رواج مصادیق خشونت‌ و انتظار نابجای آرامش از نوجوانان

خشم احساس و کنشی است که افراد به فراخور جنبه‌های وجودی، طبعی و تربیتی در موقعیت‌های مختلف و بنا به دلایل درست یا نادرست از خود نشان می‌دهند. گاهی مواقع خشم مکرر و بیش از حد علاوه بر اینکه سلامت روان افراد را تهدید می‌کند، آسیب‌های جسمی نیز به همراه دارد و به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر کیفیت زندگی تأثیرگذار است. بنابراین واکاوی ابعاد خشم از موضوعات مهمی است که منجر به شناخت آن می‌شود و کمک می‌کند تا در موقعیت‌های مستعد بروز خشم، رفتار درستی داشته باشیم.

به همین منظور ایکنا با سیدمحمدکاظم موسوی‌واعظ، عضو هیئت‌ علمی دانشگاه جامع امام حسین(ع)، درباره «خشونت» گفت‌وگو کرده است. موسوی‌واعظ تألیفات و ترجمه‌های متعددی در حوزه روانشناسی دارد که می‌توان به کتب «اصول مشاوره در روان شناسی ورزشی»، «دانشنامه روانشناسی ورزشی» و «سنجش در روانشناسی ورزش و تمرین» اشاره کرد. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

ایکنا - عوامل تسهیل‌کننده بروز خشونت چیست؟

یک عامل مهم که این روزها بیشتر بر روی آن تمرکز می‌شود این است که خشونت آموخته می‌شود. وقتی فرد در خانواده‌ای زندگی کند و تربیت شود که رفتار خشن فراوانی بیشتری دارد، این احتمال افزایش می‌یابد که فرد در رفتارهای روزانه خود خشن برخورد کند. بنابراین می‌توان توقع داشت وقتی که جوانی در خانواده‌ای تربیت می‌شود که در آن خانه اصلاً خشونت وجود ندارد او نیز کمتر خشونت را بروز دهد.

جامعه ما جامعه آرامی نیست و در آن رفتار خشونت‌آمیز زیاد است. باید بین خشم و پرخاشگری تفاوت قائل شویم. پرخاشگری یک رفتار قابل مشاهده است که به قصد آزار یا آسیب رساندن به یک موجود زنده انجام می‌شود، اما خشم یک حالت هیجانی و حسی است که در ذهن فرد وجود دارد و ممکن است که تبدیل به پرخاشگری نشود؛ مثلاً ممکن است من در ذهنم بخواهم به فردی آسیب برسانم، ولی در واقعیت این کار را انجام نمی‌دهم و خودم را کنترل می‌کنم؛ یعنی من خشم دارم، اما رفتاری از خود نشان نمی‌دهم. پرخاشگری همان رفتار خشن است مانند فریاد زدن، مشت کوبیدن و... ما حالات و رفتار خشن و پرخاشگری بسیاری داریم، اما نمی‌توانیم خشم را ببینیم، زیرا خشم در ذهن فرد وجود دارد و یک حالت هیجانی است.

برای درک بهتر این موضوع می‌توان یک روز کامل نوجوانی را که ممکن است رفتار خشونت‌آمیز یاد بگیرد را بررسی کنیم؛ رفت و آمد دانش‌آموزان به مدرسه در وضعیت رانندگی نامناسب جامعه، که همراه با پرخاشگری، بوق زدن و تصادف است، بر دانش‌آموز تأثیر منفی می‌گذارد، زیرا مدام تنش وجود دارد. همچنین، نوجوان به مدرسه می‌رود و نمی‌دانیم که رفتار معلم چگونه است؛ ملایم و با آرامش یا خشن و پرخاشگر است.

بعد از مدرسه، نوجوان فیلم‌هایی که می‌بیند سرشار از رفتارهای خشونت‌آمیز است و همه بر سر هم داد می‌زنند. اخبار نیز شامل خبر قتل، مرگ، بمباران، جنگ و... است. مصادیق خشونت‌ و پرخاشگری در جامعه رواج دارد و نمی‌توان انتظار خشونت نداشت. بنابراین رفتار خشن و پرخاشگری آموختنی است و ما از محیط اطراف خود آن را می‌آموزیم؛ افرادی که در محیط‌های آرام زندگی می‌کنند پرخاشگری کمتری دارند.

ایکنا - آثار پرخاشگری از نظر روحی، فکری و معنوی چیست؟

نمی‌دانم از نظر روحی آثار خشم چیست، زیرا روح را نمی‌شناسم؛ به بیان قرآن «یَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي» روح از مسائل خداوند است و من روح را نمی‌شناسم، اما از منظر فکری، خشم مثل هر هیجان منفی دیگر توانایی تفکر را از فرد می‌گیرد. خشم نوعی جنون است و تا زمانی که فروننشیند آن فرد توانایی تفکر ندارد. بنابراین به نظر می‌رسد تا زمانی که فرد آرامش نداشته باشد نمی‌تواند ‌درست فکر کند.

ایکنا - تأثیر خشم بر فکر و ذهن بلندمدت یا کوتاه‌مدت است؟

افراد از لحاظ بازگشت به وضعیت عادی پس از خشم مثل هم نیستند؛ بعضی افراد بعد از خشمگین شدن خیلی دیر به حالت اولیه بازمی‌گردند و ممکن است برای فردی 24 ساعت طول بکشد که وضعیت فیزیولوژیک او پس از خشم به حالت عادی بازگردد و ممکن است بعضی پس از نیم ساعت به وضعیت عادی بازگردند. این موضوع به قابلیت فیزیولوژیک هر فرد بازمی‌گردد و تا حدود زیادی به هورمون‌ها مربوط می‌شود.

ایکنا - آیا توانایی کاهش تأثیر خشم اکتسابی است؟

هیچ چیزی صد درصد نیست؛ به هورمون‌‌ها مربوط می‌شود، اما یک فرد با اشراف به این موضوع می‌تواند مهارت‌هایی را بیاموزد که او را سریع‌تر به حالت اولیه بازگرداند.

ایکنا - مهارت‌ها و راهکارهای کنترل خشم چیست؟

روانشناسان معمولاً کارگاه‌های یک هفته‌ای برای این موضوع برگزار می‌کنند، اما اولین موضوع قابل توجه این است که ابتدا فرد باید خشم را بشناسد؟ خشم چیست؟ چیستی خشم و آثار فیزیولوژیک و رفتاری خشم را بیاموزد. خشم چگونه رفتار یک فرد را در جامعه جلوه می‌دهد؟ اگر افراد با این موضوعات آشنا شوند، راهی خواهند یافت تا خود را آرام‌ کنند.

روانشناسان در مهارت‌های زندگی و کنترل خشم معمولاً به افراد می‌آموزند که هرگاه عامل خشم‌آوری به شما نزدیک شد چگونه رفتار کنید؛ مثلاً هدف فردی که شما را خشمگین می‌کند چیست؟ در این باره فکر کنید. شاید شما باید منظور آن فرد را بار دیگر بررسی کنید تا درست آن را بفهمید. برای پاسخ دادن نباید عجله کرد و باید پاسخ منطقی‌تر بدهید. شاید همیشه فکر کنید که چه روش بهتری وجود دارد. ممکن است دریافتن آن یک هفته‌ طول می‌کشد.

گفت‌وگو از سجاد محمدیان