چالش گرما و طلیعه فناوری در اربعین

محمد پارسائیان، پژوهشگر حوزه مطالعات اربعین طی یادداشتی که در اختیار خبرگزاری ایکنا قرار داده، به بررسی نحوه مواجهه با گرمای هوا در مراسم پیاده‌روی اربعین به کمک فناوری‌های نوین پرداخته است.

در این یادداشت آمده است: چالش گرمای هوا در مقوله‌های متعددی از جمله اسکان، پذیرایی، بهداشت و امنیت زائران اربعین می‌تواند اثرگذار و مخاطره‌آمیز باشد و مشکلاتی برای زائران و موکب‌داران ایجاد کند؛ برای مثال می‌تواند منجر به افزایش گرمازدگی زائران، آتش‌سوزی یا حوادث طبیعی شود و در مجموع تلفات انسانی را افزایش دهد.

برای غلبه بر این چالش در مسیر پیاده‌روی می‌توان هم از تجربیات سنتی و تکنیک‌های ساده مدد گرفت و هم از فناوری‌های نوین بهره برد؛ برای مثال در کشورهای خلیج فارس راهکارهایی دیده می‌شود که برخی بر تکنیک‌های سنتی و برخی بر فناوری نوین استوار است. در ادامه به بررسی تعداد از این تکنیک‌های نوظهور در مسیر راهپیمایی امسال می‌پردازیم.

آب پاشی

اولین موردی که در سال‌های گذشته نیز با سابقه بود، ولی امسال با توجه به افزایش نیاز زائر بیشتر دیده می‌شود، آب‌پاشی با شلنگ و پمپ کوچک است؛ یعنی یک فرد که حتی می‌تواند کودک هم باشد با استفاده از پمپ‌های برقی یا دستی آب پودر شده را بر سر زائران بپاشد. این کار بدون ملاحظه منابع انسانی اقدامی به نسبت کم‌هزینه است و می‌تواند از گرمازدگی بسیاری از زائران جلوگیری کند.

مدل دیگر که تنها در برخی مواکب دیده می‌شود آب‌پاشی با شیرهای مکرر از چپ و راست است. این مدل زائرانی که تجربه حج دارند را به یاد مسیر چند کیلومتری منا در عربستان می‌اندازد. این روش در مسیر طولانی نجف تا کربلا تنها با همکاری مواکب مردمی قابل اجراست. یعنی می‌توان از بسیاری از مواکب در مسیر خواست تا آب پاشی در روز را در برنامه‌های خود داشته باشند.

مدل دیگری که برخی مواکب بزرگ‌تر دیده می‌شود، آب‌پاشی به همراه سایبان‌های نازک است. البته باید آموزش‌هایی داده شود که برای مثال صرفاً با خیس کردن سر یا پاها موجب کاهش دما شوند و با خیس شدن کامل بدن عوارض دیگری عارض نشود یا قبل از خشک شدن در زیر کولر قرار نگیرند.

پیاده‌روی سایبانی

پیاده‌روی گروهی و سایبانی مدل جدید دیگری است که در زیر سایه پارچه‌های طولانی و تیرهای چوبی قابل انجام است. این سایبان متحرک شامل پارچه دوخته شده طولانی در عرض پنج متر و در طول نزدیک به 300 متر است که مردم در زیر سایه آن حرکت می‌کنند تا از تابش مستقیم آفتاب محافظت شوند.

افراد زیادی به وسیله چوب‌های عمودی یا دسته‌های چوب‌های کوتاه در عرض پارچه موجب برافراشتگی این سایبان متحرک ‌می‌شوند. این مدل برای زمان‌هایی که آفتاب از بالا می‌تابد، کارآمدی بیشتری دارد و با تغییر جهت آفتاب از کارکرد آن کاسته می‌شود. یکی از ایرادات مدل سایبانی این است که برخی مواقع موانعی همچون ماشین‌ها و سایر تجهیزات مانع حرکت پارچه می‌شود.

کاربرد فناوری  

فناوری‌های نوین می‌تواند نقش جدی‌تری در این میان ایفا کند؛ برای مثال در سیستم اسکان و طراحی چادرها و خنک سازی از این فناوری‌ها می‌توان استفاده کرد. این فناوری‌ها می‌تواند هم در قالب نوآوری جمعی و فردی طراحی شوند؛ مثلا پوشش‌های آفتاب‌گیری فردی با خنک کنندهای آبی طراحی شود یا برای مقابله با گرمازدگی جمعی موکب‌های اختصاصی در هر 100 عمود شکل بگیرد تا مانع افزایش آسیب برای زائران حسینی شود. ایرانی‌ها سابقه خوبی در بهره گیری از این فناوری‌ها دارند؛ برای مثال برج‌های بادگیر ثبت جهانی شدند و حتی پیشنهاداتی برای استفاده بهتر از آنها در دوره کنونی مطرح شده است. مواکب اسکان موقت می‌توانند با طراحی بهتر ویژه تابستان از این پارچه‌ها بیشتر استفاده کنند.

آموزش از مبدأ

البته ملاحظات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را باید به شکل توامان درنظر داشت. باید آموزش‌های متعدد درباره مقابله با گرمازدگی در سطح وسیع ارائه شود؛ برای مثال هر فرد به میزان مناسب در فواصل زمانی مناسب مصرف مایعات در اشکال مختلف را داشته باشد. البته آب باید در بسته‌بندی بهداشتی ارائه شود و یخ نیز صرفاً برای خنک کردن آب بسته‌بندی شده مصرف شود و در تماس مستقیم با آب قرار نداشته باشد.

مسئله دیگر اجتناب از پیاده‌روی در ساعات اوج گرماست. البته مدل پیاده‌روی کامل شبانه و استراحت در روز شدنی نیست، چراکه حجم زیاد جمعیت در روز بیدار هستند و مانع استراحت شب‌روندگان می‌شوند و همچنین تغییرات جدی در ساعات خواب و استراحت موجب بد حال شدن افراد می‌شود. لذا این مدل به شکل همگانی برای افراد میسور نیست و پیشنهاد نمی‌شود. پس بهتر است زائران ساعاتی در ابتدای صبح و ساعاتی در ابتدای شب پیاده‌روی کنند و بخشی از ساعات شب را به استراحت بپردازند، اما الزاما از پیاده‌روی در ساعات گرم روز پرهیز کنند.

از برخی مسائل نیز باید به شدت پرهیز کرد؛ برای مثال حضور افراد آسیب‌پذیر یا کودکان در پیاده‌روی اربعین در طی سال‌های گرم اصلا توصیه نمی‌شود. در نوع پوشش ضمن رعایت شئونات اسلامی، حتماً باید به لباس‌های خنک و نخی توجه داشته باشیم. همچنین از حمل بیشتر وسائل اجتناب شود تا زائر بتواند مسیر بیشتری را طی کند.

در مجموع پیشنهاد می‌شود ضمن طراحی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، ملاحظات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای مقابله با گرمازدگی استفاده شود.