیا کارهایی را مثال دارید که در آنها به طرز شایسته‌ای به عاشورا نظر شده باشد؟

در ژانر تاریخی «روز واقعه» و «رستاخیز» کارهای درخور توجهی هستند. این دو فیلم توانستند شور و شعور را به شکل مطلوبی توامان با هم مدنظر قرار دهند. در سینمای دفاع مقدس هم، آثاری نظیر «افق» و «پرواز در شب» ساخته رسول ملاقلی‌پور، نگاهی زیبا به موضوع دارند.

آنجایی که آثار می‌خواهند به شکل عقلانی به موضوع ورود کنند کار دچار مشکل می‌شود البته این موضوع منکر بحث ریل‌گذاری و سیاست‌گذاری منسجم در این رابطه نیست اما همان‌گونه که پیش‌تر گفتم بیش از هر اتفاقی باید موضوع در درون هنرمند وجود داشته باشد. در این رابطه بهترین مثال برای یک اثر دلی که توانسته با مردم ارتباط برقرار کند، تعزیه است. این نمایش آیینی هر سال در کشورمان برگزار می‌شود اما باز هم شاهدیم برای مردم جذاب بوده و با آن ارتباط برقرار می‌کنند.

اثری اگر از ابتدا با هدف دادن پیام جلوی دوربین رود بدون اینکه در آن باور و ایمانی قلبی وجود داشته باشد موفق نخواهد بود. اصغر فرهادی می‌گوید اگر قرار باشد به واسطه کارم پیامی بدهم ترجیحم این است که تلگراف‌خانه بروم تا اینکه بخواهم با فیلمسازی این کار را انجام دهم. این سخن گفته درستی است و به نوعی همان توضیحاتی است که به آن اشاره کردم. این مسئله تنها برای سینمای ایران صدق نمی‌کند بلکه در تمام دنیا چنین اصلی وجود دارد. برای مثال  سینمای آمریکا هیچگاه در قدم اول در پی دادن پیام صرف نیست بلکه هدف نخست دستیابی به مخاطب است تا در ادامه به معنا برسیم.

بیشتر بخوانید:

 غافل از ابعاد مختلف زندگی امام حسین(ع) نباشیم

جدا از توضیحاتی که به آن اشاره کردم برخی استثناها نیز وجود دارد آن‌هم اینکه افرادی تنها به واسطه داشتن تخصص کافی قادرند اثری خوب خلق کنند. بهرام بیضایی در این رابطه بهترین مثال است که با فیلمنامه «روز واقعه» چنین کاری را انجام داده است.

ایکنا – بحث دیگر به مفاهیمی مربوط می‌شود که در این حوزه وجود دارد. آیا برای پرداختن به سیره امام حسین(ع) یا فلسفه عاشورا تنها کارهای تاریخی جوابگو هستند یا اینکه تولیدات معاصر هم قادرند محلی برای چنین آثاری باشد؟

فرقی نمی‌کند در چه ژانری به موضوع بپردازیم بلکه آنچه مهم اهمیت دارد این است که با چه کیفیتی می‌خواهیم در این حوزه عمل کنیم چون حتی می‌توان با یک فیلم کم‌خرج خانوادگی هم آموزه‌های عاشورایی را مدنظر قرار داد. در این رابطه به فیلم «پرواز در شب» اشاره می‌کنم. در سکانس قبل از عملیات، ملاقلی‌پور اشاره‌ای زیبا به عاشورا دارد. این امر به اندازه‌ای جذاب و برآمده از قلب است که هنوز بعد از سال‌ها از جذابیت و تاثیرگذاری آن چیزی کاسته نشده است. نمونه موفق دیگر در این رابطه مستندی است که ناصر تقوایی سال‌ها پیش ساخته است. در این فیلم روایتی از عاشورا را در جنوب می‌بینیم. این کار هم از جمله اتفاقاتی در سینماست که هنوز بعد از چند سال از زیبایی آن کاسته نشده است.

ایکنا – درباره فیلم‌های بلند داستانی  توضیح دادید اما در حوزه مستند تا چه حد توانسته‌ایم در پرداختن به مفاهیم عاشورایی موفق باشیم؟

در مستند آسیب‌ها شکل دیگری دارند یعنی بیشتر تولیدات شکل توریستی به خود گرفته‌اند.  در حقیقت کارهای مستند این حوزه را به عنوان مسیری می‌پندارند که از آن به عنوان نردبانی برای پیشرفت بهره برند. این مسئله نیز به دو شکل قابل رؤیت است. ابتدا اینکه با نشان دادن صرف از مناسک نهاد و سازمان‌ها را جذب کنند یا اینکه با برخی تصویرسازی‌های مغرضانه از مناسک، بخواهند رضایت جشنواره‌های خارجی را به دست آورند.

متأسفانه من چندان در آثار مستند این سال‌ها تولیدات درخور توجهی را شاهد نبوده‌ام. این مسئله را هم با ارزیابی دقیق می‌گویم چون چند دوره داور جشنواره‌های فیلم کوتاه بوده‌ام. در اکثر مستندها نگاهی کم‌عمق به موضوع را شاهد هستیم. این کم‌توجهی در حالی است که ما سالانه شاید نزدیک به دو هزار فیلم کوتاه تولید کنیم که بسیاری از آنها نیز اتفاقاً به موضوعاتی مذهبی از جمله عاشورا نظر کرده باشند اما چون آن آثار برای خوشایند نهاد یا سازمانی تولید شده با مردم ارتباط لازم را برقرار نمی‌کند.

گفت‌و‌گو از داوود کنشلو