موجود حقیقی‌دانستن تکنولوژی «توهم» است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی اسلامی؛ پژوهشگر مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، شامگاه 30 مهرماه در کرسی «تکنولوژی موجودی اصیل یا اعتباری تاکید بر اندیشه علامه مصباح» که از سوی این مؤسسه برگزار شد، گفت: امثال هایدگر نگاه فلسفی به مسئله تکنولوژی دارند، یعنی این موجودی که ما نگاه خوشبینانه به آن داشتیم و آن را نجات‌بخش زندگی بشر می‌دانستیم روی پلیدش را هم به ما نشان داد و در واقع نوعی ذات برای تکنولوژی قائل شدند و اینکه تکنولوژی ما را به سمت نابودی می‌برد.

وی افزود: امثال ایشان مشکلاتی را که برای بشر رخ می‌دهد به ذات تکنولوژی منتسب کردند، بعد از هایدگر کسانی چون الول به سمت جبر تکنولوژی رفتند یعنی تکنولوژی انسان را به سمت بردگی پیش می‌برد؛ ما بررسی کردیم که معمولا کسانی که جامعه را اصیل می‌دانند و اصالت برای آن قائل بودند و مشکلات را به جامعه منتسب می‌کردند در اینجا هم در تبیین فلسفه تکنولوژی به سمت همین نگاه و رویکرد رفتند و اصالت را به تکنولوژی دادند و اینکه انسان تابع و برده آن است.

اسلامی با بیان اینکه بنده در مقاله خودم به دنبال ارائه هستی‌شناسی صحیح تکنولوژی بوده‌ام، تصریح کرد: فلاسفه مغرب‌زمین به این مسئله با عنوان ماهیت تکنولوژی پر داخته‌اند؛ مبحث مهم دیگر در این مسئله هم نگاه ارزش‌شناسی در تکنولوژی است که این مصنوع تکنولوژی آیا می‌تواند همراه خودش نگاه ارزشی داشته باشد یعنی آیا همراه خود ارزش‌هایی را می‌آورد و می‌برد یا اینکه خودش تابع ارزش‌هاست.

این پژوهشگر بیان کرد: در نگاه منفی که کم‌کم به تکنولوژی ایجاد شد در حقیقت ذات‌انگاری در تکنولوژی ثمره خود را در ارزش‌گذاری هم خود را نشان داد و برای خود مصنوع و تکنولوژی حقیقتی قائل بودند که گویا خودش ذات و حقیقتی دارد که همراه با یک سری ارزش‌ها است و این ارزش‌ها را نمی‌توان از تکنولوژی جدا کرد و لاجرم ما را به سمت نابودی پیش می‌برد. 

مقایسه انسان با ربات

وی افزود: یکی از مسائل روز جامعه ما هم بحث تکنولوژی است که روز به روز اشکال مختلف آن را می‌بینیم به خصوص مسئله هوش مصنوعی مباحث بسیار مهمی دارد و از جمله مهمترین آن‌ها هوش مصنوعی قوی و ضعیف است و در هوش مصنوعی قوی، ادعا این است که این هوش می‌تواند خودش درک و آگاهی داشته باشد یعنی همینطور که انسان ادراک و احساس دارد در هوش مصنوعی هم این مسئله وجود دارد و چه بسا پیشرفته‌تر از انسان خواهد بود و این مباحث تا جایی پیش رفت که انسان را هم در مقایسه با ربات‌ها، ربات پیشرفته تلقی کردند. 

اسلامی با بیان اینکه در فیلم‌های هالیوود هم این نگاه ذات‌گرایانه به تکنولوژی و هوش مصنوعی وجود دارد و کار را به جایی برده است که برای تکنولوژی، ذات قائل شده است، اظهار کرد: ما معتقدیم که اگر موجودی، حقیقی نباشد او را واجد ذات دانستن و احساس و روح برای او قائل‌شدن صحیح نیست؛ علامه مصباح یزدی هم در نقدی که بر اصالت جامعه دارند ابتدا بحث وحدت و کثرت را طرح فرموده‌اند. موجود از دو حال خارج نیست یا بسیط است یا مرکب؛ در بسیط ما با یک وجود حقیقی مواجه هستیم ولی وقتی دوئیت و ترکیب ایجاد شد، اینجا این سؤال مطرح است که چگونه دو تا چیز می‌تواند یک موجود حقیقی باشد.

تکنولوژی ذات و حقیقت ندارد

وی با بیان اینکه ما ملاکی برای اینکه چگونه به موجود حقیقی در ترکیبات برسیم، اضافه کرد: نگاه علامه مصباح و علامه طباطبایی و نگاه مشهور فلاسفه معاصر اسلامی این است که در اینجا وقتی ما با کثرت چند موجود حقیقی روبرو  هستیم باید وجهی برای یگانگی این چند موجود بیابیم و ملاک این است که ما وقتی می‌توانیم این کثرت را زیر چتر یک وحدت حقیقی جمع کنیم که پس از ترکیب آنها مواجه با آثاری شویم که برایند آن اجزاء نباشد یعنی اثر جدیدی است که نمی‌توان آن را به تک تک اجزاء نسبت داد.

اسلامی ادامه داد: ما در جایی که موجود زنده‌ای مانند انسان داریم و از اجزای مختلفی تشکیل شده است با کثرت حقیقی مواجه هستیم ولی این مرکب، تحت یک وجود حقیقی است که اثر جدیدی دارد که نمی‌توان گفت مخصوص یک جزء بدن است مثلا ادراکی که در انسان حاصل می‌شود برآیند اجزاء نیست بلکه اثری حقیقی است که منتسب به نفس است؛ این اثر حقیقی ملاکی است که به ما نشان می‌دهد ما با  وجودی حقیقی مواجهیم.

این پژوهشگر حوزه علمیه گفت: در مصنوعات علامه مصباح در برابر موجود حقیقی، موجود اعتباری را مثال می‌زنند و می‌گویند شما صندلی و خانه را در نظر بگیرید؛ اینها متشکل از اجزایی هستند که یک روحی که وحدت‌بخش آنها باشد وجود ندارد. یا کلاسی را در نظر بگیرید، در اینجا افرادی وجود دارند و کلاس تشکیل می‌شود ولی این تلقی ما از کلاس، اعتباری و برآمده از اجزاء است یا وقتی سربازان یک مجموعه، صدای واحدی از خود ارائه می‌دهند صدای مجموعه است و اثر این صدا، برآیند اجزاء است یعنی اثر حقیقی که منتسب به اجزاء نشود وجود ندارد.

عقب‌ماندگی و پیشرفت جوامع تابع اراده مردم است

اسلامی اظهار کرد: اگر جامعه دچار عقب‌ماندگی شد آیا این عقب‌ماندگی اثری حقیقی است که نتوانیم به تک‌تک افراد منتسب کنیم یا برآیند افراد جامعه است؟ ما یک اثر جدید داریم و نمی‌توانیم بگوییم فلان فرد باعث عقب‌ماندگی شده است؛ در اینجا جامعه را یک موجود حقیقی می‌دانیم. علامه مصباح البته به این موضوع نقد دارند و می‌گویند وجودی که ما برای جامعه تصور کرده‌ایم به خاطر آن است که فکر کرده‌ایم مجموعه باعث شده است تا بگوییم جامعه دچار پیشرفت و پسرفت شده است.

وی افزود: در تکنولوژی هم همین وضع وجود دارد؛ در یک مصنوع تکنولوژی گرچه تک‌تک اجزا اثر واحدی ندارند ولی وقتی با هم ترکیب شوند اثری را می‌بینیم که تلقی ما آن است که اثری جدید است و چون نمی‌توانیم به اجزاء نسبت دهیم با موجود حقیقی روبرو هستیم. بزرگانی هم در اینجا دچار چنین ظن و گمانی شده‌اند؛ مثلا ما در ماشین، چرخ و بدنه و ... داریم که اجزای آن حرکتی ندارند ولی وقتی با هم ترکیب شوند اتومبیل حرکت می‌کند یا اجزای ساعت به تنهایی وقت را به ما نشان نمی‌دهند ولی وقتی بهم متصل شوند و باطری بگذاریم حرکت عقربه، زمان را نشان خواهد داد و ما شاهد  اثری حقیقی خواهیم بود.

توهم ماهیت حقیقی برای تکنولوژی

وی با بیان اینکه این توهم سبب می‌شود که ما تصور یک موجود حقیقی را برای تکنولوژی داشته باشیم، تصریح کرد: علامه مصباح در نقد اصالت جامعه، همین مثال تکنولوژی و این تلقی غلط را مطرح کرده‌ و نقد می‌کنند یعنی ممکن است ما در ساعت یک اثری را که همان نشان دادن زمان است ببینیم ولی این موضوع حقیقتا برآیند اجزاء نیست که بگوییم چون اجزای ساعت ترکیب شدند یک اثر حقیقی را شاهدیم؛ در ساعت شاید شکلی که در کنار هم هستند شکل جدیدی است و زمان، برداشت ما از حرکت مجموعه اجزای ساعت است. این ما هستیم که قرارداد می‌کنیم تا از این مقدار حرکت چرخ‌دنده‌ها و عقربه‌ها این مقدار زمان را تلقی کنیم.

این پژوهشگر با بیان اینکه در تلفن همراه هم ممکن است ما از برونداد آن از مجموعه‌ای از صفحه شیشیه‌ای لمسی، سی پی یو و ... متعجب شویم، گفت: تک‌تک اجزای موبایل چیز به ما نشان نمی‌دهند ولی وقتی مرکب شوند اثر حقیقی خواهند داشت و سؤالات ما را جواب می‌دهند و جست‎وجو می‌کند و فیلم به ما نشان می‌دهد؛ اینجا هم این تلقی وجود دارد که اثر حقیقی که از موبایل پدید می‌اید نشان می‌دهد که موبایل یک موجود حقیقی است. این در حالی است که طبق نظر علامه مصباح باز همانند ساعت نمی‌توانیم بگوییم که موبایل، یک موجود حقیقی است.

اسلامی افزود: در اینجا هم این انسان است که از مجموعه فعالیت اجزای موبایل درک واحدی پیدا می‌کند و مجموعه نوشته و یا فیلم را می‌بیند نه اینکه واقعا موبایل موجودی واقعی و حقیقی باشد. در اینجا میلیاردها پیکسل وجود دارد و آنچه نشان داده می‌شود الگوریتم خاصی است که طراح، طراحی کرده است و یکسری دستوراتی با زبان صفر و یک تعریف شده است و این هم چیزی جز برآیند اجزاء نیست و ما با موجود حقیقی روبرو نیستیم.

اسلامی با بیان اینکه تکنولوژی موجودی اعتباری است، تصریح کرد: بر این اساس نمی‌توان گفت تکنولوژی بشریت را به سمت نابودی می‌برد زیرا ذات تکنولوژی خنثی است و واجد ارزش‌های بد و منفی نیست بلکه این نوع استفاده انسان است که یک تکنولوژی را خوب و یا بد جلوه می‌دهد. ارزش در جایی مطرح است که پای یک موجود مختار در میان باشد و این موجود مختار باید نفس داشته باشد لذا موجود اعتباری هیچگاه دارای نفس نمی‌شود.

لزوم تبیین دقیق تعاریف

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین علی مصباح یزدی؛ استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی در سخنانی، گفت: فلاسفه غربی به خاطر مشکلاتی که در عصر صنعتی با آن مواجه شدند به فکر افتادند که علت این مشکلات و معضلات چیست؟ و به این نتیجه رسیدند که تکنولوژی مقصر است لذا برای اثبات این مسئله سراغ وجودشناسی تکنولوژی رفتند. به نظر بنده نکته مهمی که باید در این بحث به آن توجه شود تعریف دقیق تکنولوژی است زیرا برخی برخی به اراده انجام کاری تکنولوژی می‌گویند و برخی فقط به همین ابزار مادی که کار انسان را تسهیل کرده است، در این صورت این دو با هم تفاوت دارند.

وی افزود: بنابراین برای نقد دیدگاه فلاسفه غربی باید مراد آنها از معنای تکنولوژی را دقیقا تبیین کنیم و متناسب با آن برخورد و مقایسه کنیم؛ البته فقط لفظ تکنولوژی هم نیست بلکه کلمه ذات هم نیازمند تبیین است تا هر کسی یک معنایی از آن برداشت نکند؛ بحث اصالت اعتباری هم خودش چند معنا دارد و برخی می‌گویند اصلات اگر به معنای اثرگذاری روی افراد باشد واقعا اثرگذاری واقعی دارد بدون اینکه بخواهیم روی حقیقی‌ بودن اصالت جامعه تاکید کنیم.

وی ادامه داد: اینکه گفته شد تکنولوژی، ذات دارد باز خودش از بزنگاه‌ها است؛ هایدگر معنای خاصی برای آن اراده کرده  است و بحث او بیشتر این است که چه شده است که انسان به ذات تکنولوژی رو بیاورد؛ یعنی بیشتر مراد او از عقبه انسانی است که تکنولوژی را ایجاد می‌کند و آن را پیش می‌برد و پیچیده می‌کند و در ادامه دنبال فردگرایی و لذت‌طلبی و ... می‌روند. بنابراین این مسئله هم در نقد دیدگاه آنها باید مورد ملاحظه قرار بگیرد که البته این نقطه قوت در کار ایشان وجود داشت و امیدواریم که بقیه ابعاد بحث تکنولوژی را هم در قالب مقالاتی منتشر کنند.