موانع فرهنگی و محتوایی اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها

حجت‌الاسلام والمسلمین رحیم نوروزی، معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، به بیان نکاتی درباره چارچوب‌ها و قواعد مهم در دانشگاه اسلامی و علوم انسانی اسلامی پرداخت و گفت: در خصوص اسلامی‌سازی علوم، که بیشتر ناظر به علوم انسانی دانشگاه‌هاست، می‌توانیم در چهار بخش به بحث و بررسی بپردازیم. بخش اول در مورد تعریف اسلامی‌سازی است؛ یعنی تلقی ما از دانشگاه اسلامی و اسلامی‌سازی علوم دانشگاهی چیست؟ بخش دوم درباره راه‌های طی‌شده است، چراکه پس از انقلاب اسلامی یکی از بخش‌هایی که باید تحول در آن صورت گیرد محتوای علوم است. بخش سوم موانع و بخش چهارم چشم‌انداز دانشگاه اسلامی است. در مورد آخر باید دقت کنیم که آینده اسلامی‌سازی علوم انسانی به کجا خواهد رسید. 

وی افزود: در مورد بخش اول یعنی تعریف اسلامی‌سازی علوم لازم باید به دو سطح از اسلامی‌سازی بپردازیم که سطح اول، تعریف عادی و کم‌دقت از علوم انسانی اسلامی است که در آن گفته می‌شود محتوا به اضافه برخی مناسبت‌ها، اسلامی شود. این تعریفی دم‌دستی از اسلامی‌سازی دانشگاه‌ اما عمیق و دقیق است تا مورد نظر اسلام، دانشگاه‌ها و تمامی متفکرین باشد و به معنای تحول علمی و فرهنگی در علوم است. علمی اسلامی دانسته می‌شود که هم ما را به ترقی و پیشرفت‌هایی پا به پای جهان برساند و هم معنویت ما را تقویت کند و از علمی که نفعی نداشته باشد فاصله بگیریم. بنابراین علم نافع از نظر اسلام به علمی اطلاق می‌شود که پیشرفت و معنویت به صورت توأمان در آن تعریف شده باشد.

 

نوروزی تصریح کرد: پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357 منشأ تحول و تغییر و نقطه عطفی در تحولات علوم انسانی و مخصوصاً علوم دانشگاهی است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، توقف در علوم انسانی در دانشگاه‌ها صورت گرفت و سپس تأمل را شاهد بودیم. حال مسئله این است که اگر بخواهیم متناسب با انقلابی که در ساختار سیاسی صورت گرفت، تغییراتی را هم در علوم انسانی ایجاد و دانشگاه‌ها را با انقلاب اسلامی هماهنگ کنیم، باید چه کنیم.

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب یادآور شد: درباره راه‌های طی‌شده در زمینه علوم انسانی اسلامی باید گفت که تدوین کتب علوم انسانی اسلامی بعد از انقلاب صورت گرفت تا این علوم همخوان و همگون با اسلام باشند. راه دیگر که الان در آن مسیریم تحول در علوم انسانی اسلامی است. تحول و تغییر تفاوت‌هایی دارند. موارد کوچک دستخوش تغییر می‌شوند، اما در تحول تغییرات بسیار عمیقی صورت می‌گیرد. اکنون در این مسیر قرار داریم و با توجه به برنامه‌های کلان فرهنگی باید تغییرات عمیقی در علوم انسانی رخ دهد.

 

وی درباره موانع اسلامی شدن دانشگاه‌ها گفت: در این مورد دو مانع وجود دارد که شامل موانع فرهنگی و محتوایی است. مانع فرهنگی از همه مهمتر و به معنای خودباختگی است که آن را از سده‌های اخیر بر کشور ما تحمیل کرده‌اند؛ بدین معنی که یک فرهنگ عقب‌افتادگی در سده‌های اخیر  در کشور ما وجود داشته که نمی‌توانیم علوم خود را به سطحی از پیشرفت برسانیم که در اروپا رخ داده است. در واقع فرهنگ «ما نمی‌توانیم» در کشور ترویج شده است. مانع دیگر جمود فکری در میان برخی افراد و صاحبنظران است مخصوصاً افراد دارای دیدگاه ترجمه‌ای داشته‌اند. این افراد معتقدند که نمی‌توان برای علوم غربی جایگزینی یافت.

نوروزی تصریح کرد: مانع محتوایی هم ترجمه شدن کتب علوم انسانی در رشته‌های مختلف است، چراکه وقتی وارد دانشگاه می‌شویم، مشاهده می‌کنیم که کتب غربی ترجمه‌شده‌ در کلاس‌های درس تدریس می‌شوند. این امر باعث شده است که تحول در علوم انسانی با دشواری مواجه شود. بخش دیگر اسلامی‌سازی علوم درباره چشم‌انداز آن است. باید بررسی کنیم که در دهه‌های آتی و چشم‌اندازی بلندمدت چگونه به علوم انسانی نگاه کنیم؟ پس از قرن‌ها، استیلای مجدد اسلام مخصوصاً در زمینه تحول علمی شکل گرفته است. 

 

معاون نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب گفت: با توجه به فرهنگ انقلاب اسلامی که فرهنگ «ما می‌توانیم» و عدم تکیه به شرق و غرب است و با توجه به پیشرفت‌ کشور در صنایع مختلف و تغییر تفکر جامعه به این سمت که ما از حصارهای علمی عبور کرده‌ایم، می‌توانیم با قاطعیت اعلام کنیم که چنین استیلایی رخ داده است. امیدواریم برنامه‌های تحول در علوم انسانی هرچه زودتر به نتیجه برسند و تدوین‌ها هرچه سریع‌تر انجام شود و از اساتید بهتر استفاده کنیم تا تحول به خوبی رخ دهد. بدین ترتیب در زمینه دانشگاه اسلامی و علوم انسانی به ویژه در دانشگاه آزاد اسلامی پیشرفت‌ خوبی رخ خواهد داد.

وی درباره ضرورت‌های حرکت به سمت دانشگاه اسلامی تصریح کرد: باید در علوم انسانی اسلامی، نگاه دنیا و آخرتی وجود داشته باشد؛ بدین معنی که وقتی گفته می‌شود می‌خواهیم به یک اقتصاد و جامعه خوب برسیم، آن را نه فقط برای دنیا بلکه برای آخرت هم مورد توجه قرار دهیم. لذا باید هم دنیا و هم آخرت را در نظر بگیریم و بدین منظور باید علوم انسانی ما مبتنی بر فرهنگ، آئین و تفکر جامع اسلامی باشد. بدین ترتیب معاونت علوم انسانی در دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد شده که هدف آن تحول در علوم انسانی است. از جمله کارهای دیگری که این معاونت پیگیری می‌کند این است که رشته‌ها، دروس و سرفصل‌های مختلف علوم انسانی با توجه به تجربه اساتید بازنویسی شوند. البته استفاده از اساتید مختلف و نخبه می‌تواند به این حرکت شتاب بخشد.

 

نوروزی درباره برنامه‌های آینده نهاد در این باره گفت: وقتی معاونت علوم انسانی، سرفصل‌های جدید را به رشته تحریر درآورد، به عنوان متون درسی جدید در کلاس‌ها تدریس خواهد شد و این یکی از گام‌های ارزنده‌ای است که نقش مهمی در اسلامی‌ سازی علوم در کشور مخصوصاً در دانشگاه آزاد اسلامی دارد. البته یکی از کارهای مهم این است که باید فعالیت‌های بیشتری انجام شود و به گوش همه برسد؛ یعنی اقداماتی که برای اسلامی‌سازی دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد در جامعه به خوبی دیده شود. برای مثال می‌توان در قالب کارگاه‌های مختلف، این علوم جدید را ترویج کرد تا در میان مردم انعکاس یابد.